In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Kampleven Westerbork

Vriendschappen kamp Westerbork

Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Wetenschappelijk onderzoek Herinneringskamp Westerbork

Archeologische onderzoeken kamp Westerbork

iC-ACCESS

Westerborkleerstoel

Van: Commissie van Toezicht en Bijstand Vluchtelingenkamp Westerbork&nbsp; Aan: Ministerie van Binnenlandse Zaken&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1940-04-01&nbsp; Onderwerp: zakgeld en beloning t.b.v. vluchtelingen in het centraal kamp.

Van: Commissie van Toezicht en Bijstand Vluchtelingenkamp Westerbork&nbsp; Aan: Ministerie van Binnenlandse Zaken&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1940-04-01&nbsp; Onderwerp: zakgeld en beloning t.b.v. vluchtelingen in het centraal kamp.

Brief van de Commissie van Toezicht en Bijstand Vluchtelingenkamp Westerbork aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken

Van: van Dijk, Salomon en zijn vrouw (voor de kinderen tante Juup) Aan: dochter Marja en Hannie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943 Onderwerp: brief ontvangen, deze was naar barak 86 gestuurd, het adres van Juup; Salomon heeft als adres barak 18; Marja en haar zus is op een ander adres terecht gekomen, dicht bij haar broer Arthur; over zijn kinderen; over het hebben van kinderen; verjaardag Marja, felicitaties.

Van: van Dijk, Salomon en zijn vrouw (voor de kinderen tante Juup) Aan: dochter Marja en Hannie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943 Onderwerp: brief ontvangen, deze was naar barak 86 gestuurd, het adres van Juup; Salomon heeft als adres barak 18; Marja en haar zus is op een ander adres terecht gekomen, dicht bij haar broer Arthur; over zijn kinderen; over het hebben van kinderen; verjaardag Marja, felicitaties.

Brief van Salomon en Juup van Dijk aan hun kinderen Marja en Hannie vanuit kamp Westerbork

Vooroorlogs Joods leven

Invoering Neurenberger Wetten in Nederland

Kristallnacht

Hachsjara

Joodse vluchtelingen

Orthodoxe stroming Jodendom

Liberale stroming Jodendom

Vooroorlogs antisemitisme

Anschluss

Zionisme

Surinaamse Joden

Marokkaanse Joden

Van: Oudshoorn, A.C.&nbsp; Aan: Commissie voor oorlogspleegkinderen&nbsp; Plaats: Delft Datum: 1946-11-11 Onderwerp: Misverstand, Ruth Heller niet bekend bij pleegouders.

Van: Oudshoorn, A.C.&nbsp; Aan: Commissie voor oorlogspleegkinderen&nbsp; Plaats: Delft Datum: 1946-11-11 Onderwerp: Misverstand, Ruth Heller niet bekend bij pleegouders.

Brief van A.C. Oudshoorn aan de Commissie voor Oorlogspleegkinderen

Van: van Dijk, tante Juup&nbsp; Aan: Arthur Plaats: Westerbork, kamp, barak 86 Datum: 1943 Onderwerp: ze heeft het erg druk; ze is (werkt) bij de post van het ziekenhuis; bij de brief een postzegel voor zijn verzameling…; je vader verlangd heel erg naar jullie…

Van: van Dijk, tante Juup&nbsp; Aan: Arthur Plaats: Westerbork, kamp, barak 86 Datum: 1943 Onderwerp: ze heeft het erg druk; ze is (werkt) bij de post van het ziekenhuis; bij de brief een postzegel voor zijn verzameling…; je vader verlangd heel erg naar jullie…

Brief van tante Juup aan Arthur van Dijk vanuit kamp Westerbork

Van: onbekend Aan: Prins-Morpurgo, H. Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05 Onderwerp: verzenden van een pakketje.

Van: onbekend Aan: Prins-Morpurgo, H. Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05 Onderwerp: verzenden van een pakketje.

Bewijs van verzending van een pakketje aan mevrouw Prins-Morpurgo in kamp Westerbork

Twee mannen op kantoor in het Interneringskamp. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1947

Twee mannen op kantoor in het Interneringskamp. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1947

Foto van personeel in het Interneringskamp

Foto van Jozef en Reintje de Groot, rechts en in het midden.

