In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

Vervolg blad inv.nr 2109-1 Beilen, Zwolle, Amsterdam, IJsselmonde, Arnhem… naar kamp Westerbork op zaterdag 3 oktober 1942. Utrecht: 1942-10-01 Het gaat hier om transporten vanuit Joodse werkkampen en familieleden vanuit verschillende plaatsen. Deze binnenkomende transporten met duizenden personen hebben in kamp Westerbork tot een grote chaos geleid.&nbsp;

Vervolg blad inv.nr 2109-1 Beilen, Zwolle, Amsterdam, IJsselmonde, Arnhem… naar kamp Westerbork op zaterdag 3 oktober 1942. Utrecht: 1942-10-01 Het gaat hier om transporten vanuit Joodse werkkampen en familieleden vanuit verschillende plaatsen. Deze binnenkomende transporten met duizenden personen hebben in kamp Westerbork tot een grote chaos geleid.&nbsp;

Dienstregeling van verschillende treinen naar kamp Westerbork op 3 oktober 1942

Plaatsen in kamp Westerbork

Staatsbosbeheerschuur kamp Westerbork

Betreffende buitengewone treinen vanuit Den Haag, 's-Hertogenbosch en Amsterdam naar kamp Westerbork op zaterdag 3 oktober 1942.&nbsp; Utrecht, 1 oktober 1942.&nbsp; Het gaat hier om transporten vanuit Joodse werkkampen en familieleden vanuit verschillende plaatsen. Deze binnenkomende transporten met duizenden personen hebben in kamp Westerbork tot een grote chaos geleid.&nbsp; &nbsp;

Betreffende buitengewone treinen vanuit Den Haag, 's-Hertogenbosch en Amsterdam naar kamp Westerbork op zaterdag 3 oktober 1942.&nbsp; Utrecht, 1 oktober 1942.&nbsp; Het gaat hier om transporten vanuit Joodse werkkampen en familieleden vanuit verschillende plaatsen. Deze binnenkomende transporten met duizenden personen hebben in kamp Westerbork tot een grote chaos geleid.&nbsp; &nbsp;

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-08-02 Onderwerp: ze is vrij en zit op het trapje van de woonwagen, waar ze ' s nachts slaapt; er loopt een sloot, prikkeldraad en daarachter aanplant van jonge dennetjes; rechts en links de verhoogde posten van de marechaussee; sterk voel van verbondenheid met haar man; haar man is op bezoek geweest; Lotte wil dingen weten over zijn terugreis; frau Hassel is zijn kwade genius, erg anti joods; Gemmeker is bang voor haar; Dr. Spanier die andere in en uit loopt en iemand van de transportlijst af wilde halen, werd geeneens ontvangen; tot vier maal toe heeft hij het geprobeerd; De productie van de batterijen moet omhoog, 19 doktoren gaan naar de batterijen; verschillende malen over mevrouw Röttgen, geeft een pakketzegel aan haar man mee; Lotte was bij Dr. Elzas….; brainstormen wie de benaderen voor een vrijlating: Lages, Seiss Ing. of misschien Zöpf….; Dr. Swaab een doosje sigaretten gegeven bij Mr. Barmat en G. achterin het ziekenhuis gezeten…; over gemmekers invloed in het kamp boven Aus der Fünten; &nbsp;haar man heeft tijdens zijn bezoek een glimp van het kamp kunnen zien, Lotte had hem graag haar barak laten zien; arme stad is gestorven, een paar brieven en een trouwring kon ik nog aan een zekere Davids (JR) meegeven voor zijn vrouw…; lange tijd met Ludnowski gepraat…

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-08-02 Onderwerp: ze is vrij en zit op het trapje van de woonwagen, waar ze ' s nachts slaapt; er loopt een sloot, prikkeldraad en daarachter aanplant van jonge dennetjes; rechts en links de verhoogde posten van de marechaussee; sterk voel van verbondenheid met haar man; haar man is op bezoek geweest; Lotte wil dingen weten over zijn terugreis; frau Hassel is zijn kwade genius, erg anti joods; Gemmeker is bang voor haar; Dr. Spanier die andere in en uit loopt en iemand van de transportlijst af wilde halen, werd geeneens ontvangen; tot vier maal toe heeft hij het geprobeerd; De productie van de batterijen moet omhoog, 19 doktoren gaan naar de batterijen; verschillende malen over mevrouw Röttgen, geeft een pakketzegel aan haar man mee; Lotte was bij Dr. Elzas….; brainstormen wie de benaderen voor een vrijlating: Lages, Seiss Ing. of misschien Zöpf….; Dr. Swaab een doosje sigaretten gegeven bij Mr. Barmat en G. achterin het ziekenhuis gezeten…; over gemmekers invloed in het kamp boven Aus der Fünten; &nbsp;haar man heeft tijdens zijn bezoek een glimp van het kamp kunnen zien, Lotte had hem graag haar barak laten zien; arme stad is gestorven, een paar brieven en een trouwring kon ik nog aan een zekere Davids (JR) meegeven voor zijn vrouw…; lange tijd met Ludnowski gepraat…

Brief van Lotte Ruth Feldman-Kan aan haar echtgenoot vanuit kamp Westerbork

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: Hakker, Ab Aan:&nbsp;Reina Plaats: Amsterdam Datum:&nbsp;1942 Onderwerp: het is zwaar winterweer; het leven is losbandiger geworden; over oorlogsontwikkelingen…; Reina komt gauw naar Amsterdam.

