In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Perioden kamp Westerbork

Januari 1950 t/m februari 1951

Izaäk Gans, de vader van Gerard Gans was orthodox-Joods opgevoed. Toen hij op 18-jarige leeftijd Christen werd, is hij om deze reden door zijn familie verstoten. Hij trouwde met een niet-joodse vrouw en samen kregen zij 13 kinderen. Gerard was het tweede kind in het gezin. Na de lagere school werkte hij ook in de zaak van zijn vader, een haringinleggerij. Toen later het bedrijf moest worden opgeheven, vervoerde Gerard voor een ander bedrijf goederen met paard en wagen. Nog later werkte hij in een bloemenhandel bij het gezin thuis, die hij samen met zijn broer Eppo had opgezet als dekmantel, omdat zij beiden actief waren in het verzet. Voor de jongere kinderen was Gerard als een vader en omdat hij heel gelovig was, praatte hij ook met hen over het geloof. Hij was heel rustig en was vaak vredestichter bij de ruzietjes van de kinderen onderling. Toen zijn ouders 25 jaar getrouwd waren, op 22 februari 1942, waren er familieleden en goede vrienden uitgenodigd. Ook de verloofdes van Gerard en Eppo waren erbij: Reina en Ineke. In de brieven van Gerard en Eppo was meestal wel een regel voor hun meisje bestemd. Na zijn arrestatie is Gerard naar verschillende kampen gebracht: eerst naar Kamp Amersfoort, daarna in maart 1943 naar Kamp Vught en op 2 april naar Westerbork. Bij zijn vertrek uit Westerbork naar Sobibor heeft Gerard een briefje uit de trein gegooid, dat door de ondergrondse is gevonden en bij zijn ouders is bezorgd. Het briefje is er niet meer: vernietigd vanwege het risico dat het door de verkeerde gevonden zou worden tijdens huiszoekingen. Maar de tekst zal ik nooit vergeten: “Pa en Moe, ik ben op weg naar Auschwitz om vergast te worden; de vijand kan het lichaam doden, maar de ziel niet, die ontvangt een kroon zeer schoon. Haat niet, zij weten niet wat ze doen. Tot ziens bij Jezus”. &nbsp;

Van:&nbsp; Aan: Leeven, van, A Plaats: Theresienstadt&nbsp; Datum: 1944-12-30&nbsp; Oproep om zich te melden.

Van:&nbsp; Aan: Leeven, van, A Plaats: Theresienstadt&nbsp; Datum: 1944-12-30&nbsp; Oproep om zich te melden.

Oproep voor Aron van Leeven zich te melden in gebouw B V

Verslag van het schietincident vanuit de lucht bij de Barneveldbarak, barak 85. Bij dit voorval - in mei 1944 - viel een dode en verschillende gewonden. Van: Tels-de Jong, L.L.

Verslag van het schietincident vanuit de lucht bij de Barneveldbarak, barak 85. Bij dit voorval - in mei 1944 - viel een dode en verschillende gewonden. Van: Tels-de Jong, L.L.

Verslag over de beschieting van de Barneveldbarak door L.L. Tels-de Jong

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth (via Rudelsheim)) Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-05 Onderwerp: brieven en pakjes (boter, suiker, biscuits, pepermunt en gehakt) ontvangen; ze weet niet of ze het langer uithoudt, zonder hem te zien; ze had nooit verwacht dat het zo lang zou duren; bezoek aan O., hij zat aan tafel en stuurde een vreemde naar de deur met de boodschap dat de zaak gunstig stond; heb je maandag avod om 11 uur heel sterk aan mij gedacht, ik voelde het als een stroomstoot…; over iemand die de 20ste en bezoek aanvroeg en de 29ste al in het kamp was; iemand die als patiënt in barak 5 ligt, op de zaal waar Lotte werkt. Hij heeft veel relaties en zal Lotte waarschuwen als zijn vrouw komt…; vraag je nog eens een bezoek aan?; over Dr Spanier…;… &nbsp;

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth (via Rudelsheim)) Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-05 Onderwerp: brieven en pakjes (boter, suiker, biscuits, pepermunt en gehakt) ontvangen; ze weet niet of ze het langer uithoudt, zonder hem te zien; ze had nooit verwacht dat het zo lang zou duren; bezoek aan O., hij zat aan tafel en stuurde een vreemde naar de deur met de boodschap dat de zaak gunstig stond; heb je maandag avod om 11 uur heel sterk aan mij gedacht, ik voelde het als een stroomstoot…; over iemand die de 20ste en bezoek aanvroeg en de 29ste al in het kamp was; iemand die als patiënt in barak 5 ligt, op de zaal waar Lotte werkt. Hij heeft veel relaties en zal Lotte waarschuwen als zijn vrouw komt…; vraag je nog eens een bezoek aan?; over Dr Spanier…;… &nbsp;

