In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-09-08 Onderwerp: kamp Westerbork zal als doorgangskamp worden opgeheven. Het zal een concentratie-strafkamp worden; transporten uit kamp Vught en Amsterdam zullen worden doorgestuurd. Als dank voor goed verricht werk voor het kamp zullen ongeveer 1000 mensen in aanmerking komen voor twee transporten naar Theresienstadt. Mogelijk behoort Werner tot deze laatste groep. De 7de was een transport vertrokken, onder hen veel bekenden. Wekelijks zal een trein weggaan. Alleen een stamgroep van 1000 personen zal voorlopig blijven. De oude garde heeft het bericht kalm opgenomen, ze waren er geestelijk op voorbereid. In november moet alles zijn afgerond.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-09-08 Onderwerp: kamp Westerbork zal als doorgangskamp worden opgeheven. Het zal een concentratie-strafkamp worden; transporten uit kamp Vught en Amsterdam zullen worden doorgestuurd. Als dank voor goed verricht werk voor het kamp zullen ongeveer 1000 mensen in aanmerking komen voor twee transporten naar Theresienstadt. Mogelijk behoort Werner tot deze laatste groep. De 7de was een transport vertrokken, onder hen veel bekenden. Wekelijks zal een trein weggaan. Alleen een stamgroep van 1000 personen zal voorlopig blijven. De oude garde heeft het bericht kalm opgenomen, ze waren er geestelijk op voorbereid. In november moet alles zijn afgerond.

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-07-13/14 Onderwerp: Samuel Pach en zijn vrouw Chel zijn vertrokken. De pakjes waren op tijd gekomen en zaterdag hebben ze nog gezellig koffie gedronken en koek gegeten; er viel niets voor ze te doen; velen die maandenlang in Westerbork verbleven zijn op transport gegaan; Samuel heeft nog twee briefkaarten naar kennissen gestuurd; advies aan Stella om zo lang mogelijk in Amsterdam te blijven, omdat er in Westerbork geen mogelijkheden meer voor haar zijn om langer te blijven. Alle stempels, ook die van de Alte Kampinsassen zijn ongeldig verklaard, behalve de stempels die zijn uitgereikt door de Zentralstelle in Amsterdam; er wordt een nieuwe lijst opgemaakt van stampersoneel, totaal 2000 personen, inclusief kinderen. behalve de blauwe stempels, moet de rest rekening houden met deportatie vanuit kamp Westerbork; Voor Stella is er geen mogelijkheid meer een stempel te verkrijgen. Deze worden niet meer verstrekt. Werner adviseert Stella dan ook om weg te blijven; Hans (Stawski) laat nog wat van zich horen.&nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-07-13/14 Onderwerp: Samuel Pach en zijn vrouw Chel zijn vertrokken. De pakjes waren op tijd gekomen en zaterdag hebben ze nog gezellig koffie gedronken en koek gegeten; er viel niets voor ze te doen; velen die maandenlang in Westerbork verbleven zijn op transport gegaan; Samuel heeft nog twee briefkaarten naar kennissen gestuurd; advies aan Stella om zo lang mogelijk in Amsterdam te blijven, omdat er in Westerbork geen mogelijkheden meer voor haar zijn om langer te blijven. Alle stempels, ook die van de Alte Kampinsassen zijn ongeldig verklaard, behalve de stempels die zijn uitgereikt door de Zentralstelle in Amsterdam; er wordt een nieuwe lijst opgemaakt van stampersoneel, totaal 2000 personen, inclusief kinderen. behalve de blauwe stempels, moet de rest rekening houden met deportatie vanuit kamp Westerbork; Voor Stella is er geen mogelijkheid meer een stempel te verkrijgen. Deze worden niet meer verstrekt. Werner adviseert Stella dan ook om weg te blijven; Hans (Stawski) laat nog wat van zich horen.&nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-31 Onderwerp: de belangrijkste gebeurtenis van de week is dat medewerkers, schrijvers van de Joodse Raad en de Zentralstelle, men spreekt van 180 personen, verhuisd zijn naar kamp Westerbork. verhuizingen gaande. Werner is verhuisd naar een slaapzaal met ruim 40 mannen, waar ook gegeten wordt. Nog steeds 2 maal in de week een transport. Het arme slag van de Joodse bevolking komt binnen, ook prostitués. Ze zitten onder de luizen en vlooien. Velen van de nieuw gearriveerde worden kaalgeschoren. Onder de mannen die uit de werkkampen komen zitten criminele elementen. Ze stelen van anderen. Veel Duits-Joodse kampgevangenen moeten niets hebben van dit volk; verhouding Duitse en Nederlandse Joden in het kamp; binnenkomst van het eerste transport uit Rotterdam; nog geen berichten uit Auschwitz. Welke conclusie moet je hier uit trekken; Stella denkt dat zij in september zal worden doorgestuurd.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-31 Onderwerp: de belangrijkste gebeurtenis van de week is dat medewerkers, schrijvers van de Joodse Raad en de Zentralstelle, men spreekt van 180 personen, verhuisd zijn naar kamp Westerbork. verhuizingen gaande. Werner is verhuisd naar een slaapzaal met ruim 40 mannen, waar ook gegeten wordt. Nog steeds 2 maal in de week een transport. Het arme slag van de Joodse bevolking komt binnen, ook prostitués. Ze zitten onder de luizen en vlooien. Velen van de nieuw gearriveerde worden kaalgeschoren. Onder de mannen die uit de werkkampen komen zitten criminele elementen. Ze stelen van anderen. Veel Duits-Joodse kampgevangenen moeten niets hebben van dit volk; verhouding Duitse en Nederlandse Joden in het kamp; binnenkomst van het eerste transport uit Rotterdam; nog geen berichten uit Auschwitz. Welke conclusie moet je hier uit trekken; Stella denkt dat zij in september zal worden doorgestuurd.

