In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Cabaret.&nbsp; Cabaret (Humor und Melodie) Kamp Westerbork, schouwburg, barak 9 Datum: 1943-09&nbsp; Twee toneelspelers op toneel in nachtkleding, als decor geschilderd inrichting van een barak.&nbsp; Tekst: Du sollst nicht immer sagen: spezifizieren! Zie ook neg. nr. 5/10/6/4

Cabaret.&nbsp; Cabaret (Humor und Melodie) Kamp Westerbork, schouwburg, barak 9 Datum: 1943-09&nbsp; Twee toneelspelers op toneel in nachtkleding, als decor geschilderd inrichting van een barak.&nbsp; Tekst: Du sollst nicht immer sagen: spezifizieren! Zie ook neg. nr. 5/10/6/4

Scene uit de revue Humor und Melodie

Van: Antragstelle Aan: Zomerplaag, Morrice Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-01-12 Betreft bericht op een verzoek op 08-04-1943 met het besluit dat M. Zomerplaag op transport moet naar Bergen-Belsen

Van: Antragstelle Aan: Zomerplaag, Morrice Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-01-12 Betreft bericht op een verzoek op 08-04-1943 met het besluit dat M. Zomerplaag op transport moet naar Bergen-Belsen

Bericht dat Morris Zomerplaag op transport moet naar Bergen-Belsen

Van: Emmy Aan: In't Veld, Nel Plaats: Groningen (ziekenhuis ?) Datum: 1943-06-24 Onderwerp: Omstandigheden, pakketjes ontvangen, wordt geholpen aan een kies

Van: Emmy Aan: In't Veld, Nel Plaats: Groningen (ziekenhuis ?) Datum: 1943-06-24 Onderwerp: Omstandigheden, pakketjes ontvangen, wordt geholpen aan een kies

Briefkaart van Emmy aan Nel In't Veld vanuit ziekenhuis Groningen

Omstanders kamp Westerbork

Werk bewoners buiten kamp Westerbork

Landarbeiders kamp Westerbork

Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Herinrichtingen terrein kamp Westerbork

Herinrichting voormalig terrein kamp Westerbork (1990-1992)

Archeologische onderzoeken kamp Westerbork

Herinrichting Historische Plek kamp Westerbork (2014-)

Herinrichting voormalig terrein kamp Westerbork (1983-1990)

Eliazer Pachter werd op 28 mei 1943 door het Duitse Obergericht ter dood veroordeeld wegens verboden wapenbezit. Hij was op 18 januari van dat jaar op het station te Amsterdam opgepakt met een vals persoonsbewijs en een geladen pistool, en overgebracht naar het Huis van Bewaring in Amsterdam. Op 24 april 1943 was hij met enkele andere gevangenen overgebracht van het Huis van Bewaring in Amsterdam naar de Strafgevangenis in Utrecht. Hij werd op 2 juli 1943 op de Waalsdorpervlakte geëxecuteerd, zijn stoffelijk overschot werd op een onbekende plaats in de duinen begraven. Het graf werd na de oorlog teruggevonden, zijn stoffelijke resten konden in 2015 worden geïdentificeerd.

Lagerbefehl Westerbork, kamp 1944-03-16, No. 70 Inhoud: Waardebonnen. Met ingang van 20 maart 1944 worden door alle kampinstellingen, waar kampingezetenen betalingen doen (warenhuis, cantine, kassa voor bonte avonden enz.) nog slechts waardebonnen als betaalmiddel gebruikt.

Lagerbefehl Westerbork, kamp 1944-03-16, No. 70 Inhoud: Waardebonnen. Met ingang van 20 maart 1944 worden door alle kampinstellingen, waar kampingezetenen betalingen doen (warenhuis, cantine, kassa voor bonte avonden enz.) nog slechts waardebonnen als betaalmiddel gebruikt.

Lagerbefehl No. 70

Van: Klafter, Ginie Aan: Pekel, familie Plaats: Sappemeer Datum: 1945-12-01 Onderwerp: Kunt u melkbonnen sturen?

Van: Klafter, Ginie Aan: Pekel, familie Plaats: Sappemeer Datum: 1945-12-01 Onderwerp: Kunt u melkbonnen sturen?

Brief van Ginie Klafter aan familie Pekel vanuit Sappemeer

Betreft: Machinegebouw (ketelhuis) vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp; Schaal: 1:100 Datum: 1939

Betreft: Machinegebouw (ketelhuis) vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp; Schaal: 1:100 Datum: 1939

Bouwtekening van het ketelhuis in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Lagerbefehl Westerbork, kamp 1944-08-10, No. 87 Inhoud: Spertijd; Strafgevallen, beperkende maatregelen, verbod tot schrijven en ontvangen van brieven en pakketten. Tevens een verbod op het ontvangen van bezoek.

Lagerbefehl Westerbork, kamp 1944-08-10, No. 87 Inhoud: Spertijd; Strafgevallen, beperkende maatregelen, verbod tot schrijven en ontvangen van brieven en pakketten. Tevens een verbod op het ontvangen van bezoek.

