In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Essenkarte (etenskaart) Verpflegs-Einheit Z.K.K. Van: Boas (Prins), Seraphina Transportnummer: XXIV/7 816 Plaats: Theresienstadt

Essenkarte (etenskaart) Verpflegs-Einheit Z.K.K. Van: Boas (Prins), Seraphina Transportnummer: XXIV/7 816 Plaats: Theresienstadt

Etenskaart van S. Boas-Prins in Theresienstadt

Van: Egger, Julius Aan: Meijer, familie Plaats: Joodse Schouwburg Datum: 1942-07-20 Onderwerp: aangekomen in de schouwburg (maandagnacht); nummertje gekregen voor warm eten; de schouwburg loopt vol; pech met zijn rugzak; het is er een warboel en een gekrijs van kleine kinderen; alle Eggers ontmoet; vertrekken dinsdagnacht…

Van: Egger, Julius Aan: Meijer, familie Plaats: Joodse Schouwburg Datum: 1942-07-20 Onderwerp: aangekomen in de schouwburg (maandagnacht); nummertje gekregen voor warm eten; de schouwburg loopt vol; pech met zijn rugzak; het is er een warboel en een gekrijs van kleine kinderen; alle Eggers ontmoet; vertrekken dinsdagnacht…

Briefkaart van J. Egger aan de familie J. Meijer vanuit Amsterdam

Van: Simmeren, Zoesman Aan: familie in Groningen Datum: 1942-10 (vrijdag) Plaats: Westerbork, kamp, barak 64 Onderwerp: er is weer een transport vertrokken. De schrijver is voorlopig vrijgesteld, maar vraagt zich af voor hoelang. De transportnacht is een droevig schouwspel in het donker. Zoesman vraagt om spullen uit zijn oude huis. Zij kleren kunnen door andere familieleden gebruikt worden. Zijn zoon Hartog probeert via de Joodse Raad in het kamp dit te regelen. Midden in de nacht werden de mannen gewekt. Ze moesten met bagage en al naar barak 64 B. Er waren andere barakken die werden leeggehaald. De bewoners ervan moesten de hele nacht buiten wachten op een nieuwe slaapplek…De schrijver heeft weinig eetlust. Zijn vrouw Saartje eet helemaal niet. Al gaat het naar omstandigheden goed met haar… &nbsp;

Van: Simmeren, Zoesman Aan: familie in Groningen Datum: 1942-10 (vrijdag) Plaats: Westerbork, kamp, barak 64 Onderwerp: er is weer een transport vertrokken. De schrijver is voorlopig vrijgesteld, maar vraagt zich af voor hoelang. De transportnacht is een droevig schouwspel in het donker. Zoesman vraagt om spullen uit zijn oude huis. Zij kleren kunnen door andere familieleden gebruikt worden. Zijn zoon Hartog probeert via de Joodse Raad in het kamp dit te regelen. Midden in de nacht werden de mannen gewekt. Ze moesten met bagage en al naar barak 64 B. Er waren andere barakken die werden leeggehaald. De bewoners ervan moesten de hele nacht buiten wachten op een nieuwe slaapplek…De schrijver heeft weinig eetlust. Zijn vrouw Saartje eet helemaal niet. Al gaat het naar omstandigheden goed met haar… &nbsp;

