In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Etui voor het opbergen van het persoonsbewijs Grijs etui met in zwart opgedrukt: 'Persoonsbewijs'

Etui voor het opbergen van het persoonsbewijs Grijs etui met in zwart opgedrukt: 'Persoonsbewijs'

Etui voor het opbergen van een persoonsbewijs

Van: Philips, E.&nbsp; Aan: Philips, A.&nbsp; Plaats: Amsterdam&nbsp; Datum: 1940-05-17&nbsp; Onderwerp: ontvangst van briefkaart, omstandigheden, zijn allen gezond. (Arthur was als militair gewond geraakt bij de Duitse invasie en lag in Dordrecht in het ziekenhuis).

Van: Philips, E.&nbsp; Aan: Philips, A.&nbsp; Plaats: Amsterdam&nbsp; Datum: 1940-05-17&nbsp; Onderwerp: ontvangst van briefkaart, omstandigheden, zijn allen gezond. (Arthur was als militair gewond geraakt bij de Duitse invasie en lag in Dordrecht in het ziekenhuis).

Briefkaart van de familie Philips aan zoon Arthur Philips

Van: Geldere, van, Miep&nbsp; Aan: Philips, A.&nbsp; Plaats: Amsterdam&nbsp; Datum: 1940-05-18&nbsp; Onderwerp: omstandigheden (Arthur was gewond geraakt tijdens de Duitse invasie en lag in een ziekenhuis in Dordrecht), ontvangst van kaarten.

Van: Geldere, van, Miep&nbsp; Aan: Philips, A.&nbsp; Plaats: Amsterdam&nbsp; Datum: 1940-05-18&nbsp; Onderwerp: omstandigheden (Arthur was gewond geraakt tijdens de Duitse invasie en lag in een ziekenhuis in Dordrecht), ontvangst van kaarten.

Briefkaart van Miep van Geldere aan A. Philips vanuit Amsterdam

Van: Sientje en Max&nbsp; Aan: Philips, A.&nbsp; Plaats: Amsterdam&nbsp; Datum: 1940-05-17&nbsp; Onderwerp: beste wensen en veel beterschap (Arthur was gewond geraakt tijdens de Duitse invasie).

Van: Sientje en Max&nbsp; Aan: Philips, A.&nbsp; Plaats: Amsterdam&nbsp; Datum: 1940-05-17&nbsp; Onderwerp: beste wensen en veel beterschap (Arthur was gewond geraakt tijdens de Duitse invasie).

Briefkaart van Max en Sientje Stodel aan Arthur Philips vanuit Amsterdam

Van: Philips, E.&nbsp; Aan: Philips, A.&nbsp; Plaats: Amsterdam&nbsp; Datum: 1940-05-21&nbsp; Onderwerp: ontvangst van briefkaart, omstandigheden (Arthur was als militair gewond geraakt bij de Duitse invasie en lag in Dordrecht in het ziekenhuis).

Van: Philips, E.&nbsp; Aan: Philips, A.&nbsp; Plaats: Amsterdam&nbsp; Datum: 1940-05-21&nbsp; Onderwerp: ontvangst van briefkaart, omstandigheden (Arthur was als militair gewond geraakt bij de Duitse invasie en lag in Dordrecht in het ziekenhuis).

Briefkaart van familie Philips aan zoon Arthur Philips vanuit Amsterdam

Van: Arthur Aan: Philips, Fam. (ouders) Plaats:&nbsp; Datum: 1940-05-11 (poststempel) Onderwerp: 'op het ogenblik in stelling, wees niet bang, heb geen tijd om te schrijven'. (Arthur was als militair opgeroepen gedurende de Duitse invasie)

Van: Arthur Aan: Philips, Fam. (ouders) Plaats:&nbsp; Datum: 1940-05-11 (poststempel) Onderwerp: 'op het ogenblik in stelling, wees niet bang, heb geen tijd om te schrijven'. (Arthur was als militair opgeroepen gedurende de Duitse invasie)

Ansichtkaart van Arthur Philips aan familie

Van: Luiken, H.A.A.&nbsp; Aan: Beste kerel (Philips, A.) Plaats: Amsterdam&nbsp; Datum: 1940-08-01&nbsp; Onderwerp: afzender heeft een foto van geadresseerde in de Katholieke Illustratie zien staan.&nbsp; Is blij om te zien dat het goed met hem gaat.

