In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Salomon ging, toen hij hoorde dat zijn ouders waren gearresteerd, naar de Hollandse / Joodse Schouwburg om te proberen vrij te krijgen c.q. vrij te kopen. Dit lukte niet, en ook hij moest mee. Vervolgens schijnt hij uit de trein (naar Westerbork) te zijn gesprongen en kwam hij een aantal dagen later, weliswaar beschadigd, weer thuis. Salomon werd uiteindelijk op 6 juli 1943 naar kamp Westerbork overgebracht, samen met zijn vrouw. Beiden werden op 13 juli 1943 naar Sobibor gedeporteerd. Hun zoontje overleefde in onderduik.

Mededeling Datum: 1943-10-18 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: Nachtausweise

Mededeling Datum: 1943-10-18 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: Nachtausweise

Mededeling over Nachtausweise

Situatie Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1956-04-03

Situatie Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1956-04-03

Plattegrond van het woonoord Schattenberg

Legitimatiebewijs Van: Kruimink, Rudolph Maurits Plaats: Westerbork, kamp

Legitimatiebewijs Van: Kruimink, Rudolph Maurits Plaats: Westerbork, kamp

Legitimatiebewijs van Rudolph Maurits Kruimink

Breslauer, W. R. Werken in de moestuin.&nbsp; Kamp Westerbork, 1943.&nbsp; Bonen plukken.&nbsp;

Breslauer, W. R. Werken in de moestuin.&nbsp; Kamp Westerbork, 1943.&nbsp; Bonen plukken.&nbsp;

Kampgevangenen plukken bonen in de moestuin

Van: Cardozo, I.P.&nbsp; Aan: Cardozo, A.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-02&nbsp; Op achterzijde van de enveloppe is een lijstje geschreven met gewenste levensmiddelen.

Van: Cardozo, I.P.&nbsp; Aan: Cardozo, A.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-02&nbsp; Op achterzijde van de enveloppe is een lijstje geschreven met gewenste levensmiddelen.

Enveloppe van I. P. Cardozo aan A. Cardozo vanuit kamp Westerbork

Van: Hoorn, van, B. Aan: Medema, mej. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-03-10 Onderwerp: beschrijving situatie, oma is net gearriveerd. Betsy heeft haat nog niet gezien, omdat ze gelijk van de trein naar het ziekenhuis ging. De zuster van oma ligt ook in het ziekenhuis. Betsy zal vanmiddag op bezoek gaan. Ze verwacht dat haar oma de volgende dinsdag (17 maart) op transport zal gaan. Betsy en Henriette hebben een ‘Z’ &nbsp;op hun Ausweiskarte gekregen en hebben dus voorlopig uitstel van transport. Er zijn veel bekenden (Groningers). Henriette kan niet schrijven vanwege een zweer op haar vinger.

Van: Hoorn, van, B. Aan: Medema, mej. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-03-10 Onderwerp: beschrijving situatie, oma is net gearriveerd. Betsy heeft haat nog niet gezien, omdat ze gelijk van de trein naar het ziekenhuis ging. De zuster van oma ligt ook in het ziekenhuis. Betsy zal vanmiddag op bezoek gaan. Ze verwacht dat haar oma de volgende dinsdag (17 maart) op transport zal gaan. Betsy en Henriette hebben een ‘Z’ &nbsp;op hun Ausweiskarte gekregen en hebben dus voorlopig uitstel van transport. Er zijn veel bekenden (Groningers). Henriette kan niet schrijven vanwege een zweer op haar vinger.

Brief van Betsy van Hoorn aan mej. Medema vanuit kamp Westerbork

Oproep Aan: Cohen-Nijstad, Lena Plaats: Westerbork, kamp Als zij op 2 april 1944 geen bewijs van inenting kan tonen, wordt zij op transport gesteld.

Oproep Aan: Cohen-Nijstad, Lena Plaats: Westerbork, kamp Als zij op 2 april 1944 geen bewijs van inenting kan tonen, wordt zij op transport gesteld.

