In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Situatie Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1965-07-12

Situatie Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1965-07-12

Plattegrond met legenda van het woonoord Schattenberg in 1965

Van: Houtvester Assen Aan: Eerstaanwezend Ingenieur der Genie Plaats: Assen Datum: 1952-02-02&nbsp; Onderwerp: schietbanen, plaatsen van borden 'Verboden Toegang', geen bezwaar.

Van: Houtvester Assen Aan: Eerstaanwezend Ingenieur der Genie Plaats: Assen Datum: 1952-02-02&nbsp; Onderwerp: schietbanen, plaatsen van borden 'Verboden Toegang', geen bezwaar.

Brief van Houtvester Assen aan de Ir. der Genie in Groningen

Van: Directeur Staatsbosbeheer&nbsp; Aan: Houtvester Assen&nbsp; Plaats: Utrecht&nbsp; Datum: 1950-08-29&nbsp; Onderwerp: onduidelijkheid over welke militaire instantie aandringt op een definitieve overeenkomst voor de aanleg van de schietbanen. Op dat moment zijn Indische Nederlanders in Schattenberg ondergebracht.&nbsp;

Van: Directeur Staatsbosbeheer&nbsp; Aan: Houtvester Assen&nbsp; Plaats: Utrecht&nbsp; Datum: 1950-08-29&nbsp; Onderwerp: onduidelijkheid over welke militaire instantie aandringt op een definitieve overeenkomst voor de aanleg van de schietbanen. Op dat moment zijn Indische Nederlanders in Schattenberg ondergebracht.&nbsp;

Brief

Werkplan tot het doen van voorzieningen in barak 28; 29 en 30 Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:50&nbsp; Datum: 1957-12 Opmerking: kerkfunctie, magazijn van het CAZ en woonfunctie

Werkplan tot het doen van voorzieningen in barak 28; 29 en 30 Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:50&nbsp; Datum: 1957-12 Opmerking: kerkfunctie, magazijn van het CAZ en woonfunctie

Plattegrond met nieuwe voorzieningen voor een deel van de voormalige Centrale Keuken

Revisietekening elektrische installatie barak 107&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1958-10-24

Revisietekening elektrische installatie barak 107&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1958-10-24

Plattegrond van de elektrische installatie van barak 107 in het woonoord Schattenberg

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 7&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1961-02-04

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 7&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1961-02-04

Plattegrond met aanzichten en doorsnede van barak 27 in het woonoord Schattenberg

Het verrichten van binnen verfwerk aan barak 28, 29 en 30&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1957-10

Het verrichten van binnen verfwerk aan barak 28, 29 en 30&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1957-10

Plattegrond in verband met het verrichten van binnenschilderwerk

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 82 en de keukenbarakken Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-10

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 82 en de keukenbarakken Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-10

Plattegrond met aanzichten en doorsnede van barak 82 en de keukenbarakken

Het verplaatsen van een keukenbarak (3a), van het Heidekamp naar Schattenberg&nbsp; Woonoord Schattenberg Schaal: 1:100 en 1:2000&nbsp; Datum: 1955-1960 Opmerking; de barak werd voor barak 3 en tussen de barakken 4 en 5 geplaatst.

Het verplaatsen van een keukenbarak (3a), van het Heidekamp naar Schattenberg&nbsp; Woonoord Schattenberg Schaal: 1:100 en 1:2000&nbsp; Datum: 1955-1960 Opmerking; de barak werd voor barak 3 en tussen de barakken 4 en 5 geplaatst.

Plattegrond van barak 3A, een voormalige keukenbarak uit het Heidelager

Betreft: Het bouwen van een portiersgebouwtje te Kamp Schattenberg. Schaal: 1:50 Opmerkingen: het gebouw krijgt meerdere functies: wachtlokaal, portierslokaal, vergaderruimte kampraad en het kantoor van de kampraad. Met een situatieschets rond deze barak nummer 75.

Betreft: Het bouwen van een portiersgebouwtje te Kamp Schattenberg. Schaal: 1:50 Opmerkingen: het gebouw krijgt meerdere functies: wachtlokaal, portierslokaal, vergaderruimte kampraad en het kantoor van de kampraad. Met een situatieschets rond deze barak nummer 75.

Bouwtekening van het te bouwen portiersgebouwtje en onderkomen voor de kampraad

Garage-barak 76&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:10&nbsp; Datum: 1951-1965

Garage-barak 76&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:10&nbsp; Datum: 1951-1965

Plattegrond met aanzicht en doorsnede van de garage-barak in woonoord Schattenberg

Betreft: Saneringsplan woonoord Schattenberg.&nbsp; Woningen type B8.&nbsp; Schaal: 1:100 - 1:20&nbsp; Datum: Oktober 1958 Opmerking: Om de woon- en leefomstandigheden te verbeteren is er gedacht aan nieuwbouw en een nieuwe inrichting van het woonoord Schattenberg, waarbij een deel van het oorspronkelijke kamp Westerbork intact zou blijven. Uiteindelijk is de keuze gemaakt het kamp bijna volledig te slopen en de bewoners onder te brengen in speciale Molukse wijken in onder andere Appingedam, Assen en Bovensmilde . Het gebouw op de bouwtekening is een voorbeeld van een aanzicht en indeling van een nieuw woningtype in het woonoord.