Van: Luiken, H.A.A.&nbsp; Aan: Beste kerel (Philips, A.) Plaats: Amsterdam&nbsp; Datum: 1940-08-01&nbsp; Onderwerp: afzender heeft een foto van geadresseerde in de Katholieke Illustratie zien staan.&nbsp; Is blij om te zien dat het goed met hem gaat.

Brief van H.H.A. Luiken aan A. Philips vanuit Amsterdam

Van: Vaart, van de, D.&nbsp; Aan: Beste vriend (Philips, A.) Plaats: Doezum&nbsp; Datum: 1942-11-29&nbsp; Onderwerp: medeleven met omstandigheden over het lot van familie van Arthur en beschrijving van persoonlijke situatie van de schrijver. De schrijver is een (gewond geraakte) strijdmakker tijdens de meidagen van 1940.

Van: Vaart, van de, D.&nbsp; Aan: Beste vriend (Philips, A.) Plaats: Doezum&nbsp; Datum: 1942-11-29&nbsp; Onderwerp: medeleven met omstandigheden over het lot van familie van Arthur en beschrijving van persoonlijke situatie van de schrijver. De schrijver is een (gewond geraakte) strijdmakker tijdens de meidagen van 1940.

Brief van D. van der Vaart aan een vriend vanuit Doezum

Van: Stichting Jokos, Bureau Huisraadschade Aan: van Dam, A.A. Plaats: Amsterdam Datum: 1959

Van: Stichting Jokos, Bureau Huisraadschade Aan: van Dam, A.A. Plaats: Amsterdam Datum: 1959

Verklaring van erfrecht in verband met aangifte huisraadschade

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-08-10 Onderwerp: gisteren kreeg ze de oude heer Kann op zaal, Dora's schoonvader; hij heeft veel meegemaakt. Hij is een knappen verschijning, een werkelijke aristocraat, hij is volkomen zichzelf gebleven hier in het kamp; hij ziet er keurig verzorgd uit; Miep de Vrijer is gisteren teruggekomen, ze heeft een heerlijke tijd gehad, over haar actieve echtgenoot; moeder ligt weer in bed;…

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-08-10 Onderwerp: gisteren kreeg ze de oude heer Kann op zaal, Dora's schoonvader; hij heeft veel meegemaakt. Hij is een knappen verschijning, een werkelijke aristocraat, hij is volkomen zichzelf gebleven hier in het kamp; hij ziet er keurig verzorgd uit; Miep de Vrijer is gisteren teruggekomen, ze heeft een heerlijke tijd gehad, over haar actieve echtgenoot; moeder ligt weer in bed;…

Brief van Lotte Ruth Feldman-Kan aan haar echtgenoot vanuit kamp Westerbork

Van: de Bruin, Emanuel Aan: beste vriend Plaats: Hardenberg Datum: 1941-11-03 Onderwerp: Harry Blein heeft in Hardenberg in de gevangenis gezeten en is vandaar overgebracht naar Den Haag voor verhoor, handel in bonnen waarschijnlijk, vrijgesproken; van Witpeerd nog steeds geen bericht; Frank en Simon Blein moeten hun zaak sluiten en hun voorraad aan de Staat afgeven, betreft alle Joodse zaken in Nederland; de schrijver en Lion mogen geen lid meer zijn van de zangvereniging…&nbsp;

Van: de Bruin, Emanuel Aan: beste vriend Plaats: Hardenberg Datum: 1941-11-03 Onderwerp: Harry Blein heeft in Hardenberg in de gevangenis gezeten en is vandaar overgebracht naar Den Haag voor verhoor, handel in bonnen waarschijnlijk, vrijgesproken; van Witpeerd nog steeds geen bericht; Frank en Simon Blein moeten hun zaak sluiten en hun voorraad aan de Staat afgeven, betreft alle Joodse zaken in Nederland; de schrijver en Lion mogen geen lid meer zijn van de zangvereniging…&nbsp;