Van: Groot, de, S. (1899) Aan: Centraal College van de politieke opsporingsdienst (jeugdgevangenis) te Zutphen Plaats: Amsterdam Datum: 1946-01-14 Onderwerp: arrestatie van de vrouw en dochter van afzender en poging tot arrestatie van afzender zelf.

Van: Groot, de, S. (1899) Aan: Centraal College van de politieke opsporingsdienst (jeugdgevangenis) te Zutphen Plaats: Amsterdam Datum: 1946-01-14 Onderwerp: arrestatie van de vrouw en dochter van afzender en poging tot arrestatie van afzender zelf.

Brief van Saul de Groot over de arrestatie van zijn vrouw en dochter

Vrijstellingen van deportatie vanuit kamp Westerbork

Groene stempel

Plaatsen in kamp Westerbork

Barak 8

Kampgeld Plaats: Westerbork, kamp 25 Cent/25 Gutschen Serie CC No. 8261

Kampgeld Plaats: Westerbork, kamp 25 Cent/25 Gutschen Serie CC No. 8261

Kampgeld Lager Westerbork 25 cent

Van: de Vries, Iwan Aan: Enuma, Reinder Plaats: Westerbork, kamp, barak 35 Datum: 1943-08 Onderwerp: 'Je zult opkijken als je weer een briefkaart van mij krijgt. Ik ben hier in het weeshuis Het valt hier best mee in het weeshuis het menu bestaat 's morgens uit brood (4 boterhammen met koffie) 's middags warm eten, meestal stampot en 's avonds vier boterhammen met pap en thee Wij mogen 4 uur in de week vrij door het kamp rondlopen Ik slaap op een 3 hoog bed, daar overal behalve in het ziekenhuis 3 bedden boven elkaar staan. Ook hier is school. 6 klassen in 1 lokaal Ik was hier tweemaal al ziek: samen 3 weken. Ook hier is mijn liefde voor Nederland en zijn kolonie niet bekoeld (ik bedoel de (postzegels ervan) Doe de groeten aan alle jongens en een stevige poot voor jou van Iwan'.