Brief van Zoesman Simmeren aan familieleden vanuit kamp Westerbork

Joodse gemeenten in Zuid-Holland

Joodse gemeente Bodegraven

Toen Geertje op 16 maart 1901 in Stadskanaal met Ezechiël trouwde, was zij 29 jaar en Ezechiël was 24 jaar oud. Zij was een slanke, kleine, maar sterke vrouw. Zij leefde volgens de Joodse wetten, maar was niet orthodox Joods. Haar kinderen gaf zij ook een Joodse opvoeding. Zij was erg zorgzaam voor mensen in haar omgeving. Een uitspraak van Geertje was: "God is overal". Zij droeg altijd een kastanje bij zich en ze gebruikte rammenas. Volgens haar waren dat probate middelen tegen vocht, reuma en verkoudheid. Toen de kinderen groter waren ging Geertje ook op pad met haar handel. Zij verkocht zelfgemaakte kleding, o.a. kinderkleding en lappen stof. Zij liep met een kinderwagen door Harderwijk, maar soms ook naar Hierden. Die wagen, met grote wielen, lag vol met kinderkleding, overhemden, broeken, borstrokken enz. Bijna alle Harderwijkers kenden Geertje Vleesblok. Zij zagen haar vaak lopen of zij kochten kleding bij haar. Geertje droeg vaak meerdere lange rokken over elkaar en een gekleurde doek om haar schouders. Zij moet voor de Harderwijkers uit die tijd exotisch gekleed zijn geweest.&nbsp; Op 29 maart 1943 komt van Generalkommissaris Rauter het bevel dat in acht provincies geen Joden meer mogen wonen en dat die provincies tegelijk ontruimd moeten worden. De tekst bij deze "Provinzentjudung" luidt: "Op 10 april is Joden het verblijf aldaar verboden; zij moeten naar Vught". Vanuit Arnhem komt op 6 april 1943 de mededeling: Alle Joden, die in de provincies Gelderland en Overijssel wonen, moeten hun woonplaats verlaten en zich melden in het kamp te Vught. De Joden zijn verplicht hun woning behoorlijk af te sluiten en de sleutels vóór hun vertrek af te geven bij den politiegezagsdragers hunner gemeente. Op hun verzoek kan deze den Joden een reisvergunning naar Vught geven. Na 10 april 1943 behooren alle Joden de provincies Gelderland en Overijssel te hebben verlaten. Alle Joden, die zich na dit tijdstip nog, zonder daartoe gerechtigd te zijn, in de beide provincies ophouden, worden als illegaal levende Joden aangemerkt en moeten worden gearresteerd en in een kamp ondergebracht worden.&nbsp; Ook Ezechiël en Geertje de Lange kregen hun reisvergunning en op vrijdag 9 april 1943 vertrokken zij naar Vught. Het is nog niet duidelijk of Geertje en Ezechiël met de trein, of per auto naar kamp Vught zijn gegaan. Op hun reisvergunning stond dat zij zich per spoor naar Vught moesten begeven, maar politiechef H. Kraaijenbrink schreef in zijn boek dat zij een auto bestelden en zich naar Vught lieten brengen. Op de vraag van de heer Kraaijenbrink waarom ook zij niet onderdoken antwoordde Ezechiël: "Ik wil geen andere mensen in moeilijkheden brengen". Het is inderdaad mogelijk dat Ezechiël en Geertje samen met nog drie andere Joodse Harderwijkers - Margaretha de Jong-Mozes, Dina Braunberger-Mozes en David Braunberger - inplaats van de trein te nemen een auto met chauffeur hebben gehuurd en zich gezamenlijk naar Vught lieten brengen. Wel zeker is dat zij alle vijf op die 9e april 1943 in het kamp te Vught aankwamen. Geertje kwam in barak 24 A terecht en Ezechiël in barak 38 A. Op 8 mei 1943 vertrokken Ezechiël en Geertje vanuit kamp Vught naar kamp Westerbork. Drie dagen later al, op 11 mei, worden Geertje en Ezechiël van Westerbork naar het vernietigingskamp Sobibor in Polen gedeporteerd. Met dat transport vertrokken ook Margaretha de Jong-Mozes, Dina en David Braunberger naar Sobibor. Eenmaal in Sobibor aangekomen worden Geertje en Ezechiël, onmiddellijk na aankomst, op 14 mei 1943, omgebracht. Ezechiël was toen 67 jaar oud en Geertje was toen 71 jaar oud. Van de vijf kinderen van Ezechiël en Geertje heeft alleen hun jongste zoon, Abraham (Appie) de oorlog weten te overleven.

Vluchtelingenkampen

Vluchtelingenkamp Hoek van Holland

Van: Jacobi, Fia Aan: Belterman, J. Datum: 1943-06-08 De ouders van Fia moeten door (24-5-1943). Dit overkwam ook de ouders van Harry en Ruth overkomen. Fia wilde vrijwillig met haar ouders mee, maar haar moeder zij dat ze beter kon blijven. Vele jonge vrouwen blijven in Vught achter. Fia krijgt misschien een Sperre bij de werkplaats van Philips. Ze slaapt sinds kort op een bed dat lastig voor haar is, omdat ze iedere keer haar hoofd stoot aan het bed van driehoog. Ze is ondertussen bruin verbrand. Dat leventje is nu bijna voorbij, want van 6 tot 6 te zijn opgesloten is heerlijk (is heerlijk is onderstreept. Het duidt waarschijnlijk op het werk dat ze doet en de voorlopige zekerheid van kunnen blijven).

Van: Jacobi, Fia Aan: Belterman, J. Datum: 1943-06-08 De ouders van Fia moeten door (24-5-1943). Dit overkwam ook de ouders van Harry en Ruth overkomen. Fia wilde vrijwillig met haar ouders mee, maar haar moeder zij dat ze beter kon blijven. Vele jonge vrouwen blijven in Vught achter. Fia krijgt misschien een Sperre bij de werkplaats van Philips. Ze slaapt sinds kort op een bed dat lastig voor haar is, omdat ze iedere keer haar hoofd stoot aan het bed van driehoog. Ze is ondertussen bruin verbrand. Dat leventje is nu bijna voorbij, want van 6 tot 6 te zijn opgesloten is heerlijk (is heerlijk is onderstreept. Het duidt waarschijnlijk op het werk dat ze doet en de voorlopige zekerheid van kunnen blijven).

Brief van Fia Jacobi aan J. Belterman vanuit kamp Vught

Gebouwen kamp Westerbork

Ontstaan kamp Westerbork

Ingebruikneming Westerbork

Ontginning gebied kamp Westerbork

Bouwplannen kamp Westerbork

Van: Suze Aan: familie Plaats: Amsterdam Datum: 1942-07-14 Onderwerp: vanmorgen kwam de oproep voor Meijer voor een herkeuring, moet dinsdag terug komen om een bewijs van de specialist te krijgen, dat hij een zoutloos dieet heeft; werd uiteindelijk goedgekeurd voor licht werk; bestemming is onbekend; verscheidene mensen onder de veertig moeten naar Duitsland; twee bekenden moeten woensdagnacht weg…

Van: Suze Aan: familie Plaats: Amsterdam Datum: 1942-07-14 Onderwerp: vanmorgen kwam de oproep voor Meijer voor een herkeuring, moet dinsdag terug komen om een bewijs van de specialist te krijgen, dat hij een zoutloos dieet heeft; werd uiteindelijk goedgekeurd voor licht werk; bestemming is onbekend; verscheidene mensen onder de veertig moeten naar Duitsland; twee bekenden moeten woensdagnacht weg…

Henriëtte Peekel