In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Naziconcentratiekampen

Kamp Köningshütte

Transport Transport dat uit Hooghalen vertrekt in derde klas rijtuigen. Mensen zwaaiend vanuit de trein Hooghalen, 1942.

Transport Transport dat uit Hooghalen vertrekt in derde klas rijtuigen. Mensen zwaaiend vanuit de trein Hooghalen, 1942.

Een deportatietrein vertrekt naar Auschwitz

Medewerkers in het administratiegebouw.&nbsp; Centraal Vluchtelingenkamp Kamp Westerbork, 1939-1940.

Medewerkers in het administratiegebouw.&nbsp; Centraal Vluchtelingenkamp Kamp Westerbork, 1939-1940.

Het administratiegebouw van het Centraal Vluchtelingenkamp Kamp Westerbork

Van: Gans, M. Aan: Wolters, familie Plaats: Balderhaar, Joods werkkamp Datum: 1942-09 Onderwerp: terug van het werk, lag er een brief van de familie Wolters; correspondeert elke dag met mevrouw v/d laan aan de Westersingel in Groningen; tijdens het werk begon het om 11.30 te regenen. Ze &nbsp;moesten tot 14.00 in de keet blijven, daarna mochten ze terug naar het kamp; In Balderhaar en omgeving is het lichte grond en laag land, veel boerenland, er worden veel aardappels verbouwd; Meinhard hoorde dat ze misschien wel aardappelen moet rooien bij de boeren; er zijn veel zetboeren; de eigenaren zijn Groninger boeren; Meinhard heeft behoefte aan rokerij; soms wordt het uit de pakketjes gestolen; van van der Laan uit Groningen ontvangt hij elke week een pakje…

Van: Gans, M. Aan: Wolters, familie Plaats: Balderhaar, Joods werkkamp Datum: 1942-09 Onderwerp: terug van het werk, lag er een brief van de familie Wolters; correspondeert elke dag met mevrouw v/d laan aan de Westersingel in Groningen; tijdens het werk begon het om 11.30 te regenen. Ze &nbsp;moesten tot 14.00 in de keet blijven, daarna mochten ze terug naar het kamp; In Balderhaar en omgeving is het lichte grond en laag land, veel boerenland, er worden veel aardappels verbouwd; Meinhard hoorde dat ze misschien wel aardappelen moet rooien bij de boeren; er zijn veel zetboeren; de eigenaren zijn Groninger boeren; Meinhard heeft behoefte aan rokerij; soms wordt het uit de pakketjes gestolen; van van der Laan uit Groningen ontvangt hij elke week een pakje…

Brief van M. Gans aan de familie Wolters vanuit het Joodse werkkamp Balderhaar

Kampgeld Theresienstadt 50 Kronen No. 001750

Kampgeld Theresienstadt 50 Kronen No. 001750

Kampgeld Theresienstadt 50 kronen

Karel Nihom woonde in Winterswijk en kon, zo vlak bij de grens, hulp verlenen aan Duitse vluchtelingen. Ook werkte hij voor de Britse Intelligence Service. Daarmee bracht hij volgens de toen geldende regels de ‘neutraliteit van Nederland ten opzichte van bevriende mogendheden in gevaar’. Dat bleek na de oorlog de reden voor de minister van Justitie om een verbod uit te vaardigen, waarin werd vastgelegd dat Karel Nihom met ingang van 10 november 1939 niet meer in de grensstreek met Duitsland mocht wonen. Hij ging in Den Haag wonen, mocht twee keer bij zijn gezin op bezoek in Winterswijk, maar regelmatige bezoekjes werden verboden. Na de Duitse inval heeft Karel Nihom tevergeefs geprobeerd naar Engeland te vluchten. Hij stond namelijk geregistreerd op Duitse opsporingslijsten en was bang voor arrestatie. Op 14 mei 1940 vernietigt hij zoveel mogelijk documenten en probeert daarna een schip te vinden dat naar Engeland gaat. Als dat mislukt, pleegt hij de volgende ochtend zelfmoord. Zie ook: <a href="https://www.werkgroeplvdo.com/whzag/persoon/251/">https://www.werkgroeplvdo.com/whzag/persoon/251/</a> en https://historiek.net/spion-karel-nihom-pleegde-zelfmoord-tijdens-meidagen-1940/149043/