Van: de Vries, Iwan Aan: Enuma, Reinder Plaats: Westerbork, kamp, barak 35 Datum: 1943-08 Onderwerp: 'Je zult opkijken als je weer een briefkaart van mij krijgt. Ik ben hier in het weeshuis Het valt hier best mee in het weeshuis het menu bestaat 's morgens uit brood (4 boterhammen met koffie) 's middags warm eten, meestal stampot en 's avonds vier boterhammen met pap en thee Wij mogen 4 uur in de week vrij door het kamp rondlopen Ik slaap op een 3 hoog bed, daar overal behalve in het ziekenhuis 3 bedden boven elkaar staan. Ook hier is school. 6 klassen in 1 lokaal Ik was hier tweemaal al ziek: samen 3 weken. Ook hier is mijn liefde voor Nederland en zijn kolonie niet bekoeld (ik bedoel de (postzegels ervan) Doe de groeten aan alle jongens en een stevige poot voor jou van Iwan'.

Briefkaart van Iwan de Vries aan R. Enuma vanuit kamp Westerbork

Aan de Markt 4 had David Kats bij zijn woning een slagerij. Hij was getrouwd met Rebecca Kropveld en samen hadden ze vier kinderen; Max, Betje, Antonie en Nathan. De kinderen bezochten de openbare lagere school in Beilen. Vader was lid van muziekvereniging Union in Beilen, waar hij trompet speelde. Ook was hij onder andere als kerkbestuurslid actief in de Joodse gemeente. Naast de familie Kats was het café van de familie Padding. Ze hadden goede contacten met elkaar. Op vrijdagavond deed vader Padding altijd het licht aan bij de familie Kats. Ze mochten dit niet zelf doen vanwege de Sabbath. Zoon Bram Padding begreep dat niet echt op jonge leeftijd en vroeg zich wel eens af waarom ze dat niet zelf konden doen. Als dank bakte Rebecca vaak een ‘kippentaartje’ voor de familie Padding; ze gebruikte hierin kippenvet in plaats van boter.&nbsp;

Markt 4, Beilen

De werkverruimingskampen waren in de jaren dertig door de Nederlandse regering gebouwd om werklozen in het kader van de werkverschaffing te huisvesten. Een aantal van deze kampen werd ontruimd om plaats te maken voor door anti-Joodse maatregelen werkloos geworden Joodse mannen.

Joodse werkkampen in Nederland

‘Ik heb bestek uit het Apeldoornsche Bosch. Hebben jullie daar belangstelling voor?’, zo schreef ze mij in een e-mail. Ik belde haar op. Ze kocht regelmatig delen uit vrijgekomen inboedels op, die ze vervolgens in haar huisje vol antiek en curiosa te koop aanbood. ‘Aan dit soort dingen wil ik geen geld verdienen. Meestal geef ik het aan een goed doel. Maar deze bestekdelen, nee, dat is niet zomaar iets.’ Ze zocht een goede bestemming. Of ik even langs wilde komen.

Twee lepels, een vork en een theelepel

<blockquote>‘Mijn liefste Netty, De laatste afscheidskaart ontvang je vanuit de trein. We zitten met ruim 40 mensen + bagage en het is benauwd in veewagen. We zijn vol goeden moed. Tot een spoedig weerziens in ons dierbare Hollandje. Vaarwel en kus, Hertha.’</blockquote>‘Toen ik die kaart had gelezen zei ik tegen mijn moeder : ‘Mam, we zien haar nooit meer terug’, herinnerde Netty Hietkamp-Renès zich. Drie jaar eerder, in 1940, ontmoetten Hertha en Netty elkaar op hun eerste schooldag op de Huishoudschool in Deventer. Ze werden hartsvriendinnen.

Het verhaal van Hertha Aussen

Leo Blumensohn maakte deel uit van de groep Duitse Joden die na de pogrom van 9 op 10 november 1938 besloot naar Nederland te vluchten. Hij &nbsp;werd in oktober 1939 de eerste bewoner van het vluchtelingenkamp Westerbork en speelde een belangrijke rol bij religieuze en culturele activiteiten in het kamp.&nbsp;

Het verhaal van Leo Blumensohn

De&nbsp;opa van Didier Winterstein wist het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau te overleven. Didier, docent aan het Christelijk Gymnasium in Utrecht, vertelde erover tijdens de Nationale Herdenking Vervolging Sinti en Roma op 19 mei 2019 in kamp Westerbork.&nbsp;

EvalineKrant-Hamel

Evaline
Krant-Hamel