In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Houten beeldje Met initialen EB 1941 Door een bewoner als geschenk gegeven aan kapitein (directeur) Schol. Pas op 13 september 2017 werd de identiteit van de maker achterhaald. E. B staat voor Erich Wilhelm Brockmeier (1906). Als niet-Jood kwam hij met zijn Joodse vrouw en drie zonen op 17-7-1940 in kamp Westerbork terecht, in barak 41. De tekenaar Alexander Holländer maakte een tekening van hem, terwijl hij bezig is met het vervaardigen van het houten beeld. Waarschijnlijk heeft Erich's oudste zoon Hans Adolf (1931) model gestaan. Het gezin Brockmeier werd op 13-7-1942 uit kamp Westerbork ontslagen. &nbsp;

Houten beeldje Met initialen EB 1941 Door een bewoner als geschenk gegeven aan kapitein (directeur) Schol. Pas op 13 september 2017 werd de identiteit van de maker achterhaald. E. B staat voor Erich Wilhelm Brockmeier (1906). Als niet-Jood kwam hij met zijn Joodse vrouw en drie zonen op 17-7-1940 in kamp Westerbork terecht, in barak 41. De tekenaar Alexander Holländer maakte een tekening van hem, terwijl hij bezig is met het vervaardigen van het houten beeld. Waarschijnlijk heeft Erich's oudste zoon Hans Adolf (1931) model gestaan. Het gezin Brockmeier werd op 13-7-1942 uit kamp Westerbork ontslagen. &nbsp;

Een houten beeldje gemaakt in het Vluchtelingenkamp

Foto vanaf de wachttoren bij het speelveld en de speelplaats voor het weeshuis, barak 35. Kinderen spelen op de wipwappen en voetballen. Achterop de foto staat geschreven: 'Apellplatz und zugleich Kinderspielplatz'. Op de achtergrond zijn meerdere barakken, de centrale keuken en het ketelhuis te zien. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-1944

Foto vanaf de wachttoren bij het speelveld en de speelplaats voor het weeshuis, barak 35. Kinderen spelen op de wipwappen en voetballen. Achterop de foto staat geschreven: 'Apellplatz und zugleich Kinderspielplatz'. Op de achtergrond zijn meerdere barakken, de centrale keuken en het ketelhuis te zien. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-1944

Foto van het weeshuis en de speelplaats vanaf een wachttoren in kamp Westerbork

Karl Michael Schliesser.&nbsp; Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork, 1940-1942.

Karl Michael Schliesser.&nbsp; Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork, 1940-1942.

Karl Michael Schliesser in Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Transport Transport. Een grote rij wagons.&nbsp; Kamp Westerbork, 1943 Eén van de deuren van een wagon staat open; er zijn in de wagon geen mensen te zien.

Transport Transport. Een grote rij wagons.&nbsp; Kamp Westerbork, 1943 Eén van de deuren van een wagon staat open; er zijn in de wagon geen mensen te zien.

Een lege deportatietrein in kamp Westerbork

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: de kampboerderij

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: de kampboerderij

Foto van een still uit de Westerborkfim

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: twee kampgevangenen slopen batterijen.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: twee kampgevangenen slopen batterijen.

Foto van een still uit de Westerborkfilm

Barakken in het kamp Westerbork &nbsp; Kamp Westerbork,&nbsp; Barakken in de winter. Rechtsachter de schoorsteenpijp van het Ketelhuis.

Barakken in het kamp Westerbork &nbsp; Kamp Westerbork,&nbsp; Barakken in de winter. Rechtsachter de schoorsteenpijp van het Ketelhuis.

Zicht op een barak en de schoorsteen van het ketelhuis

Van: Acohen, H.B. Aan: Lohman (n), familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-26 Onderwerp: pakketpost

Van: Acohen, H.B. Aan: Lohman (n), familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-26 Onderwerp: pakketpost

Bericht van ontvangst van een pakket van H.B. Acohen vanuit kamp Westerbork

Mevrouw Schliesser wandelend langs de barakken. Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork, 1940-1942.

Mevrouw Schliesser wandelend langs de barakken. Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork, 1940-1942.

Mevrouw Schliesser in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Bewijs van crematie Datum: 13-05-1943 Nr. 223 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Godschalk, Susanna Mathilda geb. 21-01-78 overleden te Westerbork op 24-04-1943 op: 27-04-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie Datum: 13-05-1943 Nr. 223 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Godschalk, Susanna Mathilda geb. 21-01-78 overleden te Westerbork op 24-04-1943 op: 27-04-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie in kamp Westerbork betreffende Susanna Mathilda Godschalk

Deportatiewagons vanuit kamp Westerbork

Goederenwagons gebruikt bij deportatie vanuit kamp Westerbork

Frans Busnac was afkomstig uit een variété-familie, zijn vader en grootvader reisden al met een variétézaak. Frans had een paradetent onder de naam Theater Busnac, soms noemde hij zijn zaak Theater Modern. Daarmee reisde hij het hele land door, ook de noordelijke provincies deed hij aan. Zo stond hij in augustus 1938 in Steenwijk en een maand later op de kermis in Leeuwarden ter gelegenheid van het veertigjarige regeringsjubileum van koningin Wilhelmina. Daar maakten vooral zijn knappe (stief)dochters indruk op het publiek met hun dansjes. Clowns maakten grappen, een man reed op een gedresseerd hert en je kon in de tent vechten met een beer. Frans deed het praatje om de mensen naar binnen te lokken, zijn vrouw Sara zat achter de kassa. In het theater was Frans de trapezeartiest die met zijn mond aan een apparaat een fiets hoog in de lucht hield waarop iemand zat te trappen. Begin april 1943 kondigde de Duitse bezetter een verblijfsverbod aan voor joden in acht provincies waaronder Noord-Brabant. Frans Busnac meldde zich niet, hij was ondergedoken. De gewestelijk politiepresident in Eindhoven had met massale onderduik al rekening gehouden en stelde een beloning voor het aanbrengen van joden in het vooruitzicht. Op 19 mei 1943 werd Frans om tien voor twaalf ’s nachts door de Tilburgse politieman én beruchte jodenjager Piet Gerrits opgepakt. Hij verbleef twee dagen in een politiecel om daarna in de ochtend van 21 mei door twee opperwachtmeesters naar Vught te worden gebracht. De familie Busnac zou met 34.000 andere Nederlandse joden naar Sobibor worden gedeporteerd.&nbsp; Bron: A.Th.W. van den Oord, 'Robert Busnac (1940-1943); Een Moergestels joods oorlogsslachtoffer', in: De Kleine Meijerij, 55 (Oisterwijk 2004) 45-48

RichardWallach

Richard
Wallach