In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Bestemd voor Tabaksblatt, S.&nbsp; Oproep voor een transport vanuit Theresienstadt. Het transport gaat niet door Srul wordt in Theresienstadt bevrijd.

Bestemd voor Tabaksblatt, S.&nbsp; Oproep voor een transport vanuit Theresienstadt. Het transport gaat niet door Srul wordt in Theresienstadt bevrijd.

Bekendmaking

Foto van personeel van de Heidemij en dwangarbeiders bij een werkkeet in de buurt van het Joods werkkamp De Landweer.

Foto van personeel van de Heidemij en dwangarbeiders bij een werkkeet in de buurt van het Joods werkkamp De Landweer.

Foto van de balzak in de buurt van het Joods werkkamp De Landweer. Op de achtergrond Joodse dwangarbeiders met een Jodenster. De man achter de paal in pak met laarzen is voorwerker/opzichter Joop Oostijen.&nbsp;

Foto van de balzak in de buurt van het Joods werkkamp De Landweer. Op de achtergrond Joodse dwangarbeiders met een Jodenster. De man achter de paal in pak met laarzen is voorwerker/opzichter Joop Oostijen.&nbsp;

Foto van de balzak in de buurt van het Joods werkkamp De Landweer

Sternheim werd in januari 1905 als leerling toegelaten tot het diamantvak om te worden opgeleid tot briljantslijper. Een half jaar eerder had zijn moeder het vak van roosjessnijdster weer opgenomen, daartoe genoodzaakt door een faillissement en echtscheiding. Verlangend naar meer verheven verhoudingen en een 'groot ideaal' raakte hij aanvankelijk in de ban van de schoonheidsopvattingen van de Tachtigers. Hij werd getroffen door artikelen van Franc van der Goes, die hem voorlichtten over de culturele betekenis van de strijd van de arbeidersklasse. Direct en indirect, via de Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkersbond (ANDB), onderging Sternheim ook de invloed van Henri Polak. Hij volgde cursussen van de Commissie voor Maatschappelijk Werk van de ANDB, studeerde talen en haalde in 1910, samen met J. van Gelderen, de akte MO Staathuishoudkunde en Statistiek. Sternheim werd na het royement van de groep rond D. Wijnkoop in 1909 lid van de SDAP. In zijn marxistisch socialisme stond de vraag naar menselijke beschaving centraal en vooral het gebrek aan beschaving in het kapitalisme: 'Economische dwang en afhankelijkheid voert steeds tot geestelijke onderdanigheid'. Vanuit deze visie ontwikkelde hij een brede sociale belangstelling en introduceerde de term 'cultuur-socialisme' in Nederland. Tijdens de Eerste Wereldoorlog behoorde hij tot de medewerkers van Het Weekblad. In 1916 volgde hij Sam de Wolff op als bestuurslid van de SDAP-afdeling III te Amsterdam. Hij werkte in deze jaren nauw samen met E. Boekman en Van Gelderen.&nbsp; Van 1914 tot 1920 was hij verbonden aan het Gemeentelijk Arbeidsbureau te Amsterdam. In 1920 volgde de benoeming van Sternheim, wiens socialisme een sterk internationale inslag had, tot hoofd van de in Amsterdam gevestigde bibliotheek en documentatieafdeling van het Internationaal Verbond van Vakvereenigingen (IVV). Hij droeg bij aan de werkzaamheden van de SDAP-commissie over het politiek systeem (1921), was adjunct-secretaris van de Militaire Commissie van SDAP en NVV (1924-1926), richtte met I. Monas het blad Medezeggenschap op (1925-1926), was voorzitter van de 'Socialistenclub' (1925-1926) en vice-voorzitter van de afdeling Amsterdam van het Instituut voor Arbeidersontwikkeling (IvAO) (1930-1931). Vanaf 1928 schreef hij voor De Toorts, het blad van de IvAO. Binnen het IVV was hij belast met het redigeren van Die Internationale Gewerkschaftsbewegung en met het organiseren van het sociaal-wetenschappelijk onderzoek.&nbsp; In 1931 werd Sternheim benoemd tot hoofd van de net opgerichte Geneefse vestiging van het door Max Horkheimer geleide Institut für Sozialforschung (IfS) om een band tot stand te brengen met het werk van de Volkenbond en de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). Hij hield zich binnen het IfS bezig met het organiseren van het grote onderzoek naar gezagsverhoudingen binnen het gezin, en leverde twee bijdragen aan de klassieke studie 'Autorität und Familie'. In 1938 keerde Sternheim uit Genève naar Amsterdam terug met de opdracht om voor het IfS een handboek over het vrije tijdsvraagstuk te schrijven. Dit boek is niet in drukvorm verschenen. Bronnenonderzoek leert echter dat hij met de internationale inslag van dit onderzoek zijn tijd ver vooruit was. Zowel binnen de 'Frankfurter Schule', waarin hij door zijn theoretische belangstelling zijn kennis van internationale sociale ontwikkelingen, aandacht voor de dilemma's van de arbeidersbeweging en vertrouwdheid met de analyse van empirische gegevens een plaats kreeg en zich door zijn niet-burgerlijke en niet-universitaire afkomst van de Duitse kopstukken onderscheidde, als binnen de kleine groep van Nederlandse sociologen bleef Sternheim, die een vriendelijke, wat eenkennige man was, een betrekkelijke buitenstaander. In de internationale sociologische literatuur wordt hij nog steeds genoemd vanwege zijn artikel 'Zum Problem der Freizeitgestaltung' in het Zeitschrift für Sozialforschung van 1932. Tevens geldt hij als grondlegger van de Nederlandse vrije tijdssociologie.&nbsp; Eind 1939 werd Sternheim benoemd tot directeur van een distributiekantoor in Amsterdam. In november 1940 werd hij vanwege anti-joodse maatregelen van de bezetter ontslagen. Tijdens de onderduik met zijn vrouw op diverse adressen hield hij in 1943 een dagboek bij met de bedoeling dit na de oorlog aan hun onafhankelijk van elkaar opgepakte zoons te laten lezen. In januari 1944 werden zijn vrouw en hij eveneens opgepakt. Vanuit Westerbork op transport gesteld werden zij direct na aankomst in Auschwitz omgebracht. Auteur: Bertus Mulder Oorspronkelijk gepubliceerd in: BWSA 2 (1987), p. 155-157

Foto van personeel van de Heidemij en dwangarbeiders in het Joods werkkamp De Landweer De man met de stok links is Joop Oostijen, rechts van hem Wietze Stoel en Sietse Klijnstra. Op de achtergrond verschillende Joodse dwangarbeiders.

Foto van personeel van de Heidemij en dwangarbeiders in het Joods werkkamp De Landweer De man met de stok links is Joop Oostijen, rechts van hem Wietze Stoel en Sietse Klijnstra. Op de achtergrond verschillende Joodse dwangarbeiders.

Debora RebeccaVaz Dias

Debora Rebecca
Vaz Dias