We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

Van: Sachs, Engeltje (en Joseph) Aan: Arie Plaats: Vught, kamp Datum: 1943-09-11 Onderwerp: voorlopig zal je niets meer van ons horen; op weg naar kamp Westerbork en dan verder; reuze rot op het laatste moment doorgestuurd te moeten worden; haar man gaat vrijwillig mee, hoewel Engeltje liever had gehad, dat hij bleef; als ze kan schrijven zal ze dat doen, ze ligt nu nog op haar bed; de oorlog zal snel afgelopen zijn; goede moed, twee handen aan het lijf…

Van: Sachs, Engeltje (en Joseph) Aan: Arie Plaats: Vught, kamp Datum: 1943-09-11 Onderwerp: voorlopig zal je niets meer van ons horen; op weg naar kamp Westerbork en dan verder; reuze rot op het laatste moment doorgestuurd te moeten worden; haar man gaat vrijwillig mee, hoewel Engeltje liever had gehad, dat hij bleef; als ze kan schrijven zal ze dat doen, ze ligt nu nog op haar bed; de oorlog zal snel afgelopen zijn; goede moed, twee handen aan het lijf…

Brief van Engeltje (en Joseph) Sachs aan Arie vanuit kamp Vught

Joodse werkkampen

Joods werkkamp Kloosterhaar

Joods werkkamp Diever A

Van: Batavier,&nbsp;Joseph Aan: Ras-Batavier, M.&nbsp; Plaats: kamp Westerbork Datum: 1943-06 Onderwerp: Als er een telegram binnenkomt snel in actie komen voor een pakket. Er is geld op een adres. 'Liesje ligt in het ziekenhuis. Daarom ben ik ook nog hier, misschien tot volgende week'. Mocht je geen telegram krijgen dan zijn we door. De schrijver werkt in de buitendienst, ervoor kan hij Liesje nog even bezoeken. Zoon Mau en schoondochter Lenie heeft de schrijver zien weggaan (1 juni 1943). Mau kon geen eens afscheid van zijn moeder in het ziekenhuis nemen. De brief is op de achterzijde van een oproep van de Zentralstelle geschreven (23 maart 1943, vrijstelling van Arbeidsinzet).

Van: Batavier,&nbsp;Joseph Aan: Ras-Batavier, M.&nbsp; Plaats: kamp Westerbork Datum: 1943-06 Onderwerp: Als er een telegram binnenkomt snel in actie komen voor een pakket. Er is geld op een adres. 'Liesje ligt in het ziekenhuis. Daarom ben ik ook nog hier, misschien tot volgende week'. Mocht je geen telegram krijgen dan zijn we door. De schrijver werkt in de buitendienst, ervoor kan hij Liesje nog even bezoeken. Zoon Mau en schoondochter Lenie heeft de schrijver zien weggaan (1 juni 1943). Mau kon geen eens afscheid van zijn moeder in het ziekenhuis nemen. De brief is op de achterzijde van een oproep van de Zentralstelle geschreven (23 maart 1943, vrijstelling van Arbeidsinzet).

Brief van Joseph Batavier aan M. Ras-Batavier vanuit kamp Westerbork

Julius en Sophie zijn in de oorlog ondergedoken. Sophie vanaf november 1943 bij de familie De Koning, een kruideniersfamilie, die woonde aan de Kastanjelaan 35 te Zwanenburg en Julius vanaf april 1943 bij de familie Van Woerkom, die een boerderij hadden aan de IJweg 556 in Vijfhuizen. Toch hielden zij ieder weekend contact met elkaar. Voor hun onderduiken zijn zij op 16-09-1942 formeel gescheiden. Zij deden dit om opsporing door de Duitsers te voorkomen. Op 09-06-1943 werd Julius uitgeschreven op zijn persoonskaart met de aanduiding V.O.W. Wat zo veel betekent als Vertrokken Onbekend Waarheen. Op zaterdag kwam Julius naar het onderduikadres van zijn vrouw Sophie. Hij werd dan door de zonen van de familie Van Woerkom op de fiets gebracht. Hij mocht niet praten om zijn Duitse accent te vermijden en daardoor opgepakt te worden. Hij werd in de Haarlemmermeer „de doofstomme? genoemd.&nbsp;

Naoorlogse Rechtspleging

Naoorlogse Zuivering

Aaltje werd op 15 april 1943 opgepakt en samen met haar moeder naar kamp Westerbork gebracht. &nbsp;Ze kwamen in barak 60. Op 4 mei 1943 volgde hun transport naar Sobibor, waar ze op 7 mei 1943 werden vermoord. Haar vader, twee zussen en broer waren al eerder gedeporteerd. Geen van hen overleefde de oorlog.&nbsp;

Overall van een politieke gevangene Nummer 107 Gedragen door mw. Meijer, één van de politieke gevangenen die vanuit kamp Westerbork in 1945 werd geëvacueerd en uiteindelijk in Grijpskerk werd bevrijd. De overall werd oorspronkelijk zonder nummer door een Joodse strafgeval gedragen. De rugzak is gemaakt van stof van een parachute.

