In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Afrastering van het interneringskamp.&nbsp; Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1945.&nbsp; Afrastering gezien vanuit wachttoren Zuid met verlichting van buiten naar binnen en een pad voor de bewakers.

Afrastering van het interneringskamp.&nbsp; Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1945.&nbsp; Afrastering gezien vanuit wachttoren Zuid met verlichting van buiten naar binnen en een pad voor de bewakers.

Foto van de afrastering van het Interneringskamp Westerbork

Van: Aan: Niemeijer, R. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1948-10 Onderwerp: bewaker Knevelbaard op zijn zaalzaal.

Van: Aan: Niemeijer, R. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1948-10 Onderwerp: bewaker Knevelbaard op zijn zaalzaal.

Foto van een bewaker van Interneringskamp Westerbork in zijn slaapzaal

Zicht op het interneringskamp Plaat: Kamp Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945 Zicht vanuit huis nr. 7 op de voorgrond een wacht-patrouille en barak 77.&nbsp;

Zicht op het interneringskamp Plaat: Kamp Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945 Zicht vanuit huis nr. 7 op de voorgrond een wacht-patrouille en barak 77.&nbsp;

Foto met zicht op het Interneringskamp genomen vanuit Dienstwoning nummer 7

Rebecca Blok deed een opleiding aan de Gemeentelijke Kweekschool voor onderwijzers en onderwijzeressen in Rotterdam. Volgens een medeleerling was ze erg geïnteresseerd in muziek, kunst en literatuur. Bep was erg muzikaal, een gave die zij geërfd hard van haar vader Jacob Blok, violist in het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Het vioolspel en het reklamatorisch talent van Bep trok aller aandacht tijdens literaire en muzikale avonden, die voor de scholierenvereniging georganiseerd werden. Het onderwijsdiploma -de akte van bekwaamheid- werd haar niet in Rotterdam, maar in Amsterdam door de directeur van de Joodse Kweekschool overhandigd op 30 juni 1942.

Van: Aan: Niemeijer, R. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1948-10 Onderwerp: hoofdwacht bij de eerste doorgang naar het kamp: Van Essen, Steen, Niemeijer, &nbsp;Sporrel en Molenaar.

Van: Aan: Niemeijer, R. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1948-10 Onderwerp: hoofdwacht bij de eerste doorgang naar het kamp: Van Essen, Steen, Niemeijer, &nbsp;Sporrel en Molenaar.

Foto van de hoofdwacht van het Interneringskamp Westerbork

A.V.R.O. Persdienst Holland - Belgie 11 maart 1928 - 7 april 1968 Op 11 maart 1968 was het veertig jaar geleden, dat het eerste radio-sportverslag door Han Hollander voor de A.V.R.O. werd verzorgd vanuit het oude stadion te Amsterdam. In dit boekje halen een vijftal bekende radio- en sportfiguren herinneringen op.

A.V.R.O. Persdienst Holland - Belgie 11 maart 1928 - 7 april 1968 Op 11 maart 1968 was het veertig jaar geleden, dat het eerste radio-sportverslag door Han Hollander voor de A.V.R.O. werd verzorgd vanuit het oude stadion te Amsterdam. In dit boekje halen een vijftal bekende radio- en sportfiguren herinneringen op.

Boekje met herinneringen aan Han Hollander

Het personeel van het kamp.&nbsp; Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1945.&nbsp; Bureau bewaking, de heren v.l.n.r.: Niewold, Unaken en van Dijk.

Het personeel van het kamp.&nbsp; Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1945.&nbsp; Bureau bewaking, de heren v.l.n.r.: Niewold, Unaken en van Dijk.

Foto van personeel van het Bureau Bewaking in Interneringskamp Westerbork

Uitgaande transporten kamp Westerbork

Transport 31 juli 1942 - Auschwitz

Stapelbed in het interneringskamp. Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1945-1948 Interieur van een woonbarak. Op de foto een deel van een stapelbed, koffer, kleding, matrassen en dozen.

