In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Foto van Salomon Schellevis

Bron: http://www.stolpersteine-dordrecht.nl/het_voorbije_joodse_dordrecht_het_lot_van_Ernst_Hesdorffer.html Heinz Hesdörffer is nog altijd boos. Telkens als de kwestie ter sprake komt, overmant kwaadheid hem. Zijn broertje, Ernst Jacob Hesdörffer, pleegkind van de Dordtse rabbijn Barend Josua Katan, had moeiteloos gered kunnen worden. Ernst bevond zich in kamp Westerbork, dat voorgeborchte van de dood. Maar Heinz had bij de Obersturmführer per telegram een aanvraag ingediend: of zijn broer als elektricien in Westerbork kon blijven werken? De aanvraag werd in behandeling genomen, en zolang dat het geval was, zou Ernst gesperrt zijn, veilig vrijgesteld zijn van transport naar een doodskamp. Eerst moest de Obersturmführer immers de aanvraag beoordelen. Echter een asshole, een klootzak, zoals Heinz de functionaris decennia later onverminderd furieus noemt, maakte een vergissing. Hij vergat een kopie van de aanvraag naar de kampregistratie door te sturen. Daardoor werd de cartotheekkaart met de persoonsgegevens van Ernst niet apart gelegd en werd Ernst niet gespaard, maar gewoon naar Auschwitz afgevoerd. Drie weken later keurde de Obersturmführer de aanvraag goed. Ernst had dus tot de bevrijding in Westerbork kunnen blijven, en daarna een leven kunnen leiden. Nu was het te laat; het lot had anders beschikt. Ernst had het leven al gelaten. Badplaats Het was niet voorbestemd dat Ernst Jacob Hesdörffer in Dordrecht zou komen te werken, in tegendeel. Geboren, opgegroeid en geschoold in de badplaats Bad Kreuznach lag een bestaan in het eigen Duitsland voor de hand. Ernst kwam er ter wereld op 18 april 1926, als het jongere broertje van de drie jaar oudere Heinz (30 januari 1923). Hun moeder heette Johanna Hesdörffer-Joseph (Altenbamberg, 14 januari 1887), hun vader Karl (Fulda Kreuznach, 9 juni 1882). Samen met twee broers van hem dreef hij een chocolade- en suikerwarenfabriek in Bad Kreuznach; hij was een gegoede zakenman. Al in 1934 overleed Karl. Hij was geopereerd en zijn echtgenote had rode rozen bij zich, toen zij hem in het ziekenhuis opzocht voor zijn verjaardag. Maar zes weken na de operatie bleek zijn hart niet meer te werken en de artsen hadden hem niet kunnen redden. De bloemen gingen mee het graf in. In de nacht van 9 op 10 november 1938 voltrok zich de Kristallnacht in Duitsland. Verzengende jodenhaat leidde tot grove geweldsuitbarstingen, de pogroms. Duizenden woningen en winkels en tientallen synagogen werden verwoest, honderden joden raakten zwaargewond of stierven. De Kristallnacht ontketende trauma’s en grote angst bij de joodse bevolking. Ouders stuurden hun kinderen het land uit, de Reichsvereinigung der Juden bepaalde hoe de migratiestromen verliepen. De kinderen kwamen in België, Frankrijk, Engeland of Nederland terecht. Ook voor Heinz en Ernst Hesdörffer werd de situatie te heikel geacht; ook zij werden via kindertransporten weggestuurd, naar veiliger landen. De broers belandden in Nederland, moederziel alleen. Ze werden ondergebracht in een quarantainegebouw in Rotterdam. Het was 30 maart 1939. Onbekend Engeland heeft in totaal achtduizend joodse vluchtelingenkinderen gehuisvest. Dat is welbekend en afdoende gedocumenteerd: de kindertransporten naar Londen waren legendarisch. Maar dat ook andere Europese landen groepen kinderen hebben geaccepteerd, zij het in kleinere aantallen, is volgens onderzoekster Miriam Keesing van het NIOD “grotendeels onbekend”. Ze zocht het uit, en ontdekte dat Nederland zeker tweeduizend joodse kinderen