In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Dienstbereiche

Dienstbereich Frauendienst

Naziconcentratiekampen

Kamp Vught

Van: Reumerden, Henny, van Aan: Hack, L.E.M Datum: 1943-07-31 Plaats: Scheveningen Onderwerp: ik heb zojuist een brief uit Westerbork gekregen met het droevige nieuws dat Chaja en Rose van Leeuwen op transport zijn gesteld naar het Oosten. Het verplegend personeel moest sterk worden ingekrompen… Ze zijn per goederentrein naar Bremen gegaan en zouden vandaar per schip naar Riga gaan… De brief is geschreven door een jongen met de naam Jacobson (een jongen die de schrijfster en Chaja van gym kenden). De beide zussen zijn een steun voor elkaar. Wat zal er met de pakketten zijn gebeurd? Verdeeld in Westerbork?

Van: Reumerden, Henny, van Aan: Hack, L.E.M Datum: 1943-07-31 Plaats: Scheveningen Onderwerp: ik heb zojuist een brief uit Westerbork gekregen met het droevige nieuws dat Chaja en Rose van Leeuwen op transport zijn gesteld naar het Oosten. Het verplegend personeel moest sterk worden ingekrompen… Ze zijn per goederentrein naar Bremen gegaan en zouden vandaar per schip naar Riga gaan… De brief is geschreven door een jongen met de naam Jacobson (een jongen die de schrijfster en Chaja van gym kenden). De beide zussen zijn een steun voor elkaar. Wat zal er met de pakketten zijn gebeurd? Verdeeld in Westerbork?

Brief van Henny van Reumerden aan L.E.M. Hack vanuit Scheveningen

Van: Haan, de, Joseph&nbsp; Aan: Della, Toon en kinderen&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1942-10-05&nbsp; Onderwerp: Veel binnenkomende transporten; omstandigheden zijn beroerd, 12.000 mensen in het kamp. ‘Als je ziet hoe ze liggen en wat er gebeurt, dan staat je hart stil’.

Van: Haan, de, Joseph&nbsp; Aan: Della, Toon en kinderen&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1942-10-05&nbsp; Onderwerp: Veel binnenkomende transporten; omstandigheden zijn beroerd, 12.000 mensen in het kamp. ‘Als je ziet hoe ze liggen en wat er gebeurt, dan staat je hart stil’.

Brief van Joseph de Haan aan Della, toon en de kinderen

Van: Pinkhof, Jiska en vader Aan: Hoogland, Nel Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-13 Onderwerp: Jiska bedankt voor de bonnen; ze heeft de hele week vrij en moet woensdag weer naar school; ze weet weinig te schrijven, de brief ligt er al een paar dagen; vanmiddag naar haar moestuin geweest. Ze heeft gespit en gewied. Het is drie kwartier lopen, immers van de tram en de fiets mogen ze geen gebruik maken; het stukje grond ligt aan de kant van het Nieuwe Diep bij Zeeburg…; over overgang op school; Namens vader (en zijn vrouw) nog en berichtje om te bedanken voor de bonnen…

Van: Pinkhof, Jiska en vader Aan: Hoogland, Nel Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-13 Onderwerp: Jiska bedankt voor de bonnen; ze heeft de hele week vrij en moet woensdag weer naar school; ze weet weinig te schrijven, de brief ligt er al een paar dagen; vanmiddag naar haar moestuin geweest. Ze heeft gespit en gewied. Het is drie kwartier lopen, immers van de tram en de fiets mogen ze geen gebruik maken; het stukje grond ligt aan de kant van het Nieuwe Diep bij Zeeburg…; over overgang op school; Namens vader (en zijn vrouw) nog en berichtje om te bedanken voor de bonnen…

Brief van Jiska Pinkhof aan Nel Hoogland vanuit Amsterdam

Kampgeld Lager Westerbork&nbsp; 25 cent Serie CC No. 9230

Kampgeld Lager Westerbork&nbsp; 25 cent Serie CC No. 9230

Kampgeld Lager Westerbork 25 cent

Van: Feldman-Kan, Ruth&nbsp; Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp, barak 85 Datum: 1944-06-16 Onderwerp: er mogen geen kaarten meer worden ontvangen; maatregelen tegen patiënten; ze hoorde dat de gemengd-gehuwden er weer wat gunstiger voorstaan; moeder is in barak 84 en Marga N. ligt met en zenuwontsteking in het ziekenhuis, haar enen zijde was iets verlamd, maar het komt goed met warmte en rust; met Tannenbaum gaat het ook beter. Hij denkt volgende week uit het ziekenhuis ontslagen te worden… &nbsp;

Van: Feldman-Kan, Ruth&nbsp; Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp, barak 85 Datum: 1944-06-16 Onderwerp: er mogen geen kaarten meer worden ontvangen; maatregelen tegen patiënten; ze hoorde dat de gemengd-gehuwden er weer wat gunstiger voorstaan; moeder is in barak 84 en Marga N. ligt met en zenuwontsteking in het ziekenhuis, haar enen zijde was iets verlamd, maar het komt goed met warmte en rust; met Tannenbaum gaat het ook beter. Hij denkt volgende week uit het ziekenhuis ontslagen te worden… &nbsp;

Brief van Lotte Ruth Feldman-Kan aan haar echtgenoot vanuit kamp Westerbork

Plaatsen in kamp Westerbork

Barak 107

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-19 Onderwerp: Settela Steinbach in de deuropening van een wagon.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-19 Onderwerp: Settela Steinbach in de deuropening van een wagon.