Brief van Emanuel de Bruin aan beste vriend vanuit Hardenberg

Van: de Bruin, Emanuel Aan: beste vriend Plaats: Hardenberg Datum: 1942-01-02 Onderwerp: de zaak is gesloten, de drukkerij, het kantoor en magazijn is met lakzegels hermetisch afgesloten; dienstmeisje moet per 1 januari weg; schorsing meneer Krepel; Herman Heilbron is een paar dagen bij zijn familie geweest; het doen van huishoudelijke taken; ze spelen veel Monopoly; gelukkig nieuwjaar en hoop op vrede; Lenfering werkt bij de Zuiderzeewerken; van Dijk luitenant bij de WA in Steenwijk…

Van: de Bruin, Emanuel Aan: beste vriend Plaats: Hardenberg Datum: 1942-01-02 Onderwerp: de zaak is gesloten, de drukkerij, het kantoor en magazijn is met lakzegels hermetisch afgesloten; dienstmeisje moet per 1 januari weg; schorsing meneer Krepel; Herman Heilbron is een paar dagen bij zijn familie geweest; het doen van huishoudelijke taken; ze spelen veel Monopoly; gelukkig nieuwjaar en hoop op vrede; Lenfering werkt bij de Zuiderzeewerken; van Dijk luitenant bij de WA in Steenwijk…

