In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Het treinbord

Markt 4, Beilen

Het verhaal van Menachem Asscher

Een jongen vereeuwigd in hout

Testverhaal

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina ontdek je uiteenlopende verhalen over Kamp Westerbork: persoonlijke portretten van betrokkenen, gemeenteverhalen die laten zien hoe lokale gemeenschappen verbonden zijn met het kamp, themaverhalen die context en verdieping bieden, en objectverhalen waarin voorwerpen het verleden tastbaar maken.

Verhalen

Situatie Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1956-04-03 Opmerkingen: de plattegrond geeft de situatie van het woonoord in 1956 aan. De barakken 60, 61, 62 en 63 voor de helft zijn met een potlood doorgekrast, wat wijst op de situatie in het woonoord na de brand van 1958.&nbsp;

Situatie Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1956-04-03 Opmerkingen: de plattegrond geeft de situatie van het woonoord in 1956 aan. De barakken 60, 61, 62 en 63 voor de helft zijn met een potlood doorgekrast, wat wijst op de situatie in het woonoord na de brand van 1958.&nbsp;

Plattegrond van het woonoord Schattenberg

Onder de Duitse bezetting in 1943, wist Tine (als niet-Joodse) samen met haar gehuwde Joodse werkgever Jacques Wolfgang (Jaap) Hakker (1891) - hij noemde zichzelf Hakkert - , vioolbouwer en directeur van NV ENSEC, de Eerste Nederlandsche Snaren- en Catgutfabriek – Hakkert uit Rotterdam naar Mechelen (België) te ontkomen. Met behulp van valse papieren - als vormden zij het getrouwde stel “Marianne Vanderborghe / Georges Panier” - zouden zij plannen hebben gesmeed om te ontsnappen naar het neutrale Zwitserland. Reeds eerder op 14 juli 1942 waren Elizabeth Marianne (Bep) Kupferschmiedt-Hakker (1917-2005) - de oudste dochter van Jacques - en haar man Hermann Hirsch Kupferschmiedt (1908-1978), onder begeleiding van Tine (Kuyk!) naar station HS in Den Haag gebracht, vanwaar Bep en Hermann aan hun hachelijke vlucht naar Zwitserland zijn begonnen.&nbsp; In Nederland werd het dragen van de Jodenster op 9 mei 1942 verplicht gesteld; aangenomen moet dan ook worden dat men van jassen verwisseld heeft. Tine heeft daarbij zeker een belangrijke rol gespeeld. Bep en Hermann zijn pas op 9 of 10 september 1942 illegaal Zwitserland binnen gekomen en daar gearresteerd door de Zwitserse Politie.&nbsp;De vrouw van Jacques, Rachel Hakker-Zwarenstein (1887) en hun jongste gehandicapte dochter Philippine (Pien) Hakker (1919) werden op 21 september 1943 op hun onderduikadres in Driebergen verraden door de plaatselijke bevolking en gearresteerd door de S.D., overgebracht en gevangengezet in Scheveningen. Nadat zij naar Kamp Westerbork vervoerd werden, zijn beiden een maand later vergast in Auschwitz (Polen) op 22 oktober 1943.&nbsp; Tine en Jacques werden gearresteerd in Mechelen (België) op 19 mei 1944, minder dan vier maanden voor de bevrijding en ondergebracht in Kazerne Dossin . Beiden werden naar Auschwitz (Polen) gedeporteerd, waar Jacques reeds op de dag van aankomst op 22 mei 1944 op 52–jarige leeftijd ter dood werd gebracht. Tine (alias “Kristine Hakkert, Christine Wachert”, gevangenennummer 5276) bezweek op 27 februari 1945 aan hongeroedeem in het kampziekenhuis “Szpital Obozowy” in Oświęcim - slechts 33 jaar oud - &nbsp;na de bevrijding van kamp Auschwitz door het Rode Sovjetleger op 27 januari 1945. &nbsp;Bronnen: o.a. archieven gemeenten Rotterdam en Den Haag, Polski Czerwony Krzyz, The State Museum Auschwitz-Birkenau in Oświęcim, inlichtingen van J.F. van Kuik (1876), van Joh.F. van Kuik (1906), van Prof. Uri M. Kupferschmidt (1945). Geschreven door: Frans van Kuik - https://www.joodsmonument.nl/nl/page/564299/het-tragisch-lot-van-mijn-tante-de-zus-van-mijn-vader-christina-adriana-tin &nbsp;

Van: Goldsteen, A. Aan: Goldsteen-Hoen, T.J.&nbsp; Datum: 1944-06-14 Plaats: Westerbork, kamp, barak 67 Onderwerp: pakket ontvangen, de kookplaat was verdwenen. Het bleek dat er bezwaar tegen was. Hij kreeg een nieuwe hulp bij de zaagmachine, een Ir. in de scheikunde….