Overall van een politieke gevangene Nummer 107 Gedragen door mw. Meijer, één van de politieke gevangenen die vanuit kamp Westerbork in 1945 werd geëvacueerd en uiteindelijk in Grijpskerk werd bevrijd. De overall werd oorspronkelijk zonder nummer door een Joodse strafgeval gedragen. De rugzak is gemaakt van stof van een parachute.

Overall en rugzak van een politieke gevangene

Bewijs van crematie Datum: 19-03-1943 Nr. 124 De Ambtenaar van den Burgerlijke Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Polak, Klaartje geb. 10-05-74 overleden 17-03-1943 te Westerbork op: 18-03-1043 is gecremeerd.

Bewijs van crematie Datum: 19-03-1943 Nr. 124 De Ambtenaar van den Burgerlijke Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Polak, Klaartje geb. 10-05-74 overleden 17-03-1943 te Westerbork op: 18-03-1043 is gecremeerd.

Bewijs van crematie in kamp Westerbork betreffende Klaartje Polak

Margaretha Mozes wordt op 18 maart 1866 in Rossum (Gelderland) geboren als dochter van Eduard Mozes en Henriëtte Hendrix. Margaretha Mozes trouwde op 17 december 1906 in Rossum met Maup de Jong. Zijn ouders waren Joseph (Isaac) de Jong, uit Leeuwarden en Betjen (Rebecka) van Menk uit Harderwijk. Zijn officiële naam was Mozes, maar hij werd altijd Maurits of Maup genoemd. Margaretha en Mozes trouwen vlak voor het overlijden van zijn moeder Betjen, op 19 december 1906 en gaan op 29 december 1906 in het huis in de Kleine Marktstraat D 49 (nummer 2) wonen. Daar, schuin tegenover de synagoge, was hun winkel en woonhuis. In de winkel stond een kleine toonbank waarop de lappen stof werden uitgestald. Mozes was manufacturier en onder zijn klanten waren veel bruidegoms die bij hem de stof voor hun trouwkostuum kwamen kopen. Vaak kreeg hij dan een uitnodiging om in de kerk aanwezig te zijn bij de huwelijksplechtigheid. In de kerk kreeg Mozes dan een plaats bij de ouderlingen omdat hij "van Het Oude Volk" was. Hij had een baardje en liep met een wandelstok met een zilveren knop erop. Mevrouw Mozes had grijs haar en was "goed bij de pinken".&nbsp; Na de onlusten en de razzia's, eind februari 1941 in Amsterdam, verhuisden de zuster en de zwager van Margaretha: David Braunberger en Dina Braunberger-Mozes naar Harderwijk. Zij kwamen op 3 maart 1941 bij hun inwonen in de Kleine Marktstraat. De man van Margaretha; Mozes de Jong komt op 18 januari 1942 te overlijden en wordt op de Joodse begraafplaats "Beth Chaim" in Harderwijk begraven in graf 62. Mozes was toen bijna 83 jaar oud.&nbsp; 29 maart 1943 komt van Generalkommissaris Rauter het bevel dat op korte termijn de Joden uit hun provincies moeten vertrekken. Acht provincies worden genoemd, waaronder ook Gelderland. Alleen de provincies Utrecht, Noord- en Zuid-Holland zijn uitgezonderd. De tekst bij deze "Provinzentjudung" luidde: "Op 10 april is Joden het verblijf aldaar verboden; zij moeten naar Vught". Op 6 april 1943 komt inderdaad vanuit Arnhem de mededeling: Alle Joden, die in de provincies Gelderland en Overijssel wonen, moeten hun woonplaats verlaten en zich melden in kamp Vught. De Joden zijn verplicht hun woning behoorlijk af te sluiten en de sleutels vóór hun vertrek af te geven bij den politiegezagsdragers hunner gemeente. Op hun verzoek kan deze den Joden een reisvergunning naar Vught geven. Na 10 april 1940 behooren zij de provincies Gelderland en Overijssel te hebben verlaten. Alle Joden, die zich na dit tijdstip nog, zonder daartoe gerechtigd te zij, in de beide provincies ophouden, worden als illegaal levende Joden aangemerkt en moeten worden gearresteerd en in een kamp ondergebracht worden. Ook Margaretha, Dina en David maken zich gereed voor vertrek. Op het politiebureau ontvangen zij, op 8 april, hun reisvergunningen waarop staat dat zij zich vrijdag 9 april 1943 per spoor naar Vught moeten begeven. Ook de Joden uit de provincies Groningen, Friesland, Drenthe, Limburg, Noord-Brabant en Zeeland moeten zich in Vught melden. Kamp Vught is opgezet als een Duits concentratiekamp. Dit Konzentrationslager Herzogenbusch was bedacht als aanvulling van het Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort en Westerbork. Het ressorteerde tot september 1944 onder het SS-Wirtschaftsverwaltungs-Hauptamt (WVHA) in Berlijn en niet zoals de kampen Amersfoort en Westerbork onder de Sicherheitspolizei (de SD). Het kamp vormde een reserve van arbeidskrachten die door de SS tegen betaling beschikbaar werden gesteld aan allerlei ondernemingen en industriën binnen en buiten Vught. De SS als koppelbaas dus. Het kamp was een Übersluchsslager, een kamp wat niet alleen zichzelf kon bedruipen maar ook met winst werkte. Buiten de kampindustrie moest er altijd zware arbeid in de buitenlucht worden verricht. Opruimings- transport en bouwgroepen, meest onder Duitse bewaking. Vught was een werkkamp. Dat stelde de Duitse bewaking voor de vraag, wat te doen met hen die niet meer konden werken - met de zieken, de oude van dagen en met de kinderen. Zij loste die vraag op door die mensen weg te sturen naar Westerbork - en vandaaruit vrijwel onmiddelijk naar Polen. En naar de gaskamers. Op 8 mei vertrok er uit Vught weer een transport naar Westerbork. Ouden van dagen en families met meer dan vier kinderen. Niet zelden vertrokken deze transporten onder erbarmelijke omstandigheden. Urenlang stonden de mensen te wachten - soms in slecht weer - en tenslotte werden ze met veel slaag voortgedreven naar de klaarstaande treinen. Het transport van 8 mei was bedoeld om de in het voorjaar sterk toegenomen kampbevolking uit te dunnen. Ook Margaretha, Dina en David en zijn op die dag op transport gegaan naar kamp Westerbork. Sobibor In kamp Westerbork zijn zij maar een dagen gebleven, want al op 11 mei 1943 werden zij naar het vernietigingskamp Sobibor gedeporteerd. In totaal 1446 personen zijn die dag op transport gegaan en drie dagen later, op 14 mei 1943, in Sobibor aangekomen. Slechts enkele tientallen mensen werden geselecteerd om te werken, maar de rest van al deze mensen is, onmiddelijk na aankomst, in kamp Sobibor naar de gaskamers gestuurd. Ook Margaretha de Jong-Mozes, Dina en David Braunberger werden die dag omgebracht. Margaretha was toen 77 jaar oud. Haar overlijden is pas in 1950 officieel bevestigd. Overlijdensakteakte nr. 9 - 24 januari 1950. Dina Braunberger-Mozes was 69 jaar oud. Haar overlijdensakte is gedateerd op 24 januari 1950. Haar man, David Braunberger was 74 jaar oud en zijn overlijdensakte is gedateerd op 31 december 1949.&nbsp;