Foto van een still uit de Westerborkfilm

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-02 Onderwerp: op 7 juli zal Werner naar Amsterdam kunnen gaan; kamp Westerbork gaat een doorgangskamp worden. Alle Joden zijn verplicht om te werken en zullen naar arbeidskampen het Oosten worden ondergebracht. In Drenthe zullen al deze mensen in eerste instantie worden samengebracht om vervolgens te worden doorgestuurd; de familie Nakler is in Amsterdam. Ze willen Stella graag spreken. ‘Het lijkt er dus op dat wij over een paar weken van hier vertrekken. Misschien bestaat er nog een kans dat ik hier kan blijven’; Velen zijn van plan om nog vlug te gaan trouwen. Werner heeft er ook nog even aan gedacht: 'Is dat nodig, is dat nuttig';&nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-02 Onderwerp: op 7 juli zal Werner naar Amsterdam kunnen gaan; kamp Westerbork gaat een doorgangskamp worden. Alle Joden zijn verplicht om te werken en zullen naar arbeidskampen het Oosten worden ondergebracht. In Drenthe zullen al deze mensen in eerste instantie worden samengebracht om vervolgens te worden doorgestuurd; de familie Nakler is in Amsterdam. Ze willen Stella graag spreken. ‘Het lijkt er dus op dat wij over een paar weken van hier vertrekken. Misschien bestaat er nog een kans dat ik hier kan blijven’; Velen zijn van plan om nog vlug te gaan trouwen. Werner heeft er ook nog even aan gedacht: 'Is dat nodig, is dat nuttig';&nbsp;

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Foto van Salomon Stodel aan het werk met als bijschrift: ‘Pas op voor Zonnebrand’. Plaats: Kremboong, Joods werkkamp Datum: 1942

Foto van Salomon Stodel aan het werk met als bijschrift: ‘Pas op voor Zonnebrand’. Plaats: Kremboong, Joods werkkamp Datum: 1942

Foto van Salomon Stodel aan het werk in de buurt van het Joodse werkkamp Kremboong

Kommandantur-Befehl No 1.&nbsp; Datum: 1943-01-01&nbsp; Betreft een herziening van opzet van de kampbevelen. O.a. over de strafkompagnie

Kommandantur-Befehl No 1.&nbsp; Datum: 1943-01-01&nbsp; Betreft een herziening van opzet van de kampbevelen. O.a. over de strafkompagnie

Kommandantur-Befehl No. 1

Van: Secretaris-Generaal Departement Justitie&nbsp; Aan: Secretaris-Generaal Departement Landbouw&nbsp; Plaats: Den Haag&nbsp; Datum: 1942-05-04&nbsp; Onderwerp: uitbreiding kamp en geen bemoeienis ermee hebben. De verantwoordelijkheid van de uitbreiding ligt bij Duitse instanties.&nbsp;

Van: Secretaris-Generaal Departement Justitie&nbsp; Aan: Secretaris-Generaal Departement Landbouw&nbsp; Plaats: Den Haag&nbsp; Datum: 1942-05-04&nbsp; Onderwerp: uitbreiding kamp en geen bemoeienis ermee hebben. De verantwoordelijkheid van de uitbreiding ligt bij Duitse instanties.&nbsp;

Brief van de Secretaris-Generaal Departement Justitie aan de Secretaris-Generaal Departement Landbouw

Rijbewijs-Führerschein&nbsp; Van: Rosenthal, Erna&nbsp; Afgegeven: 1932-07-12 In een bruin lederen hoesje Kampgevangene Erna was in de periode 1942-1945 als huishoudster werkzaam voor kampcommandant Gemmeker.

Rijbewijs-Führerschein&nbsp; Van: Rosenthal, Erna&nbsp; Afgegeven: 1932-07-12 In een bruin lederen hoesje Kampgevangene Erna was in de periode 1942-1945 als huishoudster werkzaam voor kampcommandant Gemmeker.

Rijbewijs van Erna (Asch)-Rosenthal

Van: het Nederlands Rode Kruis, Informatie Bureau Aan: van Dam, Jacob Plaats: Amsterdam Datum: 1946 Onderwerp: Locatie van overlijden van het gezin de Winter-van Dam is waarschijnlijk. Het lot van Salomon de Winter moet nog verder worden uitgezocht.

Van: het Nederlands Rode Kruis, Informatie Bureau Aan: van Dam, Jacob Plaats: Amsterdam Datum: 1946 Onderwerp: Locatie van overlijden van het gezin de Winter-van Dam is waarschijnlijk. Het lot van Salomon de Winter moet nog verder worden uitgezocht.

MinnaRotschild_Weisbecker

Minna
Rotschild_Weisbecker