Stapelbed in het interneringskamp. Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1945-1948 Interieur van een woonbarak. Op de foto een deel van een stapelbed, koffer, kleding, matrassen en dozen.

Foto van een stapelbed in een grote woonbarak

Stapelbedden in het interneringskamp Westerbork. Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1945-1948&nbsp; Interieur van een woonbarak. Op de foto stapelbedden, koffers, kleding, matrassen en een bankje. Het gaat hier om inboedel dat ook in de periode 1942-1945 is gebruikt.

Stapelbedden in het interneringskamp Westerbork. Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1945-1948&nbsp; Interieur van een woonbarak. Op de foto stapelbedden, koffers, kleding, matrassen en een bankje. Het gaat hier om inboedel dat ook in de periode 1942-1945 is gebruikt.

Foto van een interieur van een woonbarak

Van: Wolf, Rosa Aan: Been, D. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-03/04-24/16 Onderwerp: ze mag haar pakketjes niet meer bevestigen, alleen mensen met een stempel; Puttkammer schijnt niet veel waard meer te zijn; er zijn mensen van de lijst doorgezonden; uitzicht op de hei wordt onderbroken door het prikkeldraad en de gedachten aan talloze kampervaringen; in de kantine crème en uitjes gekocht; over een verliefd oud echtpaar aan tafel; bloeduitstorting aan de knie vanwege en val; werkt weer in het ziekenhuis, de patiënten wisselen; pakketjes monteren op; in het ziekenhuis op de babyzaal heeft Jo Spier wandtekeningen gemaakt. 16-04: van barak veranderd, barak 55; alle kennissen kwijt; ze kan bijna niet in haar bed komen, zo vol is het, er is minder ruimte dan in de barak 73; kans op een stempel, in het ziekenhuis staat haar naam op een lijst, nog een week wachten op zekerheid; dienst tot 9 uur 's avonds, weinig vrije tijd; ellende in het ziekenhuis maakt haar down; veel kennissen uit Rotterdam aangekomen; heeft overplaatsing naar de ziekenhuisbarak gevraagd…

Van: Wolf, Rosa Aan: Been, D. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-03/04-24/16 Onderwerp: ze mag haar pakketjes niet meer bevestigen, alleen mensen met een stempel; Puttkammer schijnt niet veel waard meer te zijn; er zijn mensen van de lijst doorgezonden; uitzicht op de hei wordt onderbroken door het prikkeldraad en de gedachten aan talloze kampervaringen; in de kantine crème en uitjes gekocht; over een verliefd oud echtpaar aan tafel; bloeduitstorting aan de knie vanwege en val; werkt weer in het ziekenhuis, de patiënten wisselen; pakketjes monteren op; in het ziekenhuis op de babyzaal heeft Jo Spier wandtekeningen gemaakt. 16-04: van barak veranderd, barak 55; alle kennissen kwijt; ze kan bijna niet in haar bed komen, zo vol is het, er is minder ruimte dan in de barak 73; kans op een stempel, in het ziekenhuis staat haar naam op een lijst, nog een week wachten op zekerheid; dienst tot 9 uur 's avonds, weinig vrije tijd; ellende in het ziekenhuis maakt haar down; veel kennissen uit Rotterdam aangekomen; heeft overplaatsing naar de ziekenhuisbarak gevraagd…

Briefkaarten/brieven van Rosa Wolf aan D. Been vanuit kamp Westerbork

Plaatsen in kamp Westerbork

Barak 73

Barakkenindeling

Verhuizen binnen kamp Westerbork

Van: Houtvester Assen&nbsp; Aan: Luitenant Kolonel Eerstaanwezend Ingenieur Plaats: Assen Datum: 1949-10-29 Onderwerp: schietbanen kamp Schattenberg, ontwerp en aanleg, afstemming en compensatie.

Van: Houtvester Assen&nbsp; Aan: Luitenant Kolonel Eerstaanwezend Ingenieur Plaats: Assen Datum: 1949-10-29 Onderwerp: schietbanen kamp Schattenberg, ontwerp en aanleg, afstemming en compensatie.

MeijerSwaab

Meijer
Swaab