Oproep voor inenting van Lena Cohen-Nijstad

Proces tegen Gemmeker, Albert, Konrad Plaats: Amsterdam Datum: 1960-02-27 Onderwerp: verzameling van citaten uit &nbsp;verschillende bronnen tijdens het proces tegen A.K. Gemmeker (1948-1949). Gentleman-Boef is een typering van Gemmeker door L.A.A. Cohen, oud-kampgevangene en later commissaris van de politie.

Proces tegen Gemmeker, Albert, Konrad Plaats: Amsterdam Datum: 1960-02-27 Onderwerp: verzameling van citaten uit &nbsp;verschillende bronnen tijdens het proces tegen A.K. Gemmeker (1948-1949). Gentleman-Boef is een typering van Gemmeker door L.A.A. Cohen, oud-kampgevangene en later commissaris van de politie.

Verslag (citaten) proces A.K. Gemmeker in 1948 en 1949

Verklaring Afgegeven door: Kuller, Johan Willem Thomas, notaris te 's-Gravenhage&nbsp; Betreft de nalatenschap van de familie de Groot.

Verklaring Afgegeven door: Kuller, Johan Willem Thomas, notaris te 's-Gravenhage&nbsp; Betreft de nalatenschap van de familie de Groot.

Verklaring over nalatenschap fam. de Groot

Ausweiskarte Westerbork, kamp Van: Cohen, Levie Afgegeven: 1944-09-29

Ausweiskarte Westerbork, kamp Van: Cohen, Levie Afgegeven: 1944-09-29

Ausweiskarte van Levie Cohen

Van: Heymans van Amstel, E.B. (brief is geschreven door zijn broer Theo en zijn vader Herman) Aan: C. de Jong van Lier Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-12-21 Onderwerp: pakketten, gelukwensen voor de kerstdagen en nieuwjaar

Van: Heymans van Amstel, E.B. (brief is geschreven door zijn broer Theo en zijn vader Herman) Aan: C. de Jong van Lier Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-12-21 Onderwerp: pakketten, gelukwensen voor de kerstdagen en nieuwjaar

Brief van familie Heijmans van Amstel aan C. de Jong van Lier vanuit kamp Westerbork

Bekendmaking&nbsp; Datum: 1943-09-09&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: Alle personen onder de 21 jaar wiens ouders in Theresienstadt zijn moeten zich melden bij de Verwaltung, barak 34

Bekendmaking&nbsp; Datum: 1943-09-09&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: Alle personen onder de 21 jaar wiens ouders in Theresienstadt zijn moeten zich melden bij de Verwaltung, barak 34

Bekendmaking personen onder de 21 jaar wiens ouders in Theresienstadt zijn moeten zich melden

Reisvergunning&nbsp; Van: Meents, Levie met vrouw&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1945-07-08&nbsp; Toestemming om zich van kamp Westerbork naar Amsterdam te begeven

Reisvergunning&nbsp; Van: Meents, Levie met vrouw&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1945-07-08&nbsp; Toestemming om zich van kamp Westerbork naar Amsterdam te begeven

voor Levie Meents om zich naar Amsterdam te mogen begeven

Van: Querido, Levie Aan: Piet Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-04-30 Onderwerp: Levie is ingedeeld bij de vaste binnendienst; half zeven op, brood eten, half acht vegen met 8 personen; Levie is leider der vegers, schenkt koffie om 7 uur en gaat om tien uur mee om de postpakketten op te halen, deze uitdelen en s' middag controleur over het eten, tijdens het verstrekken van de porties; krijgt een extra portie snert van de keukenchef; Levie heeft een goede reputatie in de barak, zijn werk en als persoon wordt hij geprezen; over een meisje van 4.5 jaar in de barak waarvan de moeder in het ziekenhuis ligt en de vader de hele dag werkt en het broertje ziek was; over Jonni in barak 63; pakketpost; prijzen in het kamp; kampgevangenen met een stempel mogen geld ontvangen; nachtwacht; boeken lezen; over mevrouw Benavante-Querido van 86 jaar en haar dochter (De Hond) van 67 jaar; leven doet hopen…

