In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Kampleven Westerbork

Vriendschappen kamp Westerbork

Kamporganisatie kamp Westerbork

Fliegende Kolonne

Oorlogsbelevenissen van Augusta Nathan-Cohn, 1946-01 In 1933 vlucht Augusta met haar gezin naar Spanje. De burgeroorlog dwingt hun tot een verdere vlucht naar België en Nederland. Augusta blijft in een ziekenhuis achter als haar gezin in november 1942 naar Westerbork wordt gestuurd. Augusta volgt in februari 1943. Het gezin slaagt erin tot september 1943 in Westerbork te blijven. Augusta moet met haar man en jongste zoon op transport. Haar oudste zoon mag in het ziekenhuis van het kamp achterblijven en slaagt erin tot de bevrijding in kamp Westerbork te blijven. In Auschwitz wordt Augusta geselecteerd in tegenstelling tot haar man en zoon. Ze vangt nog een glimp van hun op en zal ze voor het laatst zien. Voor Augusta volgt een lange weg van overleven.&nbsp;

Oorlogsbelevenissen van Augusta Nathan-Cohn, 1946-01 In 1933 vlucht Augusta met haar gezin naar Spanje. De burgeroorlog dwingt hun tot een verdere vlucht naar België en Nederland. Augusta blijft in een ziekenhuis achter als haar gezin in november 1942 naar Westerbork wordt gestuurd. Augusta volgt in februari 1943. Het gezin slaagt erin tot september 1943 in Westerbork te blijven. Augusta moet met haar man en jongste zoon op transport. Haar oudste zoon mag in het ziekenhuis van het kamp achterblijven en slaagt erin tot de bevrijding in kamp Westerbork te blijven. In Auschwitz wordt Augusta geselecteerd in tegenstelling tot haar man en zoon. Ze vangt nog een glimp van hun op en zal ze voor het laatst zien. Voor Augusta volgt een lange weg van overleven.&nbsp;

Verslag van Augusta Nathan-Cohn over haar vlucht uit Duitsland en het overleven van verschillende kampen

Een vertrekkend transport Mensen met bagage bij de trein. Hooghalen, 1942.

Een vertrekkend transport Mensen met bagage bij de trein. Hooghalen, 1942.

Mensen met bagage bij een deportatietrein

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Kinderen en volwassenen van het (kinder-)koor aan het zingen tijdens een kerkdienst in barak 9 geleid door Srul Tabaksblatt.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Kinderen en volwassenen van het (kinder-)koor aan het zingen tijdens een kerkdienst in barak 9 geleid door Srul Tabaksblatt.

Foto van een still uit de Westerborkfilm

Van: Edens, R.J. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Groningen Datum: 1945-09-12 Onderwerp: tewerkstelling gedetineerden bij het Bureau Oogstvoorziening; kwaliteit van de bewaking is onvoldoende.

Van: Edens, R.J. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Groningen Datum: 1945-09-12 Onderwerp: tewerkstelling gedetineerden bij het Bureau Oogstvoorziening; kwaliteit van de bewaking is onvoldoende.

Rapport van R.J. Edens over tewerkstelling gedetineerden bij het Bureau Oogstvoorziening

1940

Januari 1940

Van: Prinses Beatrix Lyceum (Glion) Aan: Wijnberg, Walter Datum: 1945-05-28 Onderwerp: cursusjaar 1944-1945. Walter Wijnberg is bevorderd naar klas 2.

Van: Prinses Beatrix Lyceum (Glion) Aan: Wijnberg, Walter Datum: 1945-05-28 Onderwerp: cursusjaar 1944-1945. Walter Wijnberg is bevorderd naar klas 2.

Schoolrapport van Walter Wijnberg

Walter Dreyfuss kwam als vluchteling naar Nederland, waar hij verbleef in kindertehuizen voor vluchtelingen uit Duitsland, en later in het kamp "Jeugd Aliyah" in Loosdrecht. In augustus 1942 ontving hij een oproep om zich te melden voor ‘tewerkstelling’ in Polen, maar hij dook onder tot september 1943. Walter besloot te proberen om naar Palestina te vluchten. Met valse papieren wist hij door Frankrijk te reizen en van daaruit de grens over naar Spanje over te steken. In november 1944 voer hij met het schip "Gina" naar Palestina, waar hij zich aansloot bij de groep "HaGrein" die naar de nederzetting Gilead in de Jizreëlvallei ging. Tijdens nachttraining als onderdeel van de "Hagana", werd hij gebeten door een giftige slang en stierf. Hij werd begraven op de begraafplaats van kibboets Dalia.&nbsp;

Walter Ochs was koopman in tricot en kwam in 1936 met zijn gezin en schoonmoeder vanuit Fraulautern naar Assen, waar ze eerst aan de Parkstraat en later aan de Alteveerstraat woonden. Waldemar “Walter” Ochs en zijn vrouw Paula openden schoonheidssalon, in de overtuiging dat ze vele jaren in hun adoptieland zouden wonen en hun dochter Marlene daar zouden opvoeden, zo weet een zus van Walter zich te herinneren. Walter is een van de vele Joodse mannen die gedwongen aan de slag moest in een werkkamp. Hij werd geplaatst in het werkkamp Orvelte. In de nacht van 2 oktober 1942, toen alle werkkampen werden leeggehaald, kwam ook Walter in kamp Westerbork terecht. Daar trof hij zijn vrouw en dochter, die in dezelfde nacht uit hun huis waren gehaald. &nbsp;Het gezin Ochs werd voorlopig vrijgesteld van transport, waarschijnlijk vanwege het feit dat Walter als soldaat had gevochten in het Duitse leger tijdens de Eerste Wereldoorlog en geëerd was met een Eisernes Kreuz II Klasse. Dat leverde hem een zogenoemde ‘Frontkämpfer’-sperre op. Die Sperre gold echter niet voor zijn schoonmoeder Rosalie Hanau-Stern, zij werd op 26 oktober 1942 op transport gesteld naar Auschwitz en daar na aankomst op 29 oktober 1942 vermoord. Walter en zijn gezin wonen in barak 59, hij gaat aan de slag bij de Ordedienst van het kamp. Op 14 september 1942 worden ze op transport gesteld naar Theresienstadt, waar ze ruim een jaar verblijven. Op 28 september 1944 gaat Walter zonder vrouw en dochter op transport naar Auschwitz. Zij gaan op 4 oktober 1944 naar Auschwitz, waar Paula en Marlene na aankomst op 6 oktober worden vermoord. Walter was geselecteerd om te werken en bleef waarschijnlijk tot de bevrijding van Auschwitz in dit kamp. Maar na de oorlog kon daarover geen zekerheid worden gegeven, vandaar dat in de overlijdensakte als overlijdensdatum werd vastgesteld ‘op of omstreeks 28 februari 1945’.&nbsp; &nbsp;

Van: Querido, Levie Aan: bekenden Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-02/03 Onderwerp: transport aanstaande dinsdag weer afwachten; pakket ontvangen; 5 maart weer schrijfdag.

Van: Querido, Levie Aan: bekenden Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-02/03 Onderwerp: transport aanstaande dinsdag weer afwachten; pakket ontvangen; 5 maart weer schrijfdag.

DavidWolff

David
Wolff