In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Het treinbord

Markt 4, Beilen

Het verhaal van Menachem Asscher

Een jongen vereeuwigd in hout

Testverhaal

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina ontdek je uiteenlopende verhalen over Kamp Westerbork: persoonlijke portretten van betrokkenen, gemeenteverhalen die laten zien hoe lokale gemeenschappen verbonden zijn met het kamp, themaverhalen die context en verdieping bieden, en objectverhalen waarin voorwerpen het verleden tastbaar maken.

Verhalen

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-08-06 Onderwerp: brief kon niet weg, het transportje (illegaal) naar Groningen ging niet door; de vrouw van Süskind slaapt in de box van Lotte; Walter zag de foto van Tibor Feldman hangen boven het bed van Lotte, die hij dikwijls sprak; ze hebben vroeger in Oldenzaal gewoond (functie Unilever); een nieuwe patiënt vertelde dat er elke avond ongeveer 20 gemengd-gehuwden naar de Antragstelle gingen vanwege een oproep, mogelijk gaat het om het kwijtraken van de ‘S’; hoop dat het is wat Schlesinger mij aanduidde (het gaat om 200 S-gevallen); er gaan geruchten dat Frau Slottke en Fischer naar kamp Westerbork komen; kennelijk is een trein beschoten waar Ds. Benfey en Dr. de Vries Robles ook in zaten; over een ontvluchtingspoging van Z.; sprak je Dr. Spanier nog?…

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-08-06 Onderwerp: brief kon niet weg, het transportje (illegaal) naar Groningen ging niet door; de vrouw van Süskind slaapt in de box van Lotte; Walter zag de foto van Tibor Feldman hangen boven het bed van Lotte, die hij dikwijls sprak; ze hebben vroeger in Oldenzaal gewoond (functie Unilever); een nieuwe patiënt vertelde dat er elke avond ongeveer 20 gemengd-gehuwden naar de Antragstelle gingen vanwege een oproep, mogelijk gaat het om het kwijtraken van de ‘S’; hoop dat het is wat Schlesinger mij aanduidde (het gaat om 200 S-gevallen); er gaan geruchten dat Frau Slottke en Fischer naar kamp Westerbork komen; kennelijk is een trein beschoten waar Ds. Benfey en Dr. de Vries Robles ook in zaten; over een ontvluchtingspoging van Z.; sprak je Dr. Spanier nog?…

Brief van Lotte Ruth Feldman-Kan aan haar echtgenoot vanuit kamp Westerbork

Van: Büro Dr. Wachtel Aan: wie het betreft Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-11 Onderwerp: een huwelijk en een overlijden in kamp Westerbork.

Van: Büro Dr. Wachtel Aan: wie het betreft Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-11 Onderwerp: een huwelijk en een overlijden in kamp Westerbork.

Bericht over een huwelijk en een overlijden in kamp Westerbork in juni 1943

Van: Tijn, van, G.&nbsp; Aan: Houtvester Assen&nbsp; Plaats: Amsterdam&nbsp; Datum: 1939-07-28&nbsp; Onderwerp: bedankje voor toezenden lichtdrukken betreffende ontginning Vluchtelingenkamp&nbsp;

Van: Tijn, van, G.&nbsp; Aan: Houtvester Assen&nbsp; Plaats: Amsterdam&nbsp; Datum: 1939-07-28&nbsp; Onderwerp: bedankje voor toezenden lichtdrukken betreffende ontginning Vluchtelingenkamp&nbsp;

Brief van G. van Tijn aan Houtvester Assen

Van: Directeur Staatsbosbeheer&nbsp; Aan: Houtvester Assen&nbsp; Plaats: Utrecht&nbsp; Datum: 1950-08-29&nbsp; Onderwerp: onduidelijkheid over welke militaire instantie aandringt op een definitieve overeenkomst voor de aanleg van de schietbanen. Op dat moment zijn Indische Nederlanders in Schattenberg ondergebracht.&nbsp;

Van: Directeur Staatsbosbeheer&nbsp; Aan: Houtvester Assen&nbsp; Plaats: Utrecht&nbsp; Datum: 1950-08-29&nbsp; Onderwerp: onduidelijkheid over welke militaire instantie aandringt op een definitieve overeenkomst voor de aanleg van de schietbanen. Op dat moment zijn Indische Nederlanders in Schattenberg ondergebracht.&nbsp;

Brief

Van: Wethouder voor Arbeidszaken Kropman Aan: Hoofden van Diensten, Bedrijven en Administratie Plaats: Amsterdam Datum: 1941-02-15 Onderwerp: verbod in dienst nemen joodse ambtenaren

Van: Wethouder voor Arbeidszaken Kropman Aan: Hoofden van Diensten, Bedrijven en Administratie Plaats: Amsterdam Datum: 1941-02-15 Onderwerp: verbod in dienst nemen joodse ambtenaren

Van: de Joodse Raad Aan: gemengd-gehuwden Plaats: Datum: 1943 Onderwerp: instructies voor gemengd-gehuwden in verband met bewijsstukken.

