In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-25 Onderwerp: Werner was geschrokken van een expresbrief van Stella. Hij dacht dat ze een oproep had gekregen, wat dus niet het geval was. Stella heeft de mogelijkheid van uitstel van transport. Zo lijkt ook de situatie voor Werner in kamp Westerbork, de oorspronkelijke bewoners lijken voorlopig uitstel te krijgen. De situatie blijft onzeker. ‘We leven op afroep’, het kan weken, het kan maanden duren. De rugzakken die vorige week klaarstonden worden weer leeggemaakt. De eerste twee transporten waren schokkend en confronterend, mensen met gevangenis- en concentratiekamp ervaring zaten erbij. De organisatie van de transporten was nog niet in orde. De eerste twee transporten gingen met goederenwagons. Vanaf het derde transport konden de mensen even bijkomen, zieke mensen &nbsp;en bijzondere gevallen werden eruit gehaald en oude persoonswagons werden ingezet om de mensen verder te vervoeren. ‘We hebben gehoord dat de mensen in Auschwitz goed zijn gearriveerd en in Groningen en Bremen door het Rode Kruis verzorgd worden’. De kinderen kregen melk en de mannen moeten daarginds werken bij boeren of in fabrieken. De vrouwen en kinderen blijven in het kamp. De gezinnen wonen samen. Werner vindt de berichten niet betrouwbaar genoeg. Eerst maar een bericht van de mannen zelf krijgen. Het vijfde transport uit Amsterdam is binnengekomen. Er komen ook mannen uit werkkampen, gedeeltelijk werken ze in het kamp of gaan ze met hun gezin mee naar het Oosten. Tweemaal in de week vertrekt een transport, elk met ongeveer 1000 mensen. Onder de gedeporteerden bevinden zich veel arme mensen uit de Jodenbuurt. Er zitten weinig beter gesitueerden tussen…

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-25 Onderwerp: Werner was geschrokken van een expresbrief van Stella. Hij dacht dat ze een oproep had gekregen, wat dus niet het geval was. Stella heeft de mogelijkheid van uitstel van transport. Zo lijkt ook de situatie voor Werner in kamp Westerbork, de oorspronkelijke bewoners lijken voorlopig uitstel te krijgen. De situatie blijft onzeker. ‘We leven op afroep’, het kan weken, het kan maanden duren. De rugzakken die vorige week klaarstonden worden weer leeggemaakt. De eerste twee transporten waren schokkend en confronterend, mensen met gevangenis- en concentratiekamp ervaring zaten erbij. De organisatie van de transporten was nog niet in orde. De eerste twee transporten gingen met goederenwagons. Vanaf het derde transport konden de mensen even bijkomen, zieke mensen &nbsp;en bijzondere gevallen werden eruit gehaald en oude persoonswagons werden ingezet om de mensen verder te vervoeren. ‘We hebben gehoord dat de mensen in Auschwitz goed zijn gearriveerd en in Groningen en Bremen door het Rode Kruis verzorgd worden’. De kinderen kregen melk en de mannen moeten daarginds werken bij boeren of in fabrieken. De vrouwen en kinderen blijven in het kamp. De gezinnen wonen samen. Werner vindt de berichten niet betrouwbaar genoeg. Eerst maar een bericht van de mannen zelf krijgen. Het vijfde transport uit Amsterdam is binnengekomen. Er komen ook mannen uit werkkampen, gedeeltelijk werken ze in het kamp of gaan ze met hun gezin mee naar het Oosten. Tweemaal in de week vertrekt een transport, elk met ongeveer 1000 mensen. Onder de gedeporteerden bevinden zich veel arme mensen uit de Jodenbuurt. Er zitten weinig beter gesitueerden tussen…

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-02-21 Onderwerp: uitgaansverbod vanaf 19.00 uur. De mannen verblijven in hun barak en doden de tijd met schaken, dammen, kaarten, lezen en het herstellen van kleding. Er staat ook een grammofoon te draaien, Werner hoort zo af en toe de grappen van Snip en Snap; dank voor het pakket; Werner heeft al twee dagen buikloop, aan ritueel eten doet hij niet, dat is een kamphoofdstuk dat hij overslaat; De kinderen van het kindertehuis waar Estella werkt zijn in kamp Westerbork aangekomen. Binnen twee dagen brak er roodvonk in de barak uit. Je mag alleen op zes meter van de deur af staan. Werner heeft de groeten overgedragen voor alle meisjes die Stella kennen. De meisjes gaven de groeten terug. Ze waren bezig met het verstellen van hun kleding. De familie Hes is nog in barak 67, ook hier was roodvonk uitgebroken. Tot gisteren was deze barak nog gesperd. Nu was er echter difterie uitgebroken en is de barak weer voor een paar dagen ontoegankelijk (dus niet met het eerstvolgende transport mee); Werner heeft voor Stella gevraagd naar Louis Veerman. Hij stond niet op de lijst van barak 66; Stella's nicht Sara heeft Werner een brief geschreven om hem te bedanken voor de zorg van haar moeder Vogeltje; in de barak van Werner (21) worden Jiddische platen gedraaid, de barak is vol met Joden met baarden; de 20ste is het eerste transport met vakarbeiders naar kamp Vugt gegaan, met de zelfde trein zijn personen van Vught naar kamp Westerbork gegaan, om met het volgende uitgaande transport doorgestuurd te worden; de nijverheidsschool gaar voorlopig niet door; alle personen van de 2000-lijst (Stammliste) hebben een nieuwe kampkaart gekregen; de vrouw van Dr. Mannheim (en zoon) is nu ook in het kamp; de Hongaarse Rapsodie wordt gespeelt in de barak.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-02-21 Onderwerp: uitgaansverbod vanaf 19.00 uur. De mannen verblijven in hun barak en doden de tijd met schaken, dammen, kaarten, lezen en het herstellen van kleding. Er staat ook een grammofoon te draaien, Werner hoort zo af en toe de grappen van Snip en Snap; dank voor het pakket; Werner heeft al twee dagen buikloop, aan ritueel eten doet hij niet, dat is een kamphoofdstuk dat hij overslaat; De kinderen van het kindertehuis waar Estella werkt zijn in kamp Westerbork aangekomen. Binnen twee dagen brak er roodvonk in de barak uit. Je mag alleen op zes meter van de deur af staan. Werner heeft de groeten overgedragen voor alle meisjes die Stella kennen. De meisjes gaven de groeten terug. Ze waren bezig met het verstellen van hun kleding. De familie Hes is nog in barak 67, ook hier was roodvonk uitgebroken. Tot gisteren was deze barak nog gesperd. Nu was er echter difterie uitgebroken en is de barak weer voor een paar dagen ontoegankelijk (dus niet met het eerstvolgende transport mee); Werner heeft voor Stella gevraagd naar Louis Veerman. Hij stond niet op de lijst van barak 66; Stella's nicht Sara heeft Werner een brief geschreven om hem te bedanken voor de zorg van haar moeder Vogeltje; in de barak van Werner (21) worden Jiddische platen gedraaid, de barak is vol met Joden met baarden; de 20ste is het eerste transport met vakarbeiders naar kamp Vugt gegaan, met de zelfde trein zijn personen van Vught naar kamp Westerbork gegaan, om met het volgende uitgaande transport doorgestuurd te worden; de nijverheidsschool gaar voorlopig niet door; alle personen van de 2000-lijst (Stammliste) hebben een nieuwe kampkaart gekregen; de vrouw van Dr. Mannheim (en zoon) is nu ook in het kamp; de Hongaarse Rapsodie wordt gespeelt in de barak.