Van: Querido, Levie Aan: Piet Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-04-30 Onderwerp: Levie is ingedeeld bij de vaste binnendienst; half zeven op, brood eten, half acht vegen met 8 personen; Levie is leider der vegers, schenkt koffie om 7 uur en gaat om tien uur mee om de postpakketten op te halen, deze uitdelen en s' middag controleur over het eten, tijdens het verstrekken van de porties; krijgt een extra portie snert van de keukenchef; Levie heeft een goede reputatie in de barak, zijn werk en als persoon wordt hij geprezen; over een meisje van 4.5 jaar in de barak waarvan de moeder in het ziekenhuis ligt en de vader de hele dag werkt en het broertje ziek was; over Jonni in barak 63; pakketpost; prijzen in het kamp; kampgevangenen met een stempel mogen geld ontvangen; nachtwacht; boeken lezen; over mevrouw Benavante-Querido van 86 jaar en haar dochter (De Hond) van 67 jaar; leven doet hopen…

Brief van Levie Querido aan Piet vanuit kamp Westerbork

Aan: Kortoef, Willem Datum: 1943-04-24 Plaats: Amsterdam Naar: Westerbork, kamp Onderwerp: verzenden van een pakket

Aan: Kortoef, Willem Datum: 1943-04-24 Plaats: Amsterdam Naar: Westerbork, kamp Onderwerp: verzenden van een pakket

Bewijs van verzending van een pakket aan Willem Kortoef in kamp Westerbork

Van: Langstadt, Wilhelm Aan: Frank, Max Plaats: Theresienstadt Datum: 1944-01-18 Onderwerp: twee pakketten met grote vreugde ontvangen; met Wilhelm en zijn vrouw Sara gaat het goed; van dochter Ruth ontvangen ze goede berichten vanuit kamp Westerbork; …

Van: Langstadt, Wilhelm Aan: Frank, Max Plaats: Theresienstadt Datum: 1944-01-18 Onderwerp: twee pakketten met grote vreugde ontvangen; met Wilhelm en zijn vrouw Sara gaat het goed; van dochter Ruth ontvangen ze goede berichten vanuit kamp Westerbork; …

Briefkaart van Wilhelm Langstadt aan Max Frank vanuit Theresienstadt

Van: Kockx, Th. Aan: personeel en bewakers Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-05 Onderwerp: richtlijnen voor exercitie en onderricht in wapenhandel. De uitvoering gebeurd door de opperwachtmeester van de marechaussee.

Van: Kockx, Th. Aan: personeel en bewakers Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-05 Onderwerp: richtlijnen voor exercitie en onderricht in wapenhandel. De uitvoering gebeurd door de opperwachtmeester van de marechaussee.

Notitie over richtlijnen voor exercitie en onderricht in wapenhandel voor bewakers en personeel

Van: Hefting, N.R. Plaats: Westerbork, Centraal vluchtelingenkamp Datum: 1941-03-30 Onderwerp: preek van dominee Hefting. Hefting woonde destijds in Assen. Hij werd in de periode van het Vluchtelingenkamp benaderd om af en toe een dienst over te nemen van dominee Benfey, die uit Amsterdam moest overkomen. De vertaling van de preken in het Duits werd wel door deze dominee gedaan. Dominee Hefting was niet meer welkom toen de Duitse bezetter het kamp kwam overnemen en de deportaties begonnen. Hij had goede contacten met Heinz Todtmann en smokkelde voor deze een lijst met gedeporteerde en nog aanwezige gedoopte Joden het kamp uit om de kerkleiders hiervan op de hoogte te stellen.

