In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Opgave adreswijziging van geëvacueerden Betreft J.W. Adelaar Datum: 1943-03-08

Opgave adreswijziging van geëvacueerden Betreft J.W. Adelaar Datum: 1943-03-08

Adreswijziging van geëvacueerden

<blockquote>“Het is hier onbeschrijfelijk. Wel 16.000 mensen. […] Voor ons is voorlopig althans alles voorbij, maar we houden moed.”</blockquote>

In februari 1943 was het gezin nog steeds in kamp Westerbork. Ze waren niet op een dergelijk lang verblijf voorbereid en hadden niet genoeg passende kleding meegebracht. &nbsp;Aan dezelfde vriendin vraagt Carolina om spullen die uit hun huis in Zwolle zijn gered, waaronder jurken en een pakje van Max. Ook beschrijft ze hoe er in de voorafgaande weken veel kennissen en vrienden zijn doorgestuurd. De onzekerheid over een mogelijke deportatie is nog steeds groot, maar ze probeert er het beste van te maken en geniet van haar zoontje.&nbsp;

<blockquote>“Onze Max is een reuzelieve schat en nu niet, omdat het mijn eigen kind is, maar ze zijn allemaal gek met hem en vinden hem erg lief. Jammer was hij een week niet lekker in orde, wat bronchitis enzo. Nu is hij weer beter […]”</blockquote>

In een brief van 28 april 1943 is het dit keer niet Carolina, maar haar moeder Gezina die schrijft. Carolina, Salomon en kleine Max zijn namelijk de dag ervoor, op 27 april 1943, naar het vernietigingskamp Sobibor gedeporteerd. Hier werden ze direct na aankomst vermoord.&nbsp;

<blockquote>“Ze zijn gisteren doorgestuurd. Ze waren goed te spreken. Max vond het fijn weer eens in de trein te kunnen gaan. Hij was net acht dagen ziek geweest (buikloop). Hij heeft gelukkig geen koorts meer. Hij heeft 39.5 gehad. We hopen dat het hun daar goed mag gaan…”</blockquote>

Brief van C. Caneel-Bamberg aan Janny Bosman vanuit kamp Westerbork

Van: Buijvoets, J.G. Aan: Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-07-25 Onderwerp: Organisatie Kamp Westerbork. Onder het personeel bevinden zich een aantal bevrijdde Joodse kampgevangenen.

Van: Buijvoets, J.G. Aan: Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-07-25 Onderwerp: Organisatie Kamp Westerbork. Onder het personeel bevinden zich een aantal bevrijdde Joodse kampgevangenen.

Schema van de kamporganisatie in juli 1945

Van: de Groot, Samuel Aan: zijn vrouw en kinderen Plaats: Havelte, Joods werkkamp Datum: 1944 Onderwerp: vraag van Samuel hoe het met zijn vrouw en pasgeboren zoon gaat…

Van: de Groot, Samuel Aan: zijn vrouw en kinderen Plaats: Havelte, Joods werkkamp Datum: 1944 Onderwerp: vraag van Samuel hoe het met zijn vrouw en pasgeboren zoon gaat…

Telegram van Samuel de Groot aan zijn vrouw en kinderen vanuit Havelte

Wijziging filterbodem Schattenberg Schaal: 1:10 en 1:2 Datum: 1953

Wijziging filterbodem Schattenberg Schaal: 1:10 en 1:2 Datum: 1953

Plattegrond van wijziging filterbodem in het woonoord Schattenberg

Opstelling ketelwater-reinigingsinstallatie Schattenberg Schaal: 1:10 en 1:20 Datum: 1953-10-20

Opstelling ketelwater-reinigingsinstallatie Schattenberg Schaal: 1:10 en 1:20 Datum: 1953-10-20

Plattegrond

Situatie Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1956-04-03 Opmerkingen: de plattegrond geeft de situatie van het woonoord in 1956 aan. De barakken 60, 61, 62 en 63 voor de helft zijn met een potlood doorgekrast, wat wijst op de situatie in het woonoord na de brand van 1958.&nbsp;

Situatie Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1956-04-03 Opmerkingen: de plattegrond geeft de situatie van het woonoord in 1956 aan. De barakken 60, 61, 62 en 63 voor de helft zijn met een potlood doorgekrast, wat wijst op de situatie in het woonoord na de brand van 1958.&nbsp;

Plattegrond van het woonoord Schattenberg

Situatie Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1956-1959 Ingekleurd barakken. Wijzigingen die zullen plaatsvinden na de brand van 1958. Onder andere de nieuw te bouwen barakken 213, 214 en 215. De plattegrond is oorspronkelijk in 1956 gemaakt.

Situatie Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1956-1959 Ingekleurd barakken. Wijzigingen die zullen plaatsvinden na de brand van 1958. Onder andere de nieuw te bouwen barakken 213, 214 en 215. De plattegrond is oorspronkelijk in 1956 gemaakt.

Plattegrond van het woonoord Schattenberg in 1959

Situatie Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1956-04-03

Situatie Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1956-04-03

Situatie Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1955-05

Situatie Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1955-05

Situatie Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1955-1958/1959 De basisplattegrond is uit 1955. Op de plattegrond is onder andere aangegeven de barakken die zijn verdwenen door sloop of brand.

Situatie Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1955-1958/1959 De basisplattegrond is uit 1955. Op de plattegrond is onder andere aangegeven de barakken die zijn verdwenen door sloop of brand.

Plattegrond van het woonoord Schattenberg eind jaren vijftig

Situatie Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:3000&nbsp; Datum: 1955 (ongeveer)

Situatie Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:3000&nbsp; Datum: 1955 (ongeveer)

Plattegrond van het woonoord Schattenberg rond 1955

Bestektekening Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1951-1952

Bestektekening Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1951-1952

Plattegrond van het woonoord Schattenberg begin jaren vijftig

Situatie Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1958-1959 Opmerking: de plattegrond is oorspronkelijk in 1956 gemaakt. De situatie op deze plattegrond laat het woonoord zien na 1958.&nbsp;

Situatie Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1958-1959 Opmerking: de plattegrond is oorspronkelijk in 1956 gemaakt. De situatie op deze plattegrond laat het woonoord zien na 1958.&nbsp;

Bestektekening Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1951-1955

Bestektekening Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1951-1955

JudaHeide

Juda
Heide