Specifieke groepen kampbewoners

Orthodoxe Joden kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-05-17 Onderwerp: familie Verdoner is nog in kamp Westerbork. Mogelijk gaan zij net als de familie Solomons vanavond op transport naar kamp Amersfoort (volgende dag, 18 mei); Samuel (Emanuel) Meents is nog in het kamp, er wordt naar hem gevraagd en er is een brief voor hem; het is een grote bende in het kamp vanwege een vertrekkend transport de volgende dag en transporten uit Amsterdam die zullen binnenkomen, verhuizingen in het kamp; alle Joden uit Amsterdam moeten voor 1 juli weg zijn; (door de aankomende drukte gaat een groep van bijna 600 personen tijdelijk naar kamp Amersfoort) en worden de gemengd gehuwden (met kinderen) voor de keuze gesteld zich te laten steriliseren (daarna naar huis) of zich klaar te maken voor deportatie naar Polen; &nbsp;een kleine groep van 53 personen hebben zich al aangemeld en zijn direct naar Amsterdam gebracht. Werner denkt aan zijn broer, die ook gemengd-gehuwd is; er mogen alleen pakjes worden ontvangen van Joden uit Amsterdam; welke keuze moet Stella maken: naar Westerbork of zo lang mogelijk in Amsterdam blijven; De Solomons hebben gevraagd in Westerbork te mogen blijven; Samuel Meents is nog in het kamp, omdat zijn zoontje Gerd (Gerrit) in het ziekenhuis ligt; het transport dat vanavond komt, gaat waarschijnlijk gelijk verder.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-05-17 Onderwerp: familie Verdoner is nog in kamp Westerbork. Mogelijk gaan zij net als de familie Solomons vanavond op transport naar kamp Amersfoort (volgende dag, 18 mei); Samuel (Emanuel) Meents is nog in het kamp, er wordt naar hem gevraagd en er is een brief voor hem; het is een grote bende in het kamp vanwege een vertrekkend transport de volgende dag en transporten uit Amsterdam die zullen binnenkomen, verhuizingen in het kamp; alle Joden uit Amsterdam moeten voor 1 juli weg zijn; (door de aankomende drukte gaat een groep van bijna 600 personen tijdelijk naar kamp Amersfoort) en worden de gemengd gehuwden (met kinderen) voor de keuze gesteld zich te laten steriliseren (daarna naar huis) of zich klaar te maken voor deportatie naar Polen; &nbsp;een kleine groep van 53 personen hebben zich al aangemeld en zijn direct naar Amsterdam gebracht. Werner denkt aan zijn broer, die ook gemengd-gehuwd is; er mogen alleen pakjes worden ontvangen van Joden uit Amsterdam; welke keuze moet Stella maken: naar Westerbork of zo lang mogelijk in Amsterdam blijven; De Solomons hebben gevraagd in Westerbork te mogen blijven; Samuel Meents is nog in het kamp, omdat zijn zoontje Gerd (Gerrit) in het ziekenhuis ligt; het transport dat vanavond komt, gaat waarschijnlijk gelijk verder.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-04-05 Onderwerp: dank voor het verjaardagspakket; Werner is uit het ziekenhuis ontslagen; er is geen rust voor Werner; transporten uit Vught met vrienden die van alles missen wat ze nodig hebben; koffietafel bij de familie Mahler, een kaastaart gegeten; het kamp wordt door een goederentrein in tweeën gedeeld, de trein staat klaar voor een transport van 2000 personen; er worden banken en bedden in de trein geplaatst, maar het blijft een goederentrein; over de relatie tussen Werner en Stella.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-04-05 Onderwerp: dank voor het verjaardagspakket; Werner is uit het ziekenhuis ontslagen; er is geen rust voor Werner; transporten uit Vught met vrienden die van alles missen wat ze nodig hebben; koffietafel bij de familie Mahler, een kaastaart gegeten; het kamp wordt door een goederentrein in tweeën gedeeld, de trein staat klaar voor een transport van 2000 personen; er worden banken en bedden in de trein geplaatst, maar het blijft een goederentrein; over de relatie tussen Werner en Stella.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-12-18 Onderwerp: Werner heeft de laatste dagen veel vrienden in het kamp ontmoet. Hij gaat van de ene barak naar de andere en naar het ziekenhuis voor bezoeken; Onder andere een ontmoeting met Dr. (Siegfried) Aaron (uit Zutphen). Zijn zoon heeft een brief uit Birkenau gestuurd, beschrijving van het gezin Aaron; Jacob Hijman af en toe ontmoet, Werner komt echter nooit tot een gesprek met hem; tot 1 februari 1943 geen verzoeken tot verlof mogelijk; de commandant zou in een slechte bui 80% van de verzoeken hebben afgewezen, ook die van Werner; over Werners gemoedstoestand; het is 12 uur, iedereen snurkt al, het licht moet worden uitgedaan.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-12-18 Onderwerp: Werner heeft de laatste dagen veel vrienden in het kamp ontmoet. Hij gaat van de ene barak naar de andere en naar het ziekenhuis voor bezoeken; Onder andere een ontmoeting met Dr. (Siegfried) Aaron (uit Zutphen). Zijn zoon heeft een brief uit Birkenau gestuurd, beschrijving van het gezin Aaron; Jacob Hijman af en toe ontmoet, Werner komt echter nooit tot een gesprek met hem; tot 1 februari 1943 geen verzoeken tot verlof mogelijk; de commandant zou in een slechte bui 80% van de verzoeken hebben afgewezen, ook die van Werner; over Werners gemoedstoestand; het is 12 uur, iedereen snurkt al, het licht moet worden uitgedaan.