Van: Hefting, N.R. Plaats: Westerbork, Centraal vluchtelingenkamp Datum: 1941-03-30 Onderwerp: preek van dominee Hefting. Hefting woonde destijds in Assen. Hij werd in de periode van het Vluchtelingenkamp benaderd om af en toe een dienst over te nemen van dominee Benfey, die uit Amsterdam moest overkomen. De vertaling van de preken in het Duits werd wel door deze dominee gedaan. Dominee Hefting was niet meer welkom toen de Duitse bezetter het kamp kwam overnemen en de deportaties begonnen. Hij had goede contacten met Heinz Todtmann en smokkelde voor deze een lijst met gedeporteerde en nog aanwezige gedoopte Joden het kamp uit om de kerkleiders hiervan op de hoogte te stellen.

Preek van Ds. N.R. Hefting in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-07-15 Onderwerp: het smokkelen van de brief uit het kamp; verleden week gingen er geruchten over een transport. Er is er inderdaad sprake van geweest; even een uitstel, omdat er 400 personen (strafgevangenen) in de batterijen moeten gaan werken, een voorstel van Gemmeker zelf; er was even en rust van geen transporten, angst dat op een gegeven moment iedereen weg moet; een eindje achter haar barak (67), vlak bij het prikkeldraad staan en aantal lege woonwagens, ze slaap er met een paar anderen, van de rust komt ze helemaal bij, weinig ruchtbaarheid aan geven, anders maken vrijende paartjes hier gebruik van; bij Dr. Spanier geweest, ze mag naar Groningen (21 juli), ondanks haar ‘S’; misschien kan haar man haar in Assen bij de bus komen ophalen; de bus gaat om 7 of 7.15 uur uit het kamp weg. ze zal worden begeleid door een Zwarte (Schalkhaarder), tegen 9 uur in het Academisch Ziekenhuis; broeder Adler doet haar twee nachten uit de wacht; ze telt af; Herbert Levie was kort in Amsterdam; Lotte was bij Einhorn, Susie kan is zo verliefd op hem; Dr. Spanier op nachtbezoek. Hij moest even iets uit de ijskast halen; iemand uit het kamp ontsnapt, die buiten het kamp werkte en net van zijn ‘S’ was ontdaan; als straf moeten 66 ongehuwden die uit de strafbarakken waren ontslagen weer terug naar de ‘S’; vrijkomen uit de ‘S’ voorlopig weer voorbij; Oberländer is weer de man hier; enkele kampgevangenen die in Zeist hebben gewerkt zijn weer terug; verschillende gemengd-gehuwden weer in Schutzhaft, Todtmann vertelde het; Lotte zal naar de Antragstelle gaan en vragen hoe het met haar zit; verloven van gemengd-gehuwden die in Havelte zitten zijn ingetrokken; Tannenbaum in de ‘S’ of in barak 51 (gevangenis); vergeten haar vaders tanden eruit te nemen met alle gevolgen van dien; over een humoristische act in de zaal; een gemengd gehuwde was op verlof. Hij kreeg thuis een feestelijk ontvangst; W. kwam bij Lotte in de ziekenhuiskeuken zitten, hij slaapt zo slecht, hij heeft heimwee; bij de een lukt een bezoek aan het kamp wel, bij de ander niet, relaties…; mensen zijn optimistisch of pessimistisch over de duur van de oorlog…