heeft verwelkomd. Ze werden opgevangen door de joodse gemeenschap, in pleeggezinnen of in tehuizen. Keesing heeft de afgelopen jaren allerlei archiefmateriaal verzameld over deze (voornamelijk Duitse, maar ook Oostenrijkse) vluchtelingenkinderen, en over hun verblijf in Nederland. Ze heeft de stichting Dokin (Duitse Oorlogskinderen In Nederland) opgericht, en een Engelstalige, toegankelijke website ingericht, www.dokin.nl. Voor zover mogelijk is ze nagegaan hoe het de kinderen in en na de oorlog is vergaan. In de VS en Israël heeft ze daartoe overlevende kinderen geïnterviewd. De website wijst belangstellenden vanzelf de weg. Heinz en Ernst komen uiteraard ook voor in de database van Dokin, maar met slechts karige gegevens. Wat zich precies in Nederland rond de broers heeft afgespeeld, blijkt pas als bij toeval wordt ontdekt dat Heinz Hesdörffer nog in leven is. Hij is teruggekeerd naar het Vaterland, de natie die hem nota bene als jood had willen vermoorden. Hij woont in Frankfurt am Main, tot grote tevredenheid. Boek Heinz heeft in 1946, toen hij in een ziekenhuis in Brussel lag, een boek geschreven over de gevolgen van de raciale razernij die Duitsland in de greep had. Deze memoires verschenen in 1998 in Zürich, onder de titel Bekantte traf man viele... In 2008 bracht de Amerikaanse uitgeverij Rosedog Books ditzelfde boek in het Engels uit, nu getiteld Twelve years of Nazi Terror. Heinz heeft daarnaast op 27 januari 2014 een uitgebreide lezing gegeven, als Holocaustoverlevende en -ooggetuige, tijdens een zitting het deelstaatparlement Rheinland-Pfalz in Mainz. Ten slotte heeft een andere onderzoekster, Aline Pennewaard, een beknopte biografie samengesteld van Heinz en Ernst. Uit al dit materiaal valt vrij volledig te distilleren wat de jongens Hesdörffer is overkomen in Nederland. Dat Ernst Jacob zich in Dordrecht heeft opgehouden, had zich al eens geopenbaard. Op de website www.joodsmonument.nl bijvoorbeeld staan enkele toelichtende zinnen over hem, en op de Nederlandse lijst van vermoorde joden staat Ernst tussen de leden van de Dordtse familie Katan. Maar dat is dan ook alles. Hier volgen de belangrijkste gebeurtenissen. Aanvankelijk waren ze nog samen. Gedurende twee weken verbleven Heinz en Ernst in het quarantainegebouw in Rotterdam, vervolgens in een weeshuis in Gouda, waar Ernst zijn bar mitswa vierde. Hierna werden ze uit elkaar gehaald. Heinz vertrok naar Amsterdam, waar hij eerst opnieuw in quarantaine werd genomen, en aansluitend een tijdje als schoenmaker en kleermaker ging werken. Daarna kreeg hij een baantje in het Lloyd Hotel, samen met andere vluchtelingen. Ernst werd als pleegkind aan het gezin Katan in Dordrecht toegevoegd. Het hoofd ervan, de onderwijzer Barend Joshua Katan (Rotterdam, 20 januari 1905), was sinds 1 mei 1932 rabbijn van Dordrecht. Hij stond, volgens de website joodsamsterdam.nl, bekend als “een statig heerschap met een warm hart”. Zijn vrouw was Rosa Katan-Duizend (Amsterdam, 9 juli 1906). Het gezin, dat woonde aan de Levensverzekeringstraat 22 (nu: Rozenhof 22), bestond verder uit drie kinderen: Samuel (24 december 1936), Joseph (6 maart 1938) en Milkah (6 mei 1940). School Nederland leek inderdaad het beschermende land dat de broers Hesdörffer hoopten aan te treffen. Het was neutraal, het nationaal-socialisme had er schijnbaar geen vat op. Joden werden hier nog niet gedemoniseerd. Ernst ging in Dordrecht nog een jaar naar school. Daarna kon hij als elektricien aan de slag bij de firma Bakker [het is niet meer te achterhalen welke dit was, red.]