Vrijstellingen van deportatie vanuit kamp Westerbork

Verlof kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-08-28 Onderwerp: negatieve stemming bij Werner als van de vele transporten, de honderden en duizenden die vertrekken, voor de meeste personen kan hij niets doen; over stappen die moeten worden genomen voor in ondertrouw gaan; bericht uit het Oosten van een kennis via Amsterdam. Zij werken in een kolenmijn en krijgen loon; stoppen met schrijven, het licht gaat uit; Werner zou graag gaan zwemmen…

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-08-28 Onderwerp: negatieve stemming bij Werner als van de vele transporten, de honderden en duizenden die vertrekken, voor de meeste personen kan hij niets doen; over stappen die moeten worden genomen voor in ondertrouw gaan; bericht uit het Oosten van een kennis via Amsterdam. Zij werken in een kolenmijn en krijgen loon; stoppen met schrijven, het licht gaat uit; Werner zou graag gaan zwemmen…

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum:&nbsp;1943-02 Onderwerp: iemand namens de bagageafdeling komt Werner zeggen dat er een pakket voor Lea Pach-Matteman is aangekomen. De kleren zullen retour gaan. Dit kan niet wat betreft de levensmiddelen. Deze zullen met toestemming van Werner worden verspreid onder een aantal strafgevallen. Stella moet Werner op de hoogte houden of de leren inderdaad weer retour komen. (Lea is kennelijk al doorgestuurd).

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum:&nbsp;1943-02 Onderwerp: iemand namens de bagageafdeling komt Werner zeggen dat er een pakket voor Lea Pach-Matteman is aangekomen. De kleren zullen retour gaan. Dit kan niet wat betreft de levensmiddelen. Deze zullen met toestemming van Werner worden verspreid onder een aantal strafgevallen. Stella moet Werner op de hoogte houden of de leren inderdaad weer retour komen. (Lea is kennelijk al doorgestuurd).

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-11-15 Onderwerp: Werner schrijft zijn brief in het Duits op verzoek van Stella. Hij bevindt zich in het kamertje van de familie Mahler; de meeste bezoekers van het kamertje zijn weer vertrokken, onder andere Max Witmond; er zijn een aantal nog aan het kaart spelen. iedereen brengt al het eetbare op zo'n avond bij elkaar; Werner woont sinds kort in een grote woonbarak; wanneer komt de dag dat we gelukkig kunnen samenleven?

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-11-15 Onderwerp: Werner schrijft zijn brief in het Duits op verzoek van Stella. Hij bevindt zich in het kamertje van de familie Mahler; de meeste bezoekers van het kamertje zijn weer vertrokken, onder andere Max Witmond; er zijn een aantal nog aan het kaart spelen. iedereen brengt al het eetbare op zo'n avond bij elkaar; Werner woont sinds kort in een grote woonbarak; wanneer komt de dag dat we gelukkig kunnen samenleven?

Max Windmüller behoorde tot de groep van jonge Duitse zionisten die naar Assen kwamen om zich in het Drentse Zeijerveld bij boeren voor te bereiden op een bestaan als landbouwer in Palestina. Dit waren de zogenoemde Palestina-pioniers. Begin 1942 kwam Max Windmüller in het kamp Westerbork terecht, waaruit hij ontsnapte. Hij sloot zich aan bij de Westerweel-groep. Max Windmüller was betrokken bij de door de groep-Westerweel georganiseerde vluchtroute van Palestina-Pioniers naar Spanje. Hij was belast met de contacten tussen de groep in Nederland en de groepen in Frankrijk. Bij een poging Palestina-pioniers uit een gevangenis in Parijs te bevrijden, is hij gearresteerd. In 1947 hebben overlevende Palestina-Pioniers op één van de hellingen van de berg Efraïm in Galilea in het toenmalige Palestina het Westerweel-Woud aangeplant, waar een monument staat met namen van tijdens de oorlog omgekomen Palestina-Pioniers. Hierbij staat de naam van Max Windmüller.&nbsp;