Van: Goldsteen, A. Aan: Goldsteen-Hoen, T.J.&nbsp; Datum: 1944-06-14 Plaats: Westerbork, kamp, barak 67 Onderwerp: pakket ontvangen, de kookplaat was verdwenen. Het bleek dat er bezwaar tegen was. Hij kreeg een nieuwe hulp bij de zaagmachine, een Ir. in de scheikunde….

Brief van A. Goldsteen aan T.J. Goldsteen-Hoen vanuit kamp Westerbork

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: Bouw van de kas achter de woning van de kampcommandant.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: Bouw van de kas achter de woning van de kampcommandant.

Foto van een still uit de Westerborkfilm

Foto van Elsje Polak-Gosschalk (1897-1942)

Foto van Elsje Polak-Gosschalk (1897-1942)

Foto van Elsje Polak-Gosschalk

Joodse gemeenschappen in Nederland

Joodse gemeenten in Flevoland

Joodse gemeenten in Limburg

Joodse gemeenten in Zeeland

Joodse gemeenten in Noord-Brabant

Joodse gemeenten in Zuid-Holland

Joodse gemeenten in Groningen

Joodse gemeenten in Drenthe

Joodse gemeenten in Noord-Holland

Joodse gemeenten in Gelderland

Joodse gemeenten in Overijssel

Joodse gemeenten in Friesland

Joodse gemeenten in Utrecht

Foto van een deel van het gezin Bloemhard: van rechts naar links Han, Huib, Marius, Eric en Marijke. Datum: 1951 Plaats: Hoogezand&nbsp;

Foto van een deel van het gezin Bloemhard: van rechts naar links Han, Huib, Marius, Eric en Marijke. Datum: 1951 Plaats: Hoogezand&nbsp;

Foto van de kinderen van het gezin Bloemhard in hun nieuwe woonplaats Hoogezand

Van: Blom-Walg, Lea Aan: Reens, A. Datum: 1943-07-26 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: pakje ontvangen. Hartelijk dank.

Van: Blom-Walg, Lea Aan: Reens, A. Datum: 1943-07-26 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: pakje ontvangen. Hartelijk dank.

Briefkaart van Lea Blom-Walg aan A. Reens vanuit kamp Westerbork

Van: Prov. Elektr. bedrijf Groningen&nbsp; Aan: Befehlshaber der Sicherheitspolizei und S.D.&nbsp; Plaats: Groningen&nbsp; Datum: 1942-10-23&nbsp; Onderwerp: Stroomrekening van de maand augustus 1942 van Kamp Westerbork.

Van: Prov. Elektr. bedrijf Groningen&nbsp; Aan: Befehlshaber der Sicherheitspolizei und S.D.&nbsp; Plaats: Groningen&nbsp; Datum: 1942-10-23&nbsp; Onderwerp: Stroomrekening van de maand augustus 1942 van Kamp Westerbork.

Brief van het Prov. Elektr. bedrijf Groningen aan de Befehlshaber der Sicherheitspolizei und S.D

Appèl. Getekend door: Kok. Leo Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: 1943-02&nbsp; Een groep mannen van de NB staan op appèl en worden toegesproken door de OD. De mannen worden vanuit kamp Westerbork ingezet bij het leeghalen van het Apeldoornsche Bosch.

Appèl. Getekend door: Kok. Leo Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: 1943-02&nbsp; Een groep mannen van de NB staan op appèl en worden toegesproken door de OD. De mannen worden vanuit kamp Westerbork ingezet bij het leeghalen van het Apeldoornsche Bosch.

Aquarel van een appèl in het Apeldoornsche Bosch getekend door Leo Kok

Van: Huisman, G.K. Aan: Kockx, Th. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-14 Onderwerp: controle-rapport van arbeiders, buiten het kamp tewerk gesteld.&nbsp; - Vlasfabriek Orvelte: de directeur krijgt te weinig benzine voor het vervoer van de arbeiders. - Object Peize: (40 arbeiders in de landbouw).