Menny was op 20 oktober 1921 in Hardenberg geboren als zoon van Rudolf Emanuel de Bruin en Rosalchen Salomonson. Vader Rudolf had een drukkerij en naast het normale drukwerk drukte hij ook "De Vechtstreek", een plaatselijke krant. Naast zijn werk als drukker was hij ook wethouder. Hij was politiek vrij-denkend - vrijzinnig Democratische Bond - tussen de Liberale Staatspartij en de SDAP in. Rein den Besten, een school- en jeugdvriend van Menny de Bruin vertrok eind eind 1941 uit zijn geboortedorp Hardenberg en heeft in de jaren 1941/1942 met Menny gecorrespondeerd. De brieven liggen in het archief in Westerbork. Rein was geboren in 1922 en had ook bij Menny in de klas gezeten. Een andere school- en jeugdvriend van Menny - Jans Eefting - had de schooltas van Menny gekregen. Wanneer hij die schooltas heeft gekregen weet Jans niet meer - het was in de gang van het huis en Menny gaf hem die tas bij het weggaan als een soort aandenken. Uit gesprekken met Rein den Beste en Jans Eefting - zijn de volgende gegevens. Menny was een rustige, kalme jongen, met veel humor. Geen sportman, ging nooit mee naar voetbalwedstrijden. Kon goed leren op school. Deed zijn Mulo-examen in 1938 op de christelijke Mulo-school in Hardenberg en ging na zijn schooltijd op het distributiekantoor werken. In 1939 was er al distributie op suiker (suikerbonnen) Menny liep altijd met een hoed op. De vader van Menny had een drukkerij, en gaf de krant, "de Vechtstreek" uit. Die vader was ook wethouder in Hardenberg. Op bevel van de bezetter moest Menny worden ontslagen. Als een soort 'bijbaantje' haalde hij bij de winkeliers de volgeplakte bonboekjes op en bracht ze naar het distributiekantoor terug. Daarvoor moest hij soms flinke afstanden fietsen. Bijvoorbeeld helemaal naar een bakker in Baalder. Het gezin de Bruin is opgepakt en naar kamp westerbork vervoerd.&nbsp; Jans Eefting, toen 18 jaar werkte bij een zuivelfabriek in Hardenberg. Jans had een vrijstelling voor de 'Arbeitseinsatz' omdat hij werkzaam was in de levensmiddelenindustrie. Op die zuivelfabriek kwamen dagelijks tankwagens met melk, en sommige van die melkwagens reden ook naar het kamp Westerbork. De directeur van de zuivelfabriek wilde een mondelinge boodschap over gebracht hebben naar een Joodse man, die in kamp Westerbork zat. De directeur kende de anti-Duitse houding van de familie Eefting, en wist dat Jans ook anti-Duits was. Hij vroeg aan Jans of hij die -gecodeerde - boodschap wilde overbrengen.De wagens reden in die tijd op generatoren die gestookt werden met houtblokken en Jans ging op de melkwagen mee als "stoker". Een overall aan en zijn gezicht zwart gemaakt. Op een zaterdag (21 augustus 1942) reden ze naar Westerbork, de fiets van Jans ging ook mee op de tankwagen want Jans zou overnachten bij een bevriende familie in het dorp Westerbork en op eigen gelegenheid weer naar Hardenberg terugkeren. Tegen de middag reden ze kamp Westerbork binnen. Aan die Joodse man moest een bepaalde vraag gesteld worden, en in het antwoord van de man moest het derde woord gelijk zijn aan het derde woord in de vraag. En dat antwoord moest Jans weer overbrengen aan de directeur van de zuivelfabriek. Na het gesprek met de bewuste man liep Jans langs het hek van het kamp toen werd zijn naam geroepen. Hij zag drie jonge mannen in een kuil in het zand liggen. Die drie jonge mannen bleken Menny en zijn broer Lion de Bruin te zijn, samen met nog een derde man. Het was een zeer emotioneel moment om hen weer terug zien. Het was zeer toevallig dat hij hun daar tegenkwam! Ze lagen op de grond achter een omheining van prikkeldraad. Ze hadden hun burgerkleren aan - een jasje en een pantalon - maar lagen gewoon in het zand. Ze waren erg droevig want ze hadden gehoord dat ze aanstaande dinsdag met de trein uit Westerbork zouden vertrekken - (Menny en Lion zijn op 24 augustus 1942 uit Westerbork vertrokken, dus dan moet Jans op 21 augustus 1942 in het kamp zijn geweest). Jans mocht echter geen contact met de mensen in het kamp hebben en bleef een paar meter bij hen vandaan staan. Ze spraken af om de richting van de melkwagen op te lopen, dan konden ze daar eventueel met elkaar praten. Lion vertelde dat hij als militair tegen de Duitsers had gevochten bij Eck en Wiel aan de Rijn - stevige gevechten - Jans waarschuwde hem om daar niet over te praten. Later is Jans met de melkwagen van het kamp af gereden Zondag is hij nogmaals, op de fiets, naar het kamp gereden, maar heeft toen alleen de buitenkant gezien. Er stonden soldaten te controleren. Ook onderweg terug had hij controle gehad. Samen met zijn broer Lion is Menny op 24 augustus 1942 naar Auschwitz gedeporteerd en daar ook op 30 september 1942 overleden. Hij was toen 20 jaar oud. Zijn broer Lion was 24 jaar oud. Zijn ouders, Rudolf en Rosalchen de Bruin zijn, met zijn jongere broer Alex Sallie, op 24 mei 1943 vanuit kamp Vught aangekomen in kamp Westerbork. Zij zaten in barak 60. Reeds op 25 mei 1943 van Westerbork naar Sobibor gedeporteerd en daar op 28 mei 1943, onmiddelijk na aankomst omgebracht, één dag voor de verjaardag van Rudolf Emanuel! Hij zou de volgende dag 56 jaar oud zijn geworden. Rosalchen Salomonson was toen 53 jaar oud en Alex, 15 jaar oud. Zijn zuster, Rosetta de Bruin, kwam op 3 juli 1943 vanuit Vught in het kamp Westerbork aan. Zij kwam in barak 63 terecht. Vanuit kamp Westerbork is zij op 6 juli 1943 naar Sobibor gedeporteerd en daar, onmiddelijk na aankomst op 9 juli 1943 omgebracht. Zij was 26 jaar oud.&nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-05-29 Onderwerp: Stella's ouders zijn een paar dagen in kamp Westerbork. Ze hebben het kampleven leren kennen. De kans bestaat dat zij de komende dinsdag op transport moeten gaan; Stella's broer Samuel heeft nog telegrammen gestuurd. Al geïnformeerd over de Engelse nationaliteit van Stella's moeder. Terugstellen van transport lijkt uitgesloten. Ze hebben al wat gewerkt en zijn bij Werner op bezoek geweest. Werner had eigenlijk Stella in Westerbork verwacht; onzekere toekomst in kamp Westerbork.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-05-29 Onderwerp: Stella's ouders zijn een paar dagen in kamp Westerbork. Ze hebben het kampleven leren kennen. De kans bestaat dat zij de komende dinsdag op transport moeten gaan; Stella's broer Samuel heeft nog telegrammen gestuurd. Al geïnformeerd over de Engelse nationaliteit van Stella's moeder. Terugstellen van transport lijkt uitgesloten. Ze hebben al wat gewerkt en zijn bij Werner op bezoek geweest. Werner had eigenlijk Stella in Westerbork verwacht; onzekere toekomst in kamp Westerbork.

RudolfHartogs

Rudolf
Hartogs