Lagerbefehl No. 87

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-19 Onderwerp: Hans Margules, werkzaam bij de Joodse Ordedienst, staat voor een gesloten wagon.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-19 Onderwerp: Hans Margules, werkzaam bij de Joodse Ordedienst, staat voor een gesloten wagon.

Foto van een still uit de Westerborkfilm

Van: Dienst Repatriering Aan: Cahen, J. Datum: 1945 Betreft toestemming het terrein te betreden en te verlaten

Van: Dienst Repatriering Aan: Cahen, J. Datum: 1945 Betreft toestemming het terrein te betreden en te verlaten

van de Dienst Repatriëring aan J. Cahen

Van: Krell, Mania Aan: beste mensen (de pleegouders van haar zoon Nal Kats) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-04-28 Onderwerp: ze heeft nog niets gehoord sinds haar laatste schrijfdag, ze maakt nu gebruik van haar volgende; ze is nu vier weken in het kamp, slechts 2 briefjes ontvangen; tijdens Orthodox Pasen wilde zij geen brood eten, maag-darm problemen daardoor; in het kamp wel rekening gehouden met orthodoxen, kregen 2 maal per dag warm eten; het valt niet me met aardappelen te ontbijten en vervolgens 10.5 uur te werken; ze ligt sinds zaterdag op bed, driehoog, onder haar krioelt van alles; 500 mensen in een barak, aan weerzijden 250; mentaliteit bewonderingswaardig; buigen, maar breken niet; krijgt bezoek, driehoog van Ida haar man, Ida zelf zit in Vught; nicht Freida heeft een hartaanval gekregen, mede omdat ze niets voor haar familie uit Rotterdam kon doen, zij zijn gisteren doorgereisd; zelf heeft Mania ze een dubbele Sperre (als verpleegster en bontnaaister); ze heeft gelegenheid genoeg om alles vanuit haar bed waar te nemen; ze wou dat ze in staat was na de oorlog een boek over kamp Westerbork willen schrijven; het zou voor de geallieerden een kleine kunst moeten zijn een einde aan de wekelijks transporten te maken…iedere levensteken zou een weldaad zijn; een of twee jaar nog oorlog zou voor haar ondragelijk zijn, vooral bij het zien van al die moeders en kinderen…

Van: Krell, Mania Aan: beste mensen (de pleegouders van haar zoon Nal Kats) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-04-28 Onderwerp: ze heeft nog niets gehoord sinds haar laatste schrijfdag, ze maakt nu gebruik van haar volgende; ze is nu vier weken in het kamp, slechts 2 briefjes ontvangen; tijdens Orthodox Pasen wilde zij geen brood eten, maag-darm problemen daardoor; in het kamp wel rekening gehouden met orthodoxen, kregen 2 maal per dag warm eten; het valt niet me met aardappelen te ontbijten en vervolgens 10.5 uur te werken; ze ligt sinds zaterdag op bed, driehoog, onder haar krioelt van alles; 500 mensen in een barak, aan weerzijden 250; mentaliteit bewonderingswaardig; buigen, maar breken niet; krijgt bezoek, driehoog van Ida haar man, Ida zelf zit in Vught; nicht Freida heeft een hartaanval gekregen, mede omdat ze niets voor haar familie uit Rotterdam kon doen, zij zijn gisteren doorgereisd; zelf heeft Mania ze een dubbele Sperre (als verpleegster en bontnaaister); ze heeft gelegenheid genoeg om alles vanuit haar bed waar te nemen; ze wou dat ze in staat was na de oorlog een boek over kamp Westerbork willen schrijven; het zou voor de geallieerden een kleine kunst moeten zijn een einde aan de wekelijks transporten te maken…iedere levensteken zou een weldaad zijn; een of twee jaar nog oorlog zou voor haar ondragelijk zijn, vooral bij het zien van al die moeders en kinderen…

Brief van Mania Krell aan beste mensen vanuit kamp Westerbork

Tekening van Daan de Jong gemaakt door zijn zus Leontine in kamp Westerbork Daan moest soms in de tuinen werken. Volgens Leontine valt de gelijkenis tegen.

Tekening van Daan de Jong gemaakt door zijn zus Leontine in kamp Westerbork Daan moest soms in de tuinen werken. Volgens Leontine valt de gelijkenis tegen.