Van: Huisman, G.K. Aan: Kockx, Th. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-14 Onderwerp: controle-rapport van arbeiders, buiten het kamp tewerk gesteld.&nbsp; - Vlasfabriek Orvelte: de directeur krijgt te weinig benzine voor het vervoer van de arbeiders. - Object Peize: (40 arbeiders in de landbouw).

Rapport over gedetineerden die buiten Interneringskamp Westerbork worden tewerkgesteld

Moses Mechel Horschowski wordt geboren op 22 juni 1905 in Dolina, Polen, als zoon van Mordekai-Aron Horschowski en Racheli Selzer. Hij heeft drie broers: Max, Abraham en Hersch. Op 17 jarige leeftijd verhuist Moses met zijn ouders naar het Duitse Hamborn, een deelgemeente van de stad Duisburg. Hij werkt als verkoper in het meubelbedrijf van Abraham en trouwt op 15 oktober 1931 met Lea Felder. De uitgebreide Joodse gemeenschap in Duisburg krijgt in de loop van de jaren ’30 steeds vaker te maken krijgt met antisemitische incidenten en anti-joodse maatregelen. Waarschijnlijk is deze groeiende joden haat voor Mozes en Lea aanleiding om in april 1933 naar Amby te vluchten, samen met Moses’ broers Abraham en Hersch, Lea’s ouders en een groot deel van haar broers en zussen. Lea is dan ongeveer 5 maanden zwanger. Na aankomst in Amby start Moses een bedrijf in textiel waar op afbetaling gekocht kan worden. In Amby worden ze worden geregistreerd als ‘vreemdelingen’ en krijgen tijdelijke verblijfsvergunningen die telkens verlengd worden. Hoewel Lea en Moses aanvankelijk gehuisvest worden aan de Bergerstraat 12, wonen ze in 1939/1940 de Hoofdstraat 63 in Amby. Moses’ zwager Leo gaat niet mee naar Amby maar vlucht naar Parijs, in 1934 gevolgd door schoonzus Adèle. Maar ook in Amby wacht Moses en Lea tegenspoed want op 8 augustus 1933 wordt hun kindje dood geboren. Twee jaar later is er een lichtpunt: op 27 maart 1935, komt zoon Marcus-Aaron ter wereld. Toch gaat het niet goed met Moses; hij wordt met psychische klachten opgenomen in het ziekenhuis tussen augustus 1935 en mei 1936. Om aan de joden vervolging te ontkomen vluchten Moses en Lea in 1941/1942 naar Brussel. Waarschijnlijk wonen ze daar bij Moses’ broer Abraham die Amby in 1938 heeft verruilt voor Brussel. In deze onveilige tijden en steeds op de vlucht, besluiten Lea en Moses om hun zoon Marcus toe te vertrouwen aan de zorgen van Lea’s zus Adèle die ondertussen samen met haar man in Périgeux woont, een stad in een onbezet deel van Frankrijk. Maar op 14 december 1943 is er een inval in huis waar ze verblijven in Brussel. Ze zijn verraden. Ze worden opgepakt, samen met Abrahams vrouw Rifka Dacks en haar dochter Frieda, en overgebracht naar de 18e eeuwse kazerne Dossin, dat destijds functioneerde als verzamel- en doorgangskamp. Na één maand gevangenschap in zeer moeilijke omstandigheden, worden ze op 15 januari 1944 op transport gezet naar Auschwitz-Birkenau. Moses wordt na aankomst geregistreerd onder nummer 172334 en gestuurd naar het werkkamp MonowitzBuna, onderdeel van Auschwitz. Ergens tussen medio januari en mei 1944 wordt hij kennelijk ziek; zijn naam komt voor op een lijst van kampgevangenen die in mei 1944 zijn weggevoerd vanuit het kampziekenhuis naar Auschwitz-Birkenau. Aangenomen wordt dat Moses in juni/juli 1944 overlijdt op 39 jarige leeftijd. De precieze datum van zijn overlijden is niet bekend. Na aankomst in Auschwitz op 17 januari 1944, wordt Lea in de rij van ‘geselecteerde personen’ geduwd en waarschijnlijk direct daarna vermoord.&nbsp; zie https://www.struikelsteentjes-maastricht.nl/namenlijst/horschowski-moses-mechel/

BertieRinsky-Klein

Bertie
Rinsky-Klein