Van: Buijvoets, J.G. Aan;&nbsp; Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-08-15 Onderwerp: Organisatieschema. Indeling van de verschillende afdelingen in het kamp.

Van: Buijvoets, J.G. Aan;&nbsp; Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-08-15 Onderwerp: Organisatieschema. Indeling van de verschillende afdelingen in het kamp.

Schema van de kamporganisatie met een indeling van de verschillende afdelingen en kampleiding

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-06-28 Onderwerp: er gaan geruchten dat kamp Westerbork onder leiding van Duitse officieren zal komen te staan; &nbsp;het kamp is vergroot en de bouwleiding was in Duitse handen, twee SS-officieren hebben zich geïnstalleerd. Er wordt gesproken van een SS-compagnie en prikkeldraad. Er zijn al barakken met bedden-driehoog ingericht. Elke barak met 420 slaapplaatsen, twee grote slaapzalen van ongeveer 36 bij 9 meter; er zijn geruchten dat per in juli 1000 mensen naar het kamp gebracht zullen worden; aanstaande bezoek aan Amsterdam; reisvergunning is misschien mogelijk, een kennis is net getrouwd en zijn aanstaande vrouw mocht overkomen; contact houden met de Boonstra's.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-06-28 Onderwerp: er gaan geruchten dat kamp Westerbork onder leiding van Duitse officieren zal komen te staan; &nbsp;het kamp is vergroot en de bouwleiding was in Duitse handen, twee SS-officieren hebben zich geïnstalleerd. Er wordt gesproken van een SS-compagnie en prikkeldraad. Er zijn al barakken met bedden-driehoog ingericht. Elke barak met 420 slaapplaatsen, twee grote slaapzalen van ongeveer 36 bij 9 meter; er zijn geruchten dat per in juli 1000 mensen naar het kamp gebracht zullen worden; aanstaande bezoek aan Amsterdam; reisvergunning is misschien mogelijk, een kennis is net getrouwd en zijn aanstaande vrouw mocht overkomen; contact houden met de Boonstra's.

SamuelZeehandelaar

Samuel
Zeehandelaar