Betreft: Saneringsplan woonoord Schattenberg.&nbsp; Woningen type B8.&nbsp; Schaal: 1:100 - 1:20&nbsp; Datum: Oktober 1958 Opmerking: Om de woon- en leefomstandigheden te verbeteren is er gedacht aan nieuwbouw en een nieuwe inrichting van het woonoord Schattenberg, waarbij een deel van het oorspronkelijke kamp Westerbork intact zou blijven. Uiteindelijk is de keuze gemaakt het kamp bijna volledig te slopen en de bewoners onder te brengen in speciale Molukse wijken in onder andere Appingedam, Assen en Bovensmilde. Het gebouw op de bouwtekening is een voorbeeld van een aanzicht en indeling van een nieuw woningtype in het woonoord.

Plattegrond van een aanzicht en indeling van nieuwe woningen in het woonoord Schattenberg

Het verbouwen van barak 57 tot lagere school&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1951-1956

Het verbouwen van barak 57 tot lagere school&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1951-1956

Plattegrond van de verbouwing van barak 57 tot schoolbarak

Het inrichten van leslokalen voor L.O. in barak 107&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1951

Het inrichten van leslokalen voor L.O. in barak 107&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1951

Plattegrond van het inrichten van barak 107 tot schoolgebouw

Garage-barak 76&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Details: 1:10&nbsp; Datum:

Garage-barak 76&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Details: 1:10&nbsp; Datum:

Plattegrond met aanzichten en doorsnede van de garage-barak nummer 76

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 11&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1961-04-21

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 11&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1961-04-21

Plattegrond met aanzichten en doorsnede van barak 11 in het woonoord Schattenberg

Gewapend betonelement&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-07&nbsp; Hurkclosetplaten; wc platen; voetplaten; balken en planken

Gewapend betonelement&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-07&nbsp; Hurkclosetplaten; wc platen; voetplaten; balken en planken

Bouwtekening met voorbeelden van betonelementen

Revisietekening van de transportleidingen voor de c.v. en de w.w. voorziening&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:500&nbsp; Datum: 1960-04-29&nbsp; Overzicht gehele kamp

Revisietekening van de transportleidingen voor de c.v. en de w.w. voorziening&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:500&nbsp; Datum: 1960-04-29&nbsp; Overzicht gehele kamp

Plattegrond van transportleidingen van warm water voorziening in het woonoord Schattenberg

Het gedeeltelijk verbouwen van barak 3 tot lagere school&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1963-01-30 Opmerking: oude indeling van de barak als ziekenbarak en nieuwe indeling met zes leslokalen.

Het gedeeltelijk verbouwen van barak 3 tot lagere school&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1963-01-30 Opmerking: oude indeling van de barak als ziekenbarak en nieuwe indeling met zes leslokalen.

Plattegrond verbouwing barak 3 van ziekenbarak tot schoolbarak in het woonoord Schattenberg

Situatie terreinleidingen water&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1962&nbsp; Overzicht gehele kamp

Situatie terreinleidingen water&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1962&nbsp; Overzicht gehele kamp

Plattegrond van de waterleiding in het woonoord Schattenberg

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 103&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-04 Opmerking: voormalige timmerwerkplaats. In de Schattenberg-periode werkplaats van de Genie.

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 103&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-04 Opmerking: voormalige timmerwerkplaats. In de Schattenberg-periode werkplaats van de Genie.

Plattegrond met aanzichten en doorsnede van barak 103 in het woonoord Schattenberg

Revisietekening van de elektrische installatie barak 103 Schattenberg&nbsp; Datum: 1952-08-20

Revisietekening van de elektrische installatie barak 103 Schattenberg&nbsp; Datum: 1952-08-20

Plattegrond van de elektrische installatie in barak 103 in het woonoord Schattenberg

Betreft: Plattegrond met riolering en gevels barak 41.&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1964-10-20 Opmerking: voorbereidingen tot het aanpassen van de indeling van de barak, zodat gezinnen een eigen woonruimte hebben.

Betreft: Plattegrond met riolering en gevels barak 41.&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1964-10-20 Opmerking: voorbereidingen tot het aanpassen van de indeling van de barak, zodat gezinnen een eigen woonruimte hebben.

CatharinaHen-Goudsmit

Catharina
Hen-Goudsmit