Bericht dat het verzoek om met het volgende transport naar Theresienstadt mee te gaan is aangenomen.&nbsp; Voor: Pinkus-Kirchbach, Karin en haar echtgenoot Datum: 1943-09-11

Bericht dat het verzoek om met het volgende transport naar Theresienstadt mee te gaan is aangenomen.&nbsp; Voor: Pinkus-Kirchbach, Karin en haar echtgenoot Datum: 1943-09-11

Bewijs voor transport naar Theresienstadt voor Karin Pinkus-Kirchbach en haar echtgenoot

Van: Hoorn, van, H. Aan: Medema, fam. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-02-06 (poststempel) Onderwerp: Bevestiging ontvangst en bedankje pakket

Van: Hoorn, van, H. Aan: Medema, fam. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-02-06 (poststempel) Onderwerp: Bevestiging ontvangst en bedankje pakket

Briefkaart van Henriette van Hoorn aan de fam. Medema vanuit kamp Westerbork

Bewijs van crematie Datum: 31-03-1943 Nr. 148 De Ambtenaar van den Burgerlijke Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Morpurgo, Esther geb. 06-04-71 overleden 27-03-1943 te Westerbork op: 29-03-1043 is gecremeerd.

Bewijs van crematie Datum: 31-03-1943 Nr. 148 De Ambtenaar van den Burgerlijke Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Morpurgo, Esther geb. 06-04-71 overleden 27-03-1943 te Westerbork op: 29-03-1043 is gecremeerd.

Bewijs van crematie in kamp Westerbork betreffende Esther Morpurgo

Kinderkamp in Vierhouten, kinderen van Transportarbeiders (A.J.C. kinderkampen) Plaats: Vierhouten Datum: 1939-08-04

Kinderkamp in Vierhouten, kinderen van Transportarbeiders (A.J.C. kinderkampen) Plaats: Vierhouten Datum: 1939-08-04

Kinderkamp in Vierhouten

Van: verschillende familieleden en vrienden Aan: Hanneke Plaats: Amstelveen Datum: 1943-03 Onderwerp: groeten van vele bekenden.

Van: verschillende familieleden en vrienden Aan: Hanneke Plaats: Amstelveen Datum: 1943-03 Onderwerp: groeten van vele bekenden.

Brief geschreven door verschillende familieleden en vrienden aan Hanneke

Van: Buijvoets, J.G. Aan: Hoofd van Afdeling Binnenbewaking e.a. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-08-25 Onderwerp: ontvluchtingsgevallen gedetineerden, rapportage door de bewakingsafdelingen.

Van: Buijvoets, J.G. Aan: Hoofd van Afdeling Binnenbewaking e.a. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-08-25 Onderwerp: ontvluchtingsgevallen gedetineerden, rapportage door de bewakingsafdelingen.

Instructie van J.G. Buijvoets aan de bewakingsafdelingen over rapportage bij een ontvluchting

Bewijs van aanmelding Van: Snoek, Hermine Datum: 1942-11-05 Plaats: 's-Gravenhage

Bewijs van aanmelding Van: Snoek, Hermine Datum: 1942-11-05 Plaats: 's-Gravenhage

Bewijs van aanmelding van Hermine Snoek

Identiteitskaart van Maud Clara Grietje Hedeman, uitgereikt door het hoofd van de afdeling Vluchtelingen te Bern en alleen geldig in Zwitserland, 2 aug. 1945.

Identiteitskaart van Maud Clara Grietje Hedeman

Muselmänner&nbsp; Getekend door: Metz-Baumgarten, Herta.&nbsp; Plaats: Theresienstadt Datum: 1945

Muselmänner&nbsp; Getekend door: Metz-Baumgarten, Herta.&nbsp; Plaats: Theresienstadt Datum: 1945

Anna Kleinkramer-Cohen