Voedselvoorziening kamp Westerbork

Organiseren voedsel door gevangenen

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-08-31 Onderwerp: over Stella en Werner; over het lezen van boeken, Werner is wel enkele weken met een boek bezig; er is vandaag weer een transport gegaan.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-08-31 Onderwerp: over Stella en Werner; over het lezen van boeken, Werner is wel enkele weken met een boek bezig; er is vandaag weer een transport gegaan.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-10-12 Onderwerp: Werner is verward door de gebeurtenissen van de afgelopen dagen; huwelijkse voorwaarden zijn ondertekend door Werner via een lid van de notariële commissie van de Joodse Raad; van een huwelijk in Amsterdam kan geen sprake meer zijn; Werner draagt een trouwring; het huwelijk kan alleen in kamp Westerbork worden gesloten, Stella heeft een reisvergunning nodig. Het is de vraag of Stella na het sluiten van het huwelijk terug mag keren naar Amsterdam; gesproken met Jac. Hijman, de zwager van Stella's broer Samuel, Jacobs vader Salomon is door Samuel op Werner afgestuurd. Werner kan echter niets voor hem doen; op het moment bevinden zich 12000 kampgevangenen in Westerbork, de piek lag vorige week op 15.000 mensen; 25.000 brieven, een paar duizend pakketten en koffers zijn via de post binnengekomen; gebrek aan huisvesting, hygiënische omstandigheden en orde; doden, waanzinnig wordende mensen en criminele elementen, maar ook kleine helden.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-10-12 Onderwerp: Werner is verward door de gebeurtenissen van de afgelopen dagen; huwelijkse voorwaarden zijn ondertekend door Werner via een lid van de notariële commissie van de Joodse Raad; van een huwelijk in Amsterdam kan geen sprake meer zijn; Werner draagt een trouwring; het huwelijk kan alleen in kamp Westerbork worden gesloten, Stella heeft een reisvergunning nodig. Het is de vraag of Stella na het sluiten van het huwelijk terug mag keren naar Amsterdam; gesproken met Jac. Hijman, de zwager van Stella's broer Samuel, Jacobs vader Salomon is door Samuel op Werner afgestuurd. Werner kan echter niets voor hem doen; op het moment bevinden zich 12000 kampgevangenen in Westerbork, de piek lag vorige week op 15.000 mensen; 25.000 brieven, een paar duizend pakketten en koffers zijn via de post binnengekomen; gebrek aan huisvesting, hygiënische omstandigheden en orde; doden, waanzinnig wordende mensen en criminele elementen, maar ook kleine helden.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-10-04 Onderwerp: wat zich in het kamp afspeelt is onbeschrijfelijk, met het transport van twee dagen geleden gingen vele kennissen en moest een honderdtal personen mee, die die dag net waren aangekomen. Op zaterdag 3 oktober kwam trein op trein het kamp binnen uit allerlei plaatsen en Joodse werkkampen. Allen vermoeid, hongerig en overspannen. Ze moesten alle 10.000 langs de Joodse Raad, Lippmann en Rosenthal, de registratie….Het kamp is er niet op berekend, de mensen die het schrijfwerk verrichten moesten dag- en nacht doorwerken; de binnenkomers moesten hun bedden delen met anderen, vrouwen zoeken hun mannen en kinderen hun ouders, een deel is reeds doorgestuurd.; Stella's broer Sam schreef een brief aan Werner hem te informeren over Raphael Frank en Salomon Hijman, wiens zoon Jacob hem al gesproken had; over het huwelijk onder deze omstandigheden en vrijstelling voor Stella in Amsterdam; Werner vraagt of Stella de twee foto's van hem en zijn groeten via Etty Hillesum of van haar kennis heeft ontvangen.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-10-04 Onderwerp: wat zich in het kamp afspeelt is onbeschrijfelijk, met het transport van twee dagen geleden gingen vele kennissen en moest een honderdtal personen mee, die die dag net waren aangekomen. Op zaterdag 3 oktober kwam trein op trein het kamp binnen uit allerlei plaatsen en Joodse werkkampen. Allen vermoeid, hongerig en overspannen. Ze moesten alle 10.000 langs de Joodse Raad, Lippmann en Rosenthal, de registratie….Het kamp is er niet op berekend, de mensen die het schrijfwerk verrichten moesten dag- en nacht doorwerken; de binnenkomers moesten hun bedden delen met anderen, vrouwen zoeken hun mannen en kinderen hun ouders, een deel is reeds doorgestuurd.; Stella's broer Sam schreef een brief aan Werner hem te informeren over Raphael Frank en Salomon Hijman, wiens zoon Jacob hem al gesproken had; over het huwelijk onder deze omstandigheden en vrijstelling voor Stella in Amsterdam; Werner vraagt of Stella de twee foto's van hem en zijn groeten via Etty Hillesum of van haar kennis heeft ontvangen.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Estella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-16 Onderwerp: de ontslagen gemengd-gehuwden zijn maandag vertrokken; dinsdag kregen de bewoners te horen dat de jaargangen vanaf 1902 voor een keuring moesten verschijnen met als resultaat dat 229 kampbewoners klaar moesten staan om de volgende dag te vertrekken, een deel van de anderen is teruggesteld voor werkzaamheden in het kamp, een of voor andere redenen, de rest is ouder. De hele nacht is doorgewerkt om de personen voor het transport van de volgende dag zo goed mogelijk op reis te laten gaan; de mensen waren bijna allen nerveus en overstuur; de volgende ochtend vroeg afscheid nemen, het eerste transport kwam binnen. Het was een optocht van nood en ellende, de mensen die gewoon opgekomen waren zagen er keurig uit in tegenstelling tot degene die uit de gevangenis kwamen of waren opgepakt, zonder bagage. De binnengekomen mensen (ongeveer 950) kregen eten en drinken, werden geregistreerd en gingen weer terug naar het station; vandaag (de 16de) zijn de mensen per auto binnengekomen vanaf het station; op woensdag de 15de een aankondiging van een keuring voor de jaargangen 1898-190, ongeveer 100 personen, waaronder binnengekomen Groningers van 10 juli. Op de 16de weer een groep uit Amsterdam, waaronder een broer van Stella en zijn vrouw. Werner heeft ze kunnen spreken. Ze waren zonder eten en drinken binnengekomen. Werner heeft ze nog boterhammen kunnen meegeven. Met de auto gingen ze samen terug naar de trein. De Grüne Polizei begeleide het transport. Ze waren terughoudend en fatsoenlijk. Werner denkt zelf ook niet lang meer in kamp Westerbork te kunnen verblijven.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Estella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-16 Onderwerp: de ontslagen gemengd-gehuwden zijn maandag vertrokken; dinsdag kregen de bewoners te horen dat de jaargangen vanaf 1902 voor een keuring moesten verschijnen met als resultaat dat 229 kampbewoners klaar moesten staan om de volgende dag te vertrekken, een deel van de anderen is teruggesteld voor werkzaamheden in het kamp, een of voor andere redenen, de rest is ouder. De hele nacht is doorgewerkt om de personen voor het transport van de volgende dag zo goed mogelijk op reis te laten gaan; de mensen waren bijna allen nerveus en overstuur; de volgende ochtend vroeg afscheid nemen, het eerste transport kwam binnen. Het was een optocht van nood en ellende, de mensen die gewoon opgekomen waren zagen er keurig uit in tegenstelling tot degene die uit de gevangenis kwamen of waren opgepakt, zonder bagage. De binnengekomen mensen (ongeveer 950) kregen eten en drinken, werden geregistreerd en gingen weer terug naar het station; vandaag (de 16de) zijn de mensen per auto binnengekomen vanaf het station; op woensdag de 15de een aankondiging van een keuring voor de jaargangen 1898-190, ongeveer 100 personen, waaronder binnengekomen Groningers van 10 juli. Op de 16de weer een groep uit Amsterdam, waaronder een broer van Stella en zijn vrouw. Werner heeft ze kunnen spreken. Ze waren zonder eten en drinken binnengekomen. Werner heeft ze nog boterhammen kunnen meegeven. Met de auto gingen ze samen terug naar de trein. De Grüne Polizei begeleide het transport. Ze waren terughoudend en fatsoenlijk. Werner denkt zelf ook niet lang meer in kamp Westerbork te kunnen verblijven.

