In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

Van: Katz, Käthe&nbsp; Aan: Goldschmidt, M. Plaats: Izbica (District Lublin) Datum: 1942-07 Onderwerp: vermoedelijk wordt de schrijfster doorgestuurd naar Theresienstadt. &nbsp;

Van: Katz, Käthe&nbsp; Aan: Goldschmidt, M. Plaats: Izbica (District Lublin) Datum: 1942-07 Onderwerp: vermoedelijk wordt de schrijfster doorgestuurd naar Theresienstadt. &nbsp;

Briefkaart van Therese Käthe Katz uit het getto Izbica (district Lublin) aan M. Goldschmidt in Nürnberg

Van: Buijvoets, J.G. Aan: Houtvester Assen Plaats: Westerbork Datum: 1946-05-26 Onderwerp: schietoefening voor het personeel. De vraag aan Staatsbosbeheer of er geen bezwaar is tegen het gebruik van de twee schietbanen ten oosten van het kamp.

Van: Buijvoets, J.G. Aan: Houtvester Assen Plaats: Westerbork Datum: 1946-05-26 Onderwerp: schietoefening voor het personeel. De vraag aan Staatsbosbeheer of er geen bezwaar is tegen het gebruik van de twee schietbanen ten oosten van het kamp.

Brief van J.G. Buijvoets aan Houtvester Assen

Naziconcentratiekampen

Coselkampen

Etty Hillesum is geboren op 15 januari 1914 in Middelburg. Etty is in 1924 naar Deventer verhuisd, samen met haar ouders en broers. De vader van Etty was daar tot 1940 rector aan het Stedelijk Gymnasium. Na haar eindexamen ging Etty in 1932 Rechten en later Russisch studeren in Amsterdam. Tijdens de oorlog, tussen maart 1941 en oktober 1942 houdt zij een dagboek bij, waarin zij haar persoonlijke ontwikkeling beschrijft.

Activiteiten Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Theatervoorstellingen Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Plaatsen in kamp Westerbork

Doorgangskamp Westerbork

Van: Bets, moeder en vader Aan: Hamburg, Flora Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-28 Onderwerp: voedsel (stamppot rode- en witte kool), werken (op zoek naar- en werk in het kamp, naaikamer van het ziekenhuis en aardappelschillen), op bezoek bij een tante in het ziekenhuis is een kindje geboren (Judith Kamp). Komende vrijdag (30 oktober) gaat er weer een transport. Bijz.: betreft drie aparte briefjes op een papiertje In bijbehorende enveloppe (4622-1-1)

Van: Bets, moeder en vader Aan: Hamburg, Flora Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-28 Onderwerp: voedsel (stamppot rode- en witte kool), werken (op zoek naar- en werk in het kamp, naaikamer van het ziekenhuis en aardappelschillen), op bezoek bij een tante in het ziekenhuis is een kindje geboren (Judith Kamp). Komende vrijdag (30 oktober) gaat er weer een transport. Bijz.: betreft drie aparte briefjes op een papiertje In bijbehorende enveloppe (4622-1-1)

Brief van Bets en haar ouders aan Flora Hamburg vanuit kamp Westerbork

Van: Kortoef, J. en Truus Aan: Polak-Kortoef, Anna,&nbsp; Adres: Westerbork, kamp, barak 65 Datum: 1942-12-08 Plaats: Amsterdam Onderwerp: De schrijver hoopt dat zijn zus voorlopig in Westerbork mag blijven. Het is beter in Westerbork te zitten dan ergens in Polen of wie weet waar. ‘Daar kunnen we je niets sturen’. Truus: ‘Ik kan me helemaal niet voorstellen hoe jullie daar nu allemaal leven. Bij alles denk ik bijna: hoe zal dat nu op Westerbork gaan en wat zouden ze daar nu doen? Of wat zouden ze daar voor eten krijgen?'… (Brief is waarschijnlijk retour gestuurd, omdat Anna al was doorgestuurd naar Auschwitz op 8 december 1942)

Van: Kortoef, J. en Truus Aan: Polak-Kortoef, Anna,&nbsp; Adres: Westerbork, kamp, barak 65 Datum: 1942-12-08 Plaats: Amsterdam Onderwerp: De schrijver hoopt dat zijn zus voorlopig in Westerbork mag blijven. Het is beter in Westerbork te zitten dan ergens in Polen of wie weet waar. ‘Daar kunnen we je niets sturen’. Truus: ‘Ik kan me helemaal niet voorstellen hoe jullie daar nu allemaal leven. Bij alles denk ik bijna: hoe zal dat nu op Westerbork gaan en wat zouden ze daar nu doen? Of wat zouden ze daar voor eten krijgen?'… (Brief is waarschijnlijk retour gestuurd, omdat Anna al was doorgestuurd naar Auschwitz op 8 december 1942)

Brief van J. Kortoef en Truus Piket aan Anna Polak-Kortoef

Van: de huisarts van de familie Griffioen Aan:&nbsp; Datum: 1942-08-15 Plaats: Achttienhoven Onderwerp: verklaring van de huisarts dat Hans Friedheim onmisbaar is als arbeidskracht op de boerderij van de heer Griffioen, vanwege een gedeeltelijk verlamming van de eigenaar.

Van: de huisarts van de familie Griffioen Aan:&nbsp; Datum: 1942-08-15 Plaats: Achttienhoven Onderwerp: verklaring van de huisarts dat Hans Friedheim onmisbaar is als arbeidskracht op de boerderij van de heer Griffioen, vanwege een gedeeltelijk verlamming van de eigenaar.

Verklaring van een huisarts over de onmisbaarheid van Hans Friedheim als arbeidskracht op een boerderij

Prikkeldraad.&nbsp; Getekend door: Metz-Baumgarten, Herta. Plaats: Theresienstadt Datum: 1944-1945&nbsp; Prikkeldraad en op de achtergrond een fietser.&nbsp; Uitzicht op de weg van Bohuçevitze.

Prikkeldraad.&nbsp; Getekend door: Metz-Baumgarten, Herta. Plaats: Theresienstadt Datum: 1944-1945&nbsp; Prikkeldraad en op de achtergrond een fietser.&nbsp; Uitzicht op de weg van Bohuçevitze.

JakobTropp

Jakob
Tropp