Foto van Jozef en Reintje de Groot, rechts en in het midden.

Foto van Jozef en Reintje de Groot

Van: het Ministerie van Justitie Aan: wie het betreft Plaats: Den Haag Datum: 1949-09-01 Onderwerp: aangifte van overlijden van vermiste Sientje de Groot-Nieweg.

Van: het Ministerie van Justitie Aan: wie het betreft Plaats: Den Haag Datum: 1949-09-01 Onderwerp: aangifte van overlijden van vermiste Sientje de Groot-Nieweg.

Mededeling van het Ministerie van Justitie betreffende het overlijden van Sientje Nieweg-de Groot

Van: Levie, Dien Aan: haar familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-29 Onderwerp: ze zit te schrijven op haar bed in zaal 4 van het vrouwenziekenhuis; Jaap heeft haar voor galstenen laten opnemen; een familie Nijstad past op Jo in de barak; Jaap verzorgt hem verder wat wassen en eten betreft; er gaan vrijdag en maandag twee transporten met mensen die nog over zijn; er gaan veel weg, ook de baan van Jaap is niet meer veilig; zolang zij in het ziekenhuis ligt zijn Jo en Jaap nog veilig; over haar ouders; Jaap brengt haar een deel van de inhoud van de pakjes; in de zaal liggen 8 kraamvrouwtjes, aardig is het als de kindertjes worden binnengehaald om door de moeders gevoed te worden; 'vreselijk om in Westerbork geboren te moeten worden…; er wordt vreselijk gestolen; over briefpost; ook in het ziekenhuis krijg je niets op het brood, pakketjes zijn wezenlijk; over voedsel in het ziekenhuis…; Nico van oom Bram is doorgestuurd, zijn vrouw en kinderen zijn nog in Amsterdam…

Van: Levie, Dien Aan: haar familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-29 Onderwerp: ze zit te schrijven op haar bed in zaal 4 van het vrouwenziekenhuis; Jaap heeft haar voor galstenen laten opnemen; een familie Nijstad past op Jo in de barak; Jaap verzorgt hem verder wat wassen en eten betreft; er gaan vrijdag en maandag twee transporten met mensen die nog over zijn; er gaan veel weg, ook de baan van Jaap is niet meer veilig; zolang zij in het ziekenhuis ligt zijn Jo en Jaap nog veilig; over haar ouders; Jaap brengt haar een deel van de inhoud van de pakjes; in de zaal liggen 8 kraamvrouwtjes, aardig is het als de kindertjes worden binnengehaald om door de moeders gevoed te worden; 'vreselijk om in Westerbork geboren te moeten worden…; er wordt vreselijk gestolen; over briefpost; ook in het ziekenhuis krijg je niets op het brood, pakketjes zijn wezenlijk; over voedsel in het ziekenhuis…; Nico van oom Bram is doorgestuurd, zijn vrouw en kinderen zijn nog in Amsterdam…

Brief van Dien Levie aan haar familie vanuit kamp Westerbork

Foto van Martin en Erich de Groot. Plaats: Groningen Datum: 1939-01-12

Foto van Martin en Erich de Groot. Plaats: Groningen Datum: 1939-01-12

Foto van Martin en Erich de Groot

Kommandantur-Befehl No. 2 Datum: 1943-01-11 Gebruik Duitse taal, gebruik kleurpotloden in Lagerbedrijven, nieuwe dienstafdelingen: Lagerkommandantur en registratie, Dienstleidersrapport, telefoonvergunning voor Lageringezetenen, arbeidskaarten blz. 2

Kommandantur-Befehl No. 2 Datum: 1943-01-11 Gebruik Duitse taal, gebruik kleurpotloden in Lagerbedrijven, nieuwe dienstafdelingen: Lagerkommandantur en registratie, Dienstleidersrapport, telefoonvergunning voor Lageringezetenen, arbeidskaarten blz. 2

Kommandantur-Befehl No. 2

Tekening gemaakt door Leo Kok.&nbsp; Zwart-wit tekening van 'de biggenvanger van Westerbork!'&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-27.&nbsp; Onder de tekening staat geschreven: 'Hartelijk Gefeliciteerd door Sonja, Kitty (de Wijze), Irvin(van Gelder), Wiet (Louis de Wijze), Leo (Kok).