Plaatsen in kamp Westerbork

Ziekenhuiskeuken kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-12-12/13 Onderwerp: Stella en Werner zullen elkaar mogelijk kunnen ontmoeten in kamp Westerbork, in ieder geval na 21 december, al blijft alles onzeker; vandaag weer een transport vertrokken, onder de gedeporteerden een goede vriend. Hij kwam van de ‘Amstelveenseweg’ met niet &nbsp;meer dan een zakdoek als bagage; wat Werner het meest schokt is dat de hele organisatie, behalve de belangrijkste functies, in handen van Joden is. Het is een grote machinerie, ‘wij allen zijn kleine radartjes en draaien mee en helpen aan ons eigen ongeluk’; oud-Frontstrijders en Theresienstadt is geschrapt, er gaan geruchten dat er nog een transport weggaat en dat er dan een pauze van enkele weken zal zijn; in het kamp worden voorbereidingen getroffen voor een kerstmisfeest (Joelfeest) voor de Duits en Hollandse ariërs. Er komen ook mensen van buiten; bewijs van huwelijksafkondiging van de gemeente; met deze papieren en een geboorte bewijs kunnen ze in Amsterdam trouwen; het is zondagmorgen, Werner komt terug van zijn werk en zal de brief afmaken; gesproken met iemand die in Amsterdam is getrouwd; 's middags was het gezellig bij de Mahlers; bezoek gebracht aan enkele personen in de grote woonbarakken.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-12-12/13 Onderwerp: Stella en Werner zullen elkaar mogelijk kunnen ontmoeten in kamp Westerbork, in ieder geval na 21 december, al blijft alles onzeker; vandaag weer een transport vertrokken, onder de gedeporteerden een goede vriend. Hij kwam van de ‘Amstelveenseweg’ met niet &nbsp;meer dan een zakdoek als bagage; wat Werner het meest schokt is dat de hele organisatie, behalve de belangrijkste functies, in handen van Joden is. Het is een grote machinerie, ‘wij allen zijn kleine radartjes en draaien mee en helpen aan ons eigen ongeluk’; oud-Frontstrijders en Theresienstadt is geschrapt, er gaan geruchten dat er nog een transport weggaat en dat er dan een pauze van enkele weken zal zijn; in het kamp worden voorbereidingen getroffen voor een kerstmisfeest (Joelfeest) voor de Duits en Hollandse ariërs. Er komen ook mensen van buiten; bewijs van huwelijksafkondiging van de gemeente; met deze papieren en een geboorte bewijs kunnen ze in Amsterdam trouwen; het is zondagmorgen, Werner komt terug van zijn werk en zal de brief afmaken; gesproken met iemand die in Amsterdam is getrouwd; 's middags was het gezellig bij de Mahlers; bezoek gebracht aan enkele personen in de grote woonbarakken.

Gevangenissen

Gevangenis Amstelveenseweg

Frontkämpfer Sperre kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-04-26 Onderwerp: het is zondagmiddag, Werner heeft tijd voor het schrijven van een uitgebreide brief, anderen doen een dutje of lezen een boek. Er is veel onrust bij Werner; een pakketje ontvangen voor de Solomons; Tilly Spitz ligt in het ziekenhuis; ontmoeting met verschillende personen; de inhoud van het gekregen koffertje zal Werner bewaren; over vele zieken in het kamp; mevrouw Mahler heeft een brandwond; over wat Stella te weten is gekomen of Werners werk, waar hij nooit over schrijft; over keuzes, blijven in Amsterdam en wat erna, iedereen zal moeten vertrekken, Nederland zal aan het einde van het jaar vrij van Joden zijn; ‘Dus nog 8 tot 10 maanden en de laatste trein zal vertrekken’; transport van 200 mensen naar Theresienstadt (20 april vertrek vanuit kamp Westerbork, een dag later vanuit Amsterdam), het transport zal aangevuld worden met mensen uit Amsterdam en elders, meestal oud-frontstrijders; er gaan geruchten dat gemengd-gehuwden zullen worden ontslagen; een grammofoon in de barak (barak 21) binnengekomen. Er wordt geluisterd naar opera's en operettes; gisteren was de laatste dag dat Joden uit de provincies zich naar Vught konden begeven. Nu alleen nog Joden in Amsterdam; de Solomons bedanken voor het pakketje, een van hen ligt in barak 82, het ziekenhuis; E. van Minden-Schlossberg bevindt zich nog in het kamp. Ze woont in barak 69, ze was niet thuis; Voor Spitz is een pakketje binnengekomen.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-04-26 Onderwerp: het is zondagmiddag, Werner heeft tijd voor het schrijven van een uitgebreide brief, anderen doen een dutje of lezen een boek. Er is veel onrust bij Werner; een pakketje ontvangen voor de Solomons; Tilly Spitz ligt in het ziekenhuis; ontmoeting met verschillende personen; de inhoud van het gekregen koffertje zal Werner bewaren; over vele zieken in het kamp; mevrouw Mahler heeft een brandwond; over wat Stella te weten is gekomen of Werners werk, waar hij nooit over schrijft; over keuzes, blijven in Amsterdam en wat erna, iedereen zal moeten vertrekken, Nederland zal aan het einde van het jaar vrij van Joden zijn; ‘Dus nog 8 tot 10 maanden en de laatste trein zal vertrekken’; transport van 200 mensen naar Theresienstadt (20 april vertrek vanuit kamp Westerbork, een dag later vanuit Amsterdam), het transport zal aangevuld worden met mensen uit Amsterdam en elders, meestal oud-frontstrijders; er gaan geruchten dat gemengd-gehuwden zullen worden ontslagen; een grammofoon in de barak (barak 21) binnengekomen. Er wordt geluisterd naar opera's en operettes; gisteren was de laatste dag dat Joden uit de provincies zich naar Vught konden begeven. Nu alleen nog Joden in Amsterdam; de Solomons bedanken voor het pakketje, een van hen ligt in barak 82, het ziekenhuis; E. van Minden-Schlossberg bevindt zich nog in het kamp. Ze woont in barak 69, ze was niet thuis; Voor Spitz is een pakketje binnengekomen.

