In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Omstanders kamp Westerbork

Gemeente Westerbork

Bezoeken kamp Westerbork

Vrij personeel kamp Westerbork

Staatsbosbeheer

Militairen

Radio Sterrenwacht

Omwonenden van de vervolging

Commissariaat Ambonezenzorg

Werk bewoners buiten kamp Westerbork

Plaatsen in kamp Westerbork

Barak 25

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: zicht op een deel van de weg en het smalspoor tussen het kamp en het Oranjekanaal. Op de voorgrond is vanuit de locomotief de kampboerderij te zien.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: zicht op een deel van de weg en het smalspoor tussen het kamp en het Oranjekanaal. Op de voorgrond is vanuit de locomotief de kampboerderij te zien.

Foto van een still uit de Westerborkfilm

Aan: Gassmann, Heinrich&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: onbekende kaart, blanco (B3 Gr FK/?1).

Aan: Gassmann, Heinrich&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: onbekende kaart, blanco (B3 Gr FK/?1).

Document met daarop de naam van Heinrich Gassmann

Prikkeldraad&nbsp; getekend door: Metz-Baumgarten, Herta Plaats: Theresienstadt Datum: 1944-1945&nbsp; Prikkeldraad met op de achtergrond een fietser&nbsp; Uitzicht op de weg van Bohuçevitze

Prikkeldraad&nbsp; getekend door: Metz-Baumgarten, Herta Plaats: Theresienstadt Datum: 1944-1945&nbsp; Prikkeldraad met op de achtergrond een fietser&nbsp; Uitzicht op de weg van Bohuçevitze

Tekening van Herta Metz-Baumgarten in Theresienstadt

Van: N.V. Textiel-Maatschappij Excelsior Aan: Dr. Kramm Plaats: Eindhoven Datum: 1941-12-17 Onderwerp: over het voldoen van het bedrijf Excelsior aan de anti-Joodse verordeningen, geen Joods personeel of Joodse aandeelhouders.

Van: N.V. Textiel-Maatschappij Excelsior Aan: Dr. Kramm Plaats: Eindhoven Datum: 1941-12-17 Onderwerp: over het voldoen van het bedrijf Excelsior aan de anti-Joodse verordeningen, geen Joods personeel of Joodse aandeelhouders.

Brief aan Dr. Kramm over het voldoen van het bedrijf Excelsior aan de anti-Joodse verordeningen

De koopman in tapijten en schilderijen Leiba of Leo Reiss is in april 1939 uit Berlijn in Den Haag ingeschreven. In Berlijn woonde het gezin in een ruime woning in de Lutherstrasse (nu MartinLutherstrasse 17). Niet ver daar vandaan was de tapijtwinkel van Leiba gevestigd. In het voorjaar van 1939 vlucht het gezin Reiss naar Den Haag waar het op verschillende adressen woont.&nbsp; In februari 1941 vertrekt Leiba met zijn vrouw en zoon naar Hilversum. Manfred wordt daar lid van de schaakvereniging “de Gooise Toren”. Als Hilversum in 1942 “Jodenvrij” gemaakt wordt moet het gezin naar Amsterdam vertrekken, waar het woonruimte krijgt in de Bachstraat. Alleen wat hoogstnoodzakelijk is mag mee. Als in juli 1942 de deportatie van Joden in Amsterdam op gang komt, vlucht de familie naar België. Daar wordt het gezin Reiss op 24 juli 1942 in Brussel/Saint Gilles opgepakt wegen het illegaal oversteken van de grens. Ruim een week later komen ze aan in het doorgangskamp Mechelen. Na een kort verblijf in Kazerne Dossin gaan Leiba, Hertha en Manfred op 11 augustus op transport naar Auschwitz. Van de in totaal 999 mensen die de reis maken, zijn er 481 direct na aankomst op 13 augustus vergast. Of het gezin Reiss daarbij hoorde is niet met zekerheid vast te stellen.&nbsp; Hier eindigt het spoor. Uit het boekje "Struikelstenen Hilversum Bussum", geschreven door Kees Bestebreurtje.&nbsp;

Van:&nbsp; Aan: Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-07 Onderwerp: informatie over het verbruik aan kolen. De voorraad in het ketelhuis is op. Verbruik in het ketelhuis ter beschikking voor de Centrale Keuken en de Wasserij, werktijden op deze locaties. Voor de bakkerij, de bakoven en de kachel in de Centrale Keuken zijn dagelijks 150 kilo vetkolen nodig; voor de locomotieven dagelijks 75 kilo en voor het Casino 30 kilo. Maandelijks verbruik is 85 ton. Er is slechts 75 ton binnengekomen.

Van:&nbsp; Aan: Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-07 Onderwerp: informatie over het verbruik aan kolen. De voorraad in het ketelhuis is op. Verbruik in het ketelhuis ter beschikking voor de Centrale Keuken en de Wasserij, werktijden op deze locaties. Voor de bakkerij, de bakoven en de kachel in de Centrale Keuken zijn dagelijks 150 kilo vetkolen nodig; voor de locomotieven dagelijks 75 kilo en voor het Casino 30 kilo. Maandelijks verbruik is 85 ton. Er is slechts 75 ton binnengekomen.

KlaartjeGodschalk

Klaartje
Godschalk