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-07-15 Onderwerp: het smokkelen van de brief uit het kamp; verleden week gingen er geruchten over een transport. Er is er inderdaad sprake van geweest; even een uitstel, omdat er 400 personen (strafgevangenen) in de batterijen moeten gaan werken, een voorstel van Gemmeker zelf; er was even en rust van geen transporten, angst dat op een gegeven moment iedereen weg moet; een eindje achter haar barak (67), vlak bij het prikkeldraad staan en aantal lege woonwagens, ze slaap er met een paar anderen, van de rust komt ze helemaal bij, weinig ruchtbaarheid aan geven, anders maken vrijende paartjes hier gebruik van; bij Dr. Spanier geweest, ze mag naar Groningen (21 juli), ondanks haar ‘S’; misschien kan haar man haar in Assen bij de bus komen ophalen; de bus gaat om 7 of 7.15 uur uit het kamp weg. ze zal worden begeleid door een Zwarte (Schalkhaarder), tegen 9 uur in het Academisch Ziekenhuis; broeder Adler doet haar twee nachten uit de wacht; ze telt af; Herbert Levie was kort in Amsterdam; Lotte was bij Einhorn, Susie kan is zo verliefd op hem; Dr. Spanier op nachtbezoek. Hij moest even iets uit de ijskast halen; iemand uit het kamp ontsnapt, die buiten het kamp werkte en net van zijn ‘S’ was ontdaan; als straf moeten 66 ongehuwden die uit de strafbarakken waren ontslagen weer terug naar de ‘S’; vrijkomen uit de ‘S’ voorlopig weer voorbij; Oberländer is weer de man hier; enkele kampgevangenen die in Zeist hebben gewerkt zijn weer terug; verschillende gemengd-gehuwden weer in Schutzhaft, Todtmann vertelde het; Lotte zal naar de Antragstelle gaan en vragen hoe het met haar zit; verloven van gemengd-gehuwden die in Havelte zitten zijn ingetrokken; Tannenbaum in de ‘S’ of in barak 51 (gevangenis); vergeten haar vaders tanden eruit te nemen met alle gevolgen van dien; over een humoristische act in de zaal; een gemengd gehuwde was op verlof. Hij kreeg thuis een feestelijk ontvangst; W. kwam bij Lotte in de ziekenhuiskeuken zitten, hij slaapt zo slecht, hij heeft heimwee; bij de een lukt een bezoek aan het kamp wel, bij de ander niet, relaties…; mensen zijn optimistisch of pessimistisch over de duur van de oorlog…

Brief van Lotte Ruth Feldman-Kan aan haar echtgenoot vanuit kamp Westerbork

Bankbiljet (Rentenbankschein) van 1 Rentenmark, uitgegeven door de Deutsche Rentenbank in Berlijn, 1937.

Bankbiljet

Sonder-Ausweis&nbsp; De Groot, Benjamin, 14-7-14, B21 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 2).&nbsp; Gültig bis: Auf Weiteres

Sonder-Ausweis&nbsp; De Groot, Benjamin, 14-7-14, B21 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 2).&nbsp; Gültig bis: Auf Weiteres

Sonderausweis van Benjamin de Groot

Fritz Rosenbaum, een koopmanszoon uit Witten an der Ruhr, trok zich in 1939 terug in het opleidingscentrum in Vlodrop in Nederland en vervolgens in het klooster Woerden ten westen van Utrecht. Na de pastorale brief van de bisschoppen werd hij vanuit Westerbork naar het concentratiekamp Auschwitz gedeporteerd. Bron: Zeugen für Christus. Das deutsche Martyrologium des 20. Jahrhunderts (2019)

Vrijlatingsbewijs / Entlassungsschein Van: Gerzon, Sigbert Arthur Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-12-18 Bewijs dat Gerzon op 19-12-1942 wordt ontslagen uit kamp Westerbork.

Vrijlatingsbewijs / Entlassungsschein Van: Gerzon, Sigbert Arthur Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-12-18 Bewijs dat Gerzon op 19-12-1942 wordt ontslagen uit kamp Westerbork.

Vrijlatingsbewijs van Sigbert Arthur Gerzon

Van: Jüdische Selbstverwaltung &nbsp;Zentralsekretariat&nbsp; Aan: Magnus, Simon Datum: 1944-10-24 Plaats: Theresienstadt Onderwerp: Simon moet zich op 26-10-1944 om 8.30 uur melden bij het gebouw aan de Hauptstrasse 2.

Van: Jüdische Selbstverwaltung &nbsp;Zentralsekretariat&nbsp; Aan: Magnus, Simon Datum: 1944-10-24 Plaats: Theresienstadt Onderwerp: Simon moet zich op 26-10-1944 om 8.30 uur melden bij het gebouw aan de Hauptstrasse 2.

JacobValk

Jacob
Valk