Van: de Joodse Raad Aan: gemengd-gehuwden Plaats: Datum: 1943 Onderwerp: instructies voor gemengd-gehuwden in verband met bewijsstukken.

Instructies betreffende het verzamelen van bewijsstukken voor gemengd-gehuwden

Bekendmaking&nbsp; Datum: 1943-04-26&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: Gemengd-gehuwden met een G1 verklaring dienen zich te melden in de Grote Zaal.

Bekendmaking&nbsp; Datum: 1943-04-26&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: Gemengd-gehuwden met een G1 verklaring dienen zich te melden in de Grote Zaal.

Bekendmaking voor gemengd-gehuwden met een G1 verklaring zich te melden in de Grote Zaal

Van: de Burgemeester van Amsterdam Aan: van Dam, Joseph Plaats: Amsterdam Datum: 1942-09-17 Onderwerp: gemengd huwelijk Joseph van Dam.

Van: de Burgemeester van Amsterdam Aan: van Dam, Joseph Plaats: Amsterdam Datum: 1942-09-17 Onderwerp: gemengd huwelijk Joseph van Dam.

Bewijs van ontvangst van de Burgemeester van Amsterdam met een verklaring dat Joseph van Dam gemengd gehuwd is

Bewijs van ontvangst De burgemeester van Haarlem verklaart dat door E. de Vries onder nummer 13686 is ingediend een verklaring voor de vaststelling van een gemengd huwelijk. Datum: 1942-09-19

Bewijs van ontvangst De burgemeester van Haarlem verklaart dat door E. de Vries onder nummer 13686 is ingediend een verklaring voor de vaststelling van een gemengd huwelijk. Datum: 1942-09-19

Bewijs van ontvangst gemengd-gehuwd zijn voor Esther de Vries

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-07-22/23 Onderwerp: brieven en pakje ontvangen; brood in de wacht op een warmplaat opgebakken; behoefte aan eieren; zeep van haar en moeder is bijna op; Nijmeegse gemengd-gehuwden hebben een bevoorrechte positie; over naar huis gaan…; niemand wist haar te vertellen wie op ziekentransport ging, om 2 uur in de nacht wist de hoofdportier nog niets; Lotte liep de ziekenzalen af, de zuster zeiden dat er op hun zaal niemand voor het transport in aanmerking kwam; bezoek van haar man ging niet door, misschien volgende week. Dr. Swaab zal zijn best doen; met Dr. Eisner contact opnemen als het gaat om een eventuele vrijlating; voorbeeld van iemand uit de ‘S’ ontslagen, die uiteindelijk werd vrijgelaten; misschien beter de kampbrieven op een machine te typen?; ze zag Röttgen met zijn vrouw. Hij riep: 'ik heb uw man niet gezien, maar ik ga morgen naar hem toe'.; mevrouw de Vries Robles kreeg zojuist haar baby, een zoon. Hij komt morgen (echtgenoot); weet je nog iemand die met de vroegere secretaresse van Gemmeker (nog zijn vriendin) bevriend is. In Assen heeft zij ook familie, daar komt Gemmeker wel eens…Ik kan je niet schrijven wat er in Westerbork allemaal omgaat…

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-07-22/23 Onderwerp: brieven en pakje ontvangen; brood in de wacht op een warmplaat opgebakken; behoefte aan eieren; zeep van haar en moeder is bijna op; Nijmeegse gemengd-gehuwden hebben een bevoorrechte positie; over naar huis gaan…; niemand wist haar te vertellen wie op ziekentransport ging, om 2 uur in de nacht wist de hoofdportier nog niets; Lotte liep de ziekenzalen af, de zuster zeiden dat er op hun zaal niemand voor het transport in aanmerking kwam; bezoek van haar man ging niet door, misschien volgende week. Dr. Swaab zal zijn best doen; met Dr. Eisner contact opnemen als het gaat om een eventuele vrijlating; voorbeeld van iemand uit de ‘S’ ontslagen, die uiteindelijk werd vrijgelaten; misschien beter de kampbrieven op een machine te typen?; ze zag Röttgen met zijn vrouw. Hij riep: 'ik heb uw man niet gezien, maar ik ga morgen naar hem toe'.; mevrouw de Vries Robles kreeg zojuist haar baby, een zoon. Hij komt morgen (echtgenoot); weet je nog iemand die met de vroegere secretaresse van Gemmeker (nog zijn vriendin) bevriend is. In Assen heeft zij ook familie, daar komt Gemmeker wel eens…Ik kan je niet schrijven wat er in Westerbork allemaal omgaat…

Van: De Burgerlijke Stand Aan: wie het betreft Plaats: Amsterdam Datum: 1948-01-23 Onderwerp: over het overlijden van Karel Lam.