Tekening van Daan de Jong gemaakt door zijn zus Leontine in kamp Westerbork

Van: Afwik. Bur. Conc.kampen Ned. Rode Kruis Aan: Matteman, Joseph Plaats: 's Gravenhage Datum: 1946-01-12 Onderwerp: informatie betreffende Zeldenrust, Rebecca, geb. 1926-02-13

Van: Afwik. Bur. Conc.kampen Ned. Rode Kruis Aan: Matteman, Joseph Plaats: 's Gravenhage Datum: 1946-01-12 Onderwerp: informatie betreffende Zeldenrust, Rebecca, geb. 1926-02-13

Brief van het Afwikkelingsbureau Rode Kruis aan Joseph Matteman

Van: Afwik. Bur. Conc.kampen Ned. Rode Kruis Aan: Matteman, Joseph Plaats: 's Gravenhage Datum: 1946-01-12 Onderwerp: informatie betreffende Zeldenrust, Simon, geb. 1930-08-18

Van: Afwik. Bur. Conc.kampen Ned. Rode Kruis Aan: Matteman, Joseph Plaats: 's Gravenhage Datum: 1946-01-12 Onderwerp: informatie betreffende Zeldenrust, Simon, geb. 1930-08-18

Rosa van der Hal-Prins Plaats: Valkenburg Datum: 1945-06-28 Over de terugkomst naar Nederland.

Rosa van der Hal-Prins Plaats: Valkenburg Datum: 1945-06-28 Over de terugkomst naar Nederland.

Gedicht van Rosa van der Hal-Prins

Geld

Biljet van 1000 Mark. No 929681 Bijz.: veranderd in biljet van 1 miljard Mark

Biljet van 1000 Mark. No 929681 Bijz.: veranderd in biljet van 1 miljard Mark

Van: W., Augusta Aan: van Bergen-Diamant, N. Plaats: Luton Datum: 1946-08-26 Onderwerp: Chaja is sinds enkele weken op dit adres; afgelopen week is een fotograaf langsgekomen; hierbij een foto van Chaja…

Van: W., Augusta Aan: van Bergen-Diamant, N. Plaats: Luton Datum: 1946-08-26 Onderwerp: Chaja is sinds enkele weken op dit adres; afgelopen week is een fotograaf langsgekomen; hierbij een foto van Chaja…

Brief van Agusta W. aan Nora van Bergen-Diamant vanuit Engeland

Van: Smits, G. Aan: van Bergen-Diamant, N. Plaats: Bushey Heath, Engeland Datum: 1946 Onderwerp: Chaja is gelukkig in haar omgeving; ze eet goed; er is nog een ander Nederlands meisje; voor de taalbarrière is een oplossing gevonden; het gastgezin heeft twee dochters; in het bezit van een grote tuin en een privé weg; de meisjes kunnen goed met elkaar overweg; ze hoopt dat de omstandigheden in Holland verbetert zijn…

Van: Smits, G. Aan: van Bergen-Diamant, N. Plaats: Bushey Heath, Engeland Datum: 1946 Onderwerp: Chaja is gelukkig in haar omgeving; ze eet goed; er is nog een ander Nederlands meisje; voor de taalbarrière is een oplossing gevonden; het gastgezin heeft twee dochters; in het bezit van een grote tuin en een privé weg; de meisjes kunnen goed met elkaar overweg; ze hoopt dat de omstandigheden in Holland verbetert zijn…

Brief van G. Smits aan Nora van Bergen-diamant vanuit Engeland

Van: Matteman, Denie en Jolie&nbsp; Aan: Matteman, familie&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1942-10-12 Onderwerp: Over vertrek uit kamp Westerbork + bijbehorende enveloppe. Familieleden moesten vertrekken. Joël en Jansje mochten uiteindelijk blijven omdat hun zoon Simon ziek was. Andere familieleden keerden terug omdat de trein te vol was, maar heden zullen ze misschien moeten vertrekken. Andere bekenden zijn er nog. wat ze meemaken is met geen pen te beschrijven. Sinds vorige week vrijdag loopt de schrijfster nog in haar zelfde kleren. bekenden zijn zonder bagage vertrokken, omdat wat hun was toegestuurd te laat arriveerde. Simon is er nog erger aan toe. Zijn bagage is verloren geraakt of gestolen. De schrijver geven aan dat als de brief aankomst ze waarschijnlijk al vertrokken zijn. Mocht het niet zo zijn dan telegraferen ze. Duizenden kampgevangenen lopen hulpeloos rond op zoek naar een bed.

Van: Matteman, Denie en Jolie&nbsp; Aan: Matteman, familie&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1942-10-12 Onderwerp: Over vertrek uit kamp Westerbork + bijbehorende enveloppe. Familieleden moesten vertrekken. Joël en Jansje mochten uiteindelijk blijven omdat hun zoon Simon ziek was. Andere familieleden keerden terug omdat de trein te vol was, maar heden zullen ze misschien moeten vertrekken. Andere bekenden zijn er nog. wat ze meemaken is met geen pen te beschrijven. Sinds vorige week vrijdag loopt de schrijfster nog in haar zelfde kleren. bekenden zijn zonder bagage vertrokken, omdat wat hun was toegestuurd te laat arriveerde. Simon is er nog erger aan toe. Zijn bagage is verloren geraakt of gestolen. De schrijver geven aan dat als de brief aankomst ze waarschijnlijk al vertrokken zijn. Mocht het niet zo zijn dan telegraferen ze. Duizenden kampgevangenen lopen hulpeloos rond op zoek naar een bed.

Brief van D. en J. Matteman aan familie Matteman vanuit kamp Westerbork

Personen