Barak 61

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-31 Onderwerp: de belangrijkste gebeurtenis van de week is dat medewerkers, schrijvers van de Joodse Raad en de Zentralstelle, men spreekt van 180 personen, verhuisd zijn naar kamp Westerbork. verhuizingen gaande. Werner is verhuisd naar een slaapzaal met ruim 40 mannen, waar ook gegeten wordt. Nog steeds 2 maal in de week een transport. Het arme slag van de Joodse bevolking komt binnen, ook prostitués. Ze zitten onder de luizen en vlooien. Velen van de nieuw gearriveerde worden kaalgeschoren. Onder de mannen die uit de werkkampen komen zitten criminele elementen. Ze stelen van anderen. Veel Duits-Joodse kampgevangenen moeten niets hebben van dit volk; verhouding Duitse en Nederlandse Joden in het kamp; binnenkomst van het eerste transport uit Rotterdam; nog geen berichten uit Auschwitz. Welke conclusie moet je hier uit trekken; Stella denkt dat zij in september zal worden doorgestuurd.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-31 Onderwerp: de belangrijkste gebeurtenis van de week is dat medewerkers, schrijvers van de Joodse Raad en de Zentralstelle, men spreekt van 180 personen, verhuisd zijn naar kamp Westerbork. verhuizingen gaande. Werner is verhuisd naar een slaapzaal met ruim 40 mannen, waar ook gegeten wordt. Nog steeds 2 maal in de week een transport. Het arme slag van de Joodse bevolking komt binnen, ook prostitués. Ze zitten onder de luizen en vlooien. Velen van de nieuw gearriveerde worden kaalgeschoren. Onder de mannen die uit de werkkampen komen zitten criminele elementen. Ze stelen van anderen. Veel Duits-Joodse kampgevangenen moeten niets hebben van dit volk; verhouding Duitse en Nederlandse Joden in het kamp; binnenkomst van het eerste transport uit Rotterdam; nog geen berichten uit Auschwitz. Welke conclusie moet je hier uit trekken; Stella denkt dat zij in september zal worden doorgestuurd.