Van: Hakker, Ab Aan:&nbsp;Reina Plaats: Amsterdam Datum:&nbsp;1942 Onderwerp: het is zwaar winterweer; het leven is losbandiger geworden; over oorlogsontwikkelingen…; Reina komt gauw naar Amsterdam.

Brief van Ab Hakker aan Reina vanuit Amsterdam

Van: Hakker, Ab Aan: Jansje, Reina en Pietje Plaats: Amsterdam Datum: 1942-07 Onderwerp: plotselinge razzia; er worden 4000 Joden opgeroepen voor werkkampen in Duistsland; Op het kantoor van Ab worden personeel en bezoekers opgepakt; personeel wordt later vrijgelaten; uiteindelijk worden alleen de Joden die geen ster droegen vastgehouden; evacuatie deel van Scheveningen; lange werktijden; Joden die worden opgepakt gaan naar de Joodse Schouwburg voor een verblijf van 24 uur om vervolgens te worden doorgestuurd; gezinnen worden uit elkaar gerukt; Ab zit in een geïmproviseerd kantoortje in de nok van de Schouwburg; beneden staat de SS en overal staan en zitten mensen; Ab is dankzij zijn baan bij de Joodse Raad voorlopig vrijgesteld van deportatie, iedere dag is een dag winst en dichterbij de vrede; de bezetter is begonnen met het inpikken van fietsen…

Van: Hakker, Ab Aan: Jansje, Reina en Pietje Plaats: Amsterdam Datum: 1942-07 Onderwerp: plotselinge razzia; er worden 4000 Joden opgeroepen voor werkkampen in Duistsland; Op het kantoor van Ab worden personeel en bezoekers opgepakt; personeel wordt later vrijgelaten; uiteindelijk worden alleen de Joden die geen ster droegen vastgehouden; evacuatie deel van Scheveningen; lange werktijden; Joden die worden opgepakt gaan naar de Joodse Schouwburg voor een verblijf van 24 uur om vervolgens te worden doorgestuurd; gezinnen worden uit elkaar gerukt; Ab zit in een geïmproviseerd kantoortje in de nok van de Schouwburg; beneden staat de SS en overal staan en zitten mensen; Ab is dankzij zijn baan bij de Joodse Raad voorlopig vrijgesteld van deportatie, iedere dag is een dag winst en dichterbij de vrede; de bezetter is begonnen met het inpikken van fietsen…

Brief van Ab Hakker aan Jansje, Reina en Pietje vanuit Amsterdam

Lijst met levensmiddelen

Uitgaande transporten kamp Westerbork

Transporten naar Theresienstadt

Van: Hakker, Ab Aan:&nbsp;Reina en Wypkjen Plaats: Bussum Datum:&nbsp;1942 Onderwerp: rotzooi in Mokum, oproepen voor werkkampen in (Oost-)Duitsland; op het kantoor is het krankzinnig druk; Ab heeft een reisvergunning gekregen; in Narden-Bussum zijn ze bijna klaar, heel Noord-Holland is dan op Haarlem na Judenrein; hij eet een mikmak van tomaten en kersen. Iets dat in Amsterdam niet te krijgen is; van Sal (Metzelaar) al een paar weken niets gehoord met zijn vrouw Stelleke en en zijn moeder gaat het nog goed; Ab vraagt aan Reina of er bij hun iets bekend is over dat naar Duitsland gaan? Frans O. is al doorgestuurd….; Ab moet stoppen met schrijven om zijn trein naar Amsterdam te kunnen halen…

Van: Hakker, Ab Aan:&nbsp;Reina en Wypkjen Plaats: Bussum Datum:&nbsp;1942 Onderwerp: rotzooi in Mokum, oproepen voor werkkampen in (Oost-)Duitsland; op het kantoor is het krankzinnig druk; Ab heeft een reisvergunning gekregen; in Narden-Bussum zijn ze bijna klaar, heel Noord-Holland is dan op Haarlem na Judenrein; hij eet een mikmak van tomaten en kersen. Iets dat in Amsterdam niet te krijgen is; van Sal (Metzelaar) al een paar weken niets gehoord met zijn vrouw Stelleke en en zijn moeder gaat het nog goed; Ab vraagt aan Reina of er bij hun iets bekend is over dat naar Duitsland gaan? Frans O. is al doorgestuurd….; Ab moet stoppen met schrijven om zijn trein naar Amsterdam te kunnen halen…

Hans BernardKuijt

Hans Bernard
Kuijt