Brief van Lotte Ruth Feldman-Kan (via Rudelsheim) aan haar echtgenoot vanuit kamp Westerbork

Kampgeld Lager Westerbork 50 cent/Gutschein, serie BB no 3899

Kampgeld Lager Westerbork 50 cent/Gutschein, serie BB no 3899

Kampgeld Lager Westerbork 50 cent

Kampgeld Lager Westerbork 10 cent Serie AA No. 5705

Kampgeld Lager Westerbork 10 cent Serie AA No. 5705

Kampgeld Lager Westerbork 10 cent

Uitgaande transporten kamp Westerbork

Transport 15 juli 1942 - Auschwitz

Aan de Diepswal nummer 19 in Scheemda was de slagerij van David Bamberg. Hij woonde daar met zijn vrouw Carolina en hun kinderen Anna, Louisa en Izaäk. Meestal ging David op maandag bij de aanzienlijke burgers langs om de bestelling op te nemen. Vrijdags werd alles bezorgd. Een slager aan de deur werd namelijk als zeer sjiek ervaren. Op zaterdag bleef de slagerij open. De kinderen, die naar de openbare school in de Torenstraat gingen, kregen thuis eens in de week Hebreeuwse les door een Joodse leraar. Op 1 oktober 1941 mochten de joodse kinderen niet meer naar een openbare school en niet veel later moest David zijn slagerij sluiten. Het gezin Bamberg overwoog te gaan onderduiken, maar ze konden als gezin geen geschikte plek vinden. Alleen voor de blonde Louisa, die er niet echt joods uitzag, was dat geen probleem. Maar ze wilde niet van haar familie worden gescheiden. Toen deportatie dreigde heeft de familie geld en goederen bij kennissen in bewaring gegeven, hier zaten onder andere foto's van de familie bij die in de zomer van 1942 werden genomen.&nbsp; Op 15 augustus 1942 kreeg vader David een oproep zich te melden voor de 'Arbeitseinsatz'. Vier dagen later zou hij onder politiebegeleiding naar het station van Scheemda gebracht worden voor transport naar kamp Westerbork. Maar om onbekende redenen is David die ochtend niet op het station verschenen. Op 11 november 1942 kreeg de familie te horen dat ze diezelfde avond naar kamp Westerbork zouden vertrekken. Ze kregen de gelegenheid om kleren, levensmiddelen en persoonlijke bezittingen bij elkaar te zoeken. Louisa mocht nog even naar de kruidenierswinkel van Kraster om wat levensmiddelen te kopen en afscheid te nemen. Ze vertrok hier met de woorden 'Het is niet erg dat we daar moeten werken, als we maar weer terugkomen…'. Laat in de avond is het gezin Bamberg met de bodewagen van de familie Wol naar Winschoten gebracht.&nbsp; Die avond werden ook de andere joodse gezinnen van huis gehaald. Via het gymnastieklokaal aan de Engelse weg in Winschoten en de losplaats van de NS aan de Emmastraat, werden ze de volgende dag per trein naar kamp Westerbork gebracht. Hiervandaan zijn ze op 16 februari 1943 naar Auschwitz gedeporteerd. David, Carolina, Anna en Louisa zijn direct na aankomst om het leven gebracht. Izaäk werd tewerkgesteld. Slechts een paar dagen voor de bevrijding van Auschwitz is hij overleden.

Vrijstellingen van deportatie vanuit kamp Westerbork

Misbruik van macht gevangenen in kamp Westerbork

Boek Met als titel 'Intra Nos', geschreven door Cornélie Noordwal. Het boek is voorzien van een stempel van de Lagerbücherei Westerbork.&nbsp; &nbsp;

Boek Met als titel 'Intra Nos', geschreven door Cornélie Noordwal. Het boek is voorzien van een stempel van de Lagerbücherei Westerbork.&nbsp; &nbsp;

Een boek uit de kampbibliotheek

Van: Boellaard, A.P.H. Aan: Plaats: Datum: 1941-10-22 Onderwerp: over versterking bewaking Vluchtelingenkamp.

Van: Boellaard, A.P.H. Aan: Plaats: Datum: 1941-10-22 Onderwerp: over versterking bewaking Vluchtelingenkamp.

Brief van A.P.H. Boelaard over de bewaking van kamp Westerbork door de marechaussee

Van: Boer, de, Y. Aan: Plaats: Groningen Datum: 1942-09-30 Onderwerp: Bewaking kamp Westerbork.

Van: Boer, de, Y. Aan: Plaats: Groningen Datum: 1942-09-30 Onderwerp: Bewaking kamp Westerbork.

Else BabetteWachenheimer-Moos

Else Babette
Wachenheimer-Moos