Van: De Burgerlijke Stand Aan: wie het betreft Plaats: Amsterdam Datum: 1948-01-23 Onderwerp: over het overlijden van Karel Lam.

Uittreksel uit de Burgerlijke Stand van Amsterdam betreffende het overlijden van Karel Lam

Van: Friedheim, Hans Aan: Hare Majesteit de Koningin der Nederlanden Datum: 1947-07-01 Plaats: Amsterdam Onderwerp: verzoek tot naturalisatie. In het document allerlei achtergrond gegevens van Hans Friedheim voor- en tijdens de oorlog. Onder andere blijkt uit het document dat hij tussen 25 januari 1944 en 28 mei 1945 in onderduik is geweest.

Van: Friedheim, Hans Aan: Hare Majesteit de Koningin der Nederlanden Datum: 1947-07-01 Plaats: Amsterdam Onderwerp: verzoek tot naturalisatie. In het document allerlei achtergrond gegevens van Hans Friedheim voor- en tijdens de oorlog. Onder andere blijkt uit het document dat hij tussen 25 januari 1944 en 28 mei 1945 in onderduik is geweest.

Verzoek tot naturalisatie van Hans Friedheim aan Hare Majesteit de Koningin der Nederlanden

Van: Betty en Elias van der Hoeden-Bonn Aan: Joep (Bonn) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943 Onderwerp: bedankt voor de fondantjes en de foto's en de karikaturen; ‘hier spreken we wel met de bokser Bril’; hoe gaat het op school; eet maar lekkere…

Van: Betty en Elias van der Hoeden-Bonn Aan: Joep (Bonn) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943 Onderwerp: bedankt voor de fondantjes en de foto's en de karikaturen; ‘hier spreken we wel met de bokser Bril’; hoe gaat het op school; eet maar lekkere…

Brief van Elias en Betty aan Joep vanuit kamp Westerbork

Van: Nijveen, Aaron&nbsp; Aan: Mulder, Roelof en familie&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-05 Onderwerp: O.a. over oprichting boksschool onder leiding van een kampioen bokser (Bennie Bril). Aaron heeft last van een gebroken nagel.

Van: Nijveen, Aaron&nbsp; Aan: Mulder, Roelof en familie&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-05 Onderwerp: O.a. over oprichting boksschool onder leiding van een kampioen bokser (Bennie Bril). Aaron heeft last van een gebroken nagel.

Briefkaart van Aaron Nijveen (Mosis) aan de familie Mulder vanuit kamp Westerbork

Sport kamp Westerbork

Boksen kamp Westerbork

Van: Eerstaanwezend ingenieur der Genie Groningen&nbsp; Aan: Houtvester Assen&nbsp; Plaats: Groningen&nbsp; Datum: 1950-09-01&nbsp; Onderwerp: De aanleg van schietbanen zal doorgang doen vinden ondanks het feit dat Indische Nederlanders in Schattenberg zijn ondergebracht.&nbsp;

Van: Eerstaanwezend ingenieur der Genie Groningen&nbsp; Aan: Houtvester Assen&nbsp; Plaats: Groningen&nbsp; Datum: 1950-09-01&nbsp; Onderwerp: De aanleg van schietbanen zal doorgang doen vinden ondanks het feit dat Indische Nederlanders in Schattenberg zijn ondergebracht.&nbsp;

Brief van de ingenieur der Genie Groningen aan Houtvester Assen

Van: Leeuw-Bernard, de, F.C. Aan: Haan, de, R. Plaats: Utrecht&nbsp; Datum: 1946-03-08&nbsp; Onderwerp: informatie omtrent Annie Reens tijdens haar verblijf in Auschwitz-Birkenau als verpleegster in het experimentenblok.

Van: Leeuw-Bernard, de, F.C. Aan: Haan, de, R. Plaats: Utrecht&nbsp; Datum: 1946-03-08&nbsp; Onderwerp: informatie omtrent Annie Reens tijdens haar verblijf in Auschwitz-Birkenau als verpleegster in het experimentenblok.

Elsy Simone Annekede Raaij

Elsy Simone Anneke
de Raaij