RSHA

Zenstralstelle für Judische Auswanderung

Organisatie van de Jodenvervolging

IV B4

Organisatie van de Endlösung

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-09-11 Onderwerp: Brief en formulier van ondertrouw door Werner naar Stella gestuurd. Hoe het met het trouwen zelf zal gaan is nog onduidelijk. Er gaan verschillende verhalen hierover rond; als je iets belangrijks mee te geven hebt of mede te delen, dan kan dat via Etty Hillesum. Zij is een goede bekende van Werner, ze werk voor de Joodse Raad in het kamp en is met verlof. Ze komt aanstaande dinsdag of woensdag weer terug… , een andere bekende van Werner, Hans Stawski is enkele weken geleden ontslagen, Werner ontving een brief van hem uit Amsterdam. Hij is niet gelukkig en eenzaam; een andere bekende is met zijn vrouw op vanmorgen op transport gesteld. Werner heeft hem onder andere een uitgeleide gedaan. Zo'n transport is niet aan te zien, ‘vooral de oudjes en de kleine kinderen maken den meest treurige indruk(…)deze beelden zal ik nooit vergeten. Het drama van deze tijd spelt zich voor onze ogen af.'; over Stella en Werner, welke keuze is de beste.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-09-11 Onderwerp: Brief en formulier van ondertrouw door Werner naar Stella gestuurd. Hoe het met het trouwen zelf zal gaan is nog onduidelijk. Er gaan verschillende verhalen hierover rond; als je iets belangrijks mee te geven hebt of mede te delen, dan kan dat via Etty Hillesum. Zij is een goede bekende van Werner, ze werk voor de Joodse Raad in het kamp en is met verlof. Ze komt aanstaande dinsdag of woensdag weer terug… , een andere bekende van Werner, Hans Stawski is enkele weken geleden ontslagen, Werner ontving een brief van hem uit Amsterdam. Hij is niet gelukkig en eenzaam; een andere bekende is met zijn vrouw op vanmorgen op transport gesteld. Werner heeft hem onder andere een uitgeleide gedaan. Zo'n transport is niet aan te zien, ‘vooral de oudjes en de kleine kinderen maken den meest treurige indruk(…)deze beelden zal ik nooit vergeten. Het drama van deze tijd spelt zich voor onze ogen af.'; over Stella en Werner, welke keuze is de beste.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-09-06 Onderwerp: dank voor het pakket, niet goed ingepakt; onzeker situatie voor Stella in Amsterdam. Het zou beter zijn te gaan trouwen en dat Stella naar Westerbork komt. Ze kan dan onder Werners vrijstelling in het kamp verblijven. Groeten van Max. H. en de familie Hakker. De binnenkomst van Amsterdammers gaat op alfabet, ABC in nu aan de beurt. Het is volgens Werner een kwestie van enkele weken en de P van Pach zal ook aan de beurt zijn.&nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-09-06 Onderwerp: dank voor het pakket, niet goed ingepakt; onzeker situatie voor Stella in Amsterdam. Het zou beter zijn te gaan trouwen en dat Stella naar Westerbork komt. Ze kan dan onder Werners vrijstelling in het kamp verblijven. Groeten van Max. H. en de familie Hakker. De binnenkomst van Amsterdammers gaat op alfabet, ABC in nu aan de beurt. Het is volgens Werner een kwestie van enkele weken en de P van Pach zal ook aan de beurt zijn.&nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-16 Onderwerp: Brieven ontvangen, broer van Stella en zijn vrouw zo goed mogelijk van dienst kunnen zijn, 'inderdaad heb ik ze vanmorgen gezocht en gevonden, ook bericht aan je ouders doorgegeven', een drama, de tonelen die zich afspelen zijn onbeschrijfelijk. Als Stella een oproep krijgt, moet ze dat Werner onmiddellijk laten weten. Hij zal met haar meegaan. Ro en Lex zijn na een oponthoud van een uur weer vertrokken. Er wordt gezegd dat ze naar Auschwitz gaan. Er zullen daar 40.000 mensen samengebracht worden om te werken.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-16 Onderwerp: Brieven ontvangen, broer van Stella en zijn vrouw zo goed mogelijk van dienst kunnen zijn, 'inderdaad heb ik ze vanmorgen gezocht en gevonden, ook bericht aan je ouders doorgegeven', een drama, de tonelen die zich afspelen zijn onbeschrijfelijk. Als Stella een oproep krijgt, moet ze dat Werner onmiddellijk laten weten. Hij zal met haar meegaan. Ro en Lex zijn na een oponthoud van een uur weer vertrokken. Er wordt gezegd dat ze naar Auschwitz gaan. Er zullen daar 40.000 mensen samengebracht worden om te werken.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-07-13/14 Onderwerp: Samuel Pach en zijn vrouw Chel zijn vertrokken. De pakjes waren op tijd gekomen en zaterdag hebben ze nog gezellig koffie gedronken en koek gegeten; er viel niets voor ze te doen; velen die maandenlang in Westerbork verbleven zijn op transport gegaan; Samuel heeft nog twee briefkaarten naar kennissen gestuurd; advies aan Stella om zo lang mogelijk in Amsterdam te blijven, omdat er in Westerbork geen mogelijkheden meer voor haar zijn om langer te blijven. Alle stempels, ook die van de Alte Kampinsassen zijn ongeldig verklaard, behalve de stempels die zijn uitgereikt door de Zentralstelle in Amsterdam; er wordt een nieuwe lijst opgemaakt van stampersoneel, totaal 2000 personen, inclusief kinderen. behalve de blauwe stempels, moet de rest rekening houden met deportatie vanuit kamp Westerbork; Voor Stella is er geen mogelijkheid meer een stempel te verkrijgen. Deze worden niet meer verstrekt. Werner adviseert Stella dan ook om weg te blijven; Hans (Stawski) laat nog wat van zich horen.&nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-07-13/14 Onderwerp: Samuel Pach en zijn vrouw Chel zijn vertrokken. De pakjes waren op tijd gekomen en zaterdag hebben ze nog gezellig koffie gedronken en koek gegeten; er viel niets voor ze te doen; velen die maandenlang in Westerbork verbleven zijn op transport gegaan; Samuel heeft nog twee briefkaarten naar kennissen gestuurd; advies aan Stella om zo lang mogelijk in Amsterdam te blijven, omdat er in Westerbork geen mogelijkheden meer voor haar zijn om langer te blijven. Alle stempels, ook die van de Alte Kampinsassen zijn ongeldig verklaard, behalve de stempels die zijn uitgereikt door de Zentralstelle in Amsterdam; er wordt een nieuwe lijst opgemaakt van stampersoneel, totaal 2000 personen, inclusief kinderen. behalve de blauwe stempels, moet de rest rekening houden met deportatie vanuit kamp Westerbork; Voor Stella is er geen mogelijkheid meer een stempel te verkrijgen. Deze worden niet meer verstrekt. Werner adviseert Stella dan ook om weg te blijven; Hans (Stawski) laat nog wat van zich horen.&nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-08-12 Onderwerp: Werner schrijft zijn brief vanuit het bedrijfsgebouw van de waterzuivering. Zelf woont hij nu op een zaal in barak 22, met meer dan 40 personen. De mannen voeren een gemeenschappelijk keuken, pakketjes worden gedeeld. Soms zoekt hij &nbsp;en zijn kennissen rust bij een familie, die in een achterafkamertje van een familiebarak woont; over het doorgeven van de groeten van Fie de Jong (lerares, Utrecht) aan een collega van Stella. Fie is ondertussen doorgestuurd (10-08); eventueel bezoek van Stella aan Werner; geen berichten uit het Oosten, een soort van berusting dat het nog even kan duren; Over de Joodse Raad in Westerbork, ze zijn niet erg gezien, de firma heeft geen goede naam; vandaag een transport uit Rotterdam binnengekomen; Herbert is enkele uren op het bureau van de Euterpestraat (Zentralstelle) geweest; er gaan verhalen dat transporten vanuit België en Frankrijk Westerbork zullen passeren; er wordt een spoorverbinding tussen Hooghalen en het kamp aangelegd.