Tekening gemaakt door Leo Kok.&nbsp; Zwart-wit tekening van 'de biggenvanger van Westerbork!'&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-27.&nbsp; Onder de tekening staat geschreven: 'Hartelijk Gefeliciteerd door Sonja, Kitty (de Wijze), Irvin(van Gelder), Wiet (Louis de Wijze), Leo (Kok).

Foto van een tekening van 'De biggenvanger van Westerbork'

Bagage Vertrekkend transport Man met bagage in de buurt van station Hooghalen. Hij draagt een armband met de tekst: 'Wagenleiter'. Hooghalen, 1942.

Bagage Vertrekkend transport Man met bagage in de buurt van station Hooghalen. Hij draagt een armband met de tekst: 'Wagenleiter'. Hooghalen, 1942.

Een man met bagage is aangesteld als wagonleider

Van: Hans (Barend Schijveschuurder) Aan: Lieve schat (Tilly Schijveschuurder-Wessel) Plaats: Westerbork, kamp; Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-04-16 Onderwerp: vraag naar omstandigheden buiten het kamp en weergave eigen situatie waaronder behandeling, eten, verzorging. Beschrijving van de bevrijding van het kamp door de Canadezen. Barend is u een half jaar van zijn vrouw gescheiden. In Westerbork werd hij nooit verhoord en als strafgeval behandeld. Hij zit met nog een aantal andere mannen in barak 21. De bevrijding, de binnenkomst van de Canadezen, het hijsen van de driekleur en het zingen van het Wilhelmus was om nooit te vergeten. Barend maakt zich zorgen om zijn ondergedoken zoontje Freddy en zijn moeder en alle andere familieleden en vrienden. Van Nico Speijer, een psychiater, die ook in Westerbork is bevrijd heeft hij gehoord dat zij niet uit het Apeldoornsche Bosch is gevlucht en gewoon is meegenomen. Hij is verwonderd zich over het feit dat hij de bevrijding heeft meegemaakt in tegenstelling tot de ‘120.000’ die via Westerbork zijn gedeporteerd. Hij hoopt dat zijn gezin snel herenigd zal worden.

Van: Hans (Barend Schijveschuurder) Aan: Lieve schat (Tilly Schijveschuurder-Wessel) Plaats: Westerbork, kamp; Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-04-16 Onderwerp: vraag naar omstandigheden buiten het kamp en weergave eigen situatie waaronder behandeling, eten, verzorging. Beschrijving van de bevrijding van het kamp door de Canadezen. Barend is u een half jaar van zijn vrouw gescheiden. In Westerbork werd hij nooit verhoord en als strafgeval behandeld. Hij zit met nog een aantal andere mannen in barak 21. De bevrijding, de binnenkomst van de Canadezen, het hijsen van de driekleur en het zingen van het Wilhelmus was om nooit te vergeten. Barend maakt zich zorgen om zijn ondergedoken zoontje Freddy en zijn moeder en alle andere familieleden en vrienden. Van Nico Speijer, een psychiater, die ook in Westerbork is bevrijd heeft hij gehoord dat zij niet uit het Apeldoornsche Bosch is gevlucht en gewoon is meegenomen. Hij is verwonderd zich over het feit dat hij de bevrijding heeft meegemaakt in tegenstelling tot de ‘120.000’ die via Westerbork zijn gedeporteerd. Hij hoopt dat zijn gezin snel herenigd zal worden.

Brief van Barend Schijveschuurder aan Tilly Schijveschuurder-Wessel vanuit kamp Westerbork

Lagerbefehl No. 41 Datum: 1943-07-14 Personen welke weigeren te werken

Lagerbefehl No. 41 Datum: 1943-07-14 Personen welke weigeren te werken