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-08-12 Onderwerp: Werner schrijft zijn brief vanuit het bedrijfsgebouw van de waterzuivering. Zelf woont hij nu op een zaal in barak 22, met meer dan 40 personen. De mannen voeren een gemeenschappelijk keuken, pakketjes worden gedeeld. Soms zoekt hij &nbsp;en zijn kennissen rust bij een familie, die in een achterafkamertje van een familiebarak woont; over het doorgeven van de groeten van Fie de Jong (lerares, Utrecht) aan een collega van Stella. Fie is ondertussen doorgestuurd (10-08); eventueel bezoek van Stella aan Werner; geen berichten uit het Oosten, een soort van berusting dat het nog even kan duren; Over de Joodse Raad in Westerbork, ze zijn niet erg gezien, de firma heeft geen goede naam; vandaag een transport uit Rotterdam binnengekomen; Herbert is enkele uren op het bureau van de Euterpestraat (Zentralstelle) geweest; er gaan verhalen dat transporten vanuit België en Frankrijk Westerbork zullen passeren; er wordt een spoorverbinding tussen Hooghalen en het kamp aangelegd.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-06-14 Onderwerp: 2de Pinksterdag, een gewone werkdag in kamp Westerbork, Werner leest de brieven van Stella nog eens door, de meeste vernietigd hij, een enkele waar belangrijke dingen instaan bewaard hij; In Westerbork wordt naast de grootste misère en ellende toch nog een leven geleefd, dat in sommige opzichten Amsterdam voorbij is. Jacob (Hijman) en zijn vrouw ontmoet. Zij is blij hier te zijn; In Westerbork zijn de concerten weer begonnen in de Grote Zaal; sterilisatie gemengd-gehuwden, morgen moeten zij kiezen voor het een of het ander (deportatie); geruchten dat er enkele weken geen trein meer zou vertrekken, toch kwam er vanmorgen een goederentrein. De trein vertrok spoedig weer, het was een vergissing; de naar Amersfoort vertrokken (buitenlanders) zijn weer teruggekomen; er wordt gezegd dat de gevangenen in Vught en Barneveld ook naar kamp Westerbork zullen worden overgebracht; er worden nieuwe barrakken gebouw, Westerbork zal ook een werkkamp worden; over de relatie tussen Werner en Stella; wat Werner over Vught hoorde is juist, alle kinderen zijn uit Vught vertrokken, velen zijn doorgestuurd, een gedeelte ligt in het ziekenhuis van kamp Westerbork; Werner hoopt dat Stella niet als strafgeval in kamp Westerbork zou terecht komen. in dat geval zou hij niets kunnen doen; Rosa Eva Pool, een goede kennis van Werner schijnt de familie Pach al lang te kennen; met mevrouw Mahler gaat het behoorlijk, Werner ziet haar niet meer zo vaak als vroeger, van haar man is nog niets gehoord.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-06-14 Onderwerp: 2de Pinksterdag, een gewone werkdag in kamp Westerbork, Werner leest de brieven van Stella nog eens door, de meeste vernietigd hij, een enkele waar belangrijke dingen instaan bewaard hij; In Westerbork wordt naast de grootste misère en ellende toch nog een leven geleefd, dat in sommige opzichten Amsterdam voorbij is. Jacob (Hijman) en zijn vrouw ontmoet. Zij is blij hier te zijn; In Westerbork zijn de concerten weer begonnen in de Grote Zaal; sterilisatie gemengd-gehuwden, morgen moeten zij kiezen voor het een of het ander (deportatie); geruchten dat er enkele weken geen trein meer zou vertrekken, toch kwam er vanmorgen een goederentrein. De trein vertrok spoedig weer, het was een vergissing; de naar Amersfoort vertrokken (buitenlanders) zijn weer teruggekomen; er wordt gezegd dat de gevangenen in Vught en Barneveld ook naar kamp Westerbork zullen worden overgebracht; er worden nieuwe barrakken gebouw, Westerbork zal ook een werkkamp worden; over de relatie tussen Werner en Stella; wat Werner over Vught hoorde is juist, alle kinderen zijn uit Vught vertrokken, velen zijn doorgestuurd, een gedeelte ligt in het ziekenhuis van kamp Westerbork; Werner hoopt dat Stella niet als strafgeval in kamp Westerbork zou terecht komen. in dat geval zou hij niets kunnen doen; Rosa Eva Pool, een goede kennis van Werner schijnt de familie Pach al lang te kennen; met mevrouw Mahler gaat het behoorlijk, Werner ziet haar niet meer zo vaak als vroeger, van haar man is nog niets gehoord.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-09-01 Onderwerp: bedanken voor het pakketje van Stella; familieleden van Werner uit Oss zijn in kamp Westerbork terecht gekomen; opgevangen in het achterafkamertje van de familie…in een familiebarak, koffie gedronken. Het kamertje is een ruimte van komen en gaan van mensen; in de brief van Werner bevinden zich door een kind gescheurde tientjes (3), laten inruilen door iemand zonder een Jodenster; vakantie van Stella is voorbij, ze geeft weer les, ze heeft een vergunning voor een fiets gekregen; trouwplannen, voorbereidingen.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-09-01 Onderwerp: bedanken voor het pakketje van Stella; familieleden van Werner uit Oss zijn in kamp Westerbork terecht gekomen; opgevangen in het achterafkamertje van de familie…in een familiebarak, koffie gedronken. Het kamertje is een ruimte van komen en gaan van mensen; in de brief van Werner bevinden zich door een kind gescheurde tientjes (3), laten inruilen door iemand zonder een Jodenster; vakantie van Stella is voorbij, ze geeft weer les, ze heeft een vergunning voor een fiets gekregen; trouwplannen, voorbereidingen.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-08-04 (dinsdag) Onderwerp: bezoek van Stella aan kamp Westerbork. Bezoekvergunning voor de zondag, nu nog een reisvergunning. Ze wil meehelpen in Westerbork, nu ze vakantie heeft. Misschien via de Joodse Raad of commandant Schol. Misschien kan Stella ooit in Westerbork blijven. Een transport uit Rotterdam is afgelopen vrijdag binnengekomen met onder andere kennissen van Werner. Twee vrouwen die hij goed kent heeft hij proberen te helpen, al kan hij weinig doen. Gisteren (maandag) zijn zij vertrokken. Vandaag kwam een transport binnen uit regio Nijmegen en Limburg, onder hen veel katholieken, zelfs nonnen en paters; geen nieuws uit Auschwitz: redevoering Schmidt; Werner heeft mensen uit het Joodse werkkamp Mantinge gesproken die Stella's vader kenden; personen met de familienaam Pach zijn in kamp Westerbork terecht gekomen; over Stella als hulp in kamp Westerbork, misschien kan ze informeren bij mensen van de Joodse Raad die in het kamp werkzaam zijn en die misschien in de weekends terug naar Amsterdam gaan.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-08-04 (dinsdag) Onderwerp: bezoek van Stella aan kamp Westerbork. Bezoekvergunning voor de zondag, nu nog een reisvergunning. Ze wil meehelpen in Westerbork, nu ze vakantie heeft. Misschien via de Joodse Raad of commandant Schol. Misschien kan Stella ooit in Westerbork blijven. Een transport uit Rotterdam is afgelopen vrijdag binnengekomen met onder andere kennissen van Werner. Twee vrouwen die hij goed kent heeft hij proberen te helpen, al kan hij weinig doen. Gisteren (maandag) zijn zij vertrokken. Vandaag kwam een transport binnen uit regio Nijmegen en Limburg, onder hen veel katholieken, zelfs nonnen en paters; geen nieuws uit Auschwitz: redevoering Schmidt; Werner heeft mensen uit het Joodse werkkamp Mantinge gesproken die Stella's vader kenden; personen met de familienaam Pach zijn in kamp Westerbork terecht gekomen; over Stella als hulp in kamp Westerbork, misschien kan ze informeren bij mensen van de Joodse Raad die in het kamp werkzaam zijn en die misschien in de weekends terug naar Amsterdam gaan.

Mededeling&nbsp; Datum: 1945-04-12 Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Overdragen van het kamp, onder bescherming van het Internationale Rode Kruis. Vanaf heden heet het kamp ‘Austausch - Internierungslager’. De commandant heeft het kamp verlaten.&nbsp; Ondertekend door Kurt Schlesinger

Mededeling&nbsp; Datum: 1945-04-12 Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Overdragen van het kamp, onder bescherming van het Internationale Rode Kruis. Vanaf heden heet het kamp ‘Austausch - Internierungslager’. De commandant heeft het kamp verlaten.&nbsp; Ondertekend door Kurt Schlesinger

Mededeling betreffende overdracht kamp Westerbork

Personen