. Heinz, de oudste, ondernam intussen via het consulaat pogingen om zijn moeder aan een bezoekersvisum voor zes maanden te helpen. De bedoeling was dat zij naar Nederland zou overkomen en eind mei 1940 samen met haar zonen naar Amerika zou emigreren. De verhuisboedel bevond zich al in de loods van de Holland Amerika Lijn. Op 6 mei kwamen de benodigde papieren. Maar de Duitsers vielen Nederland binnen en daarmee kantelden hun kansen. Heinz maakte het bombardement op Rotterdam mee. Hij schrijft dat hij op de grond lag in het pand Westersingel 60. Zijn broer bevond zich toen al in Dordrecht. De muren schudden en dreigden het te begeven. Heinz was doodsbang verpletterd te worden. Het bleef hem bespaard. De emigratie kon nu niet meer doorgaan, en ook een nieuwe aanvraag voor Cuba was vruchteloos. Hun moeder verhuisde van Bad Kreuznach naar Fulda, naar het familiehuis van de Hesdörffers. Daar woonde een zus van haar man; zo had ze tenminste nog een beetje familie om zich heen. Zij ging er werken in de oorlogsindustrie en hoopte dat dit zou helpen. Maar ze werd evengoed gedeporteerd. Op 1 juni 1942 dreven de nazi’s haar in Kassel in een goederentrein, Johanna werd op 3 juni in Sobibor vergast. Ernst en Heinz zagen hun moeder nooit weer. Assistent In Dordrecht werden de joden eveneens met gedisciplineerde gretigheid ingeperkt en opgejaagd. Rabbijn Katan had op aanraden van zijn vrouw al in 1940 zijn baard afgeschoren, om als jood minder herkenbaar te zijn. In augustus 1942 kreeg hun pleegzoon Ernst een oproep voor tewerkstelling in Duitsland. Broer Heinz probeerde voor Ernst een vrijstelling te regelen, door hem tot assistent van de secretaris van de Joodsche Raad benoemd te krijgen. Katan, die secretaris van deze instelling was, kon evenwel niets voor Ernst doen. En de voorzitter van de Joodsche Raad in Dordrecht ("een meneer Van Huizum"), wilde Ernst niet helpen, “omdat hij een Duitse jood was”, schimpt Heinz. Heinz heeft niettemin doorgezet, hij passeerde de man eenvoudigweg, door “boven zijn hoofd” te opereren zoals Heinz het noemt, en kreeg via "vrienden in Amsterdam" toch nog een vrijstelling voor elkaar. Maar baten deed dit niet. De Duitsers kwamen er in november achter bij welke Dordtse niet-joden de Tora-rollen waren verstopt. Zij hadden een lijst met namen gevonden. Verscheidene joden werden gearresteerd, onder wie rabbijn Katan. Op 30 april 1943 werd deze omgebracht in Auschwitz. Heinz waarschuwde zijn broer. Als eenmaal de mannen zijn opgepakt, zei hij, volgen snel de vrouwen en kinderen. “Blijf niet in het huis van Katan slapen”, ried hij Ernst aan. Ernst luisterde niet. Personeelsleden van de bioscoop waarvoor hij de lichtreclame verzorgde, hadden hem al een schuilplaats aangeboden, maar mevrouw Katan smeekte Ernst “op haar knieën”, aldus Heinz, om haar niet alleen te laten met de drie kleine kinderen. Ernst voldeed aan haar wens. “Er hat ein zu gutes Herz gehabt”, vindt Heinz achteraf. Op dinsdag 12 november was het voorbij. Ernst werd opgepakt, samen met nog twaalf joden, onder wie moeder Katan en haar drie kinderen. Ze werden doorgezonden naar Westerbork, vanwaar iedere dinsdag volgepropte treinen naar de gasovens in het Oosten reden. De vier gezinsleden Katan bleven niet lang in het Drentse kamp. Zij zijn tegelijk, op 23 november 1942, koelbloedig in Auschwitz vermoord. Telegram Heinz kwam onmiddellijk in actie, zodra hij hoorde dat zijn broer Ernst naar Westerbork was getransporteerd. Hij stuurde een telegram naar de Obersturmführer, met het dringende verzoek zijn broer als elektricien in dienst te houden. Ook ging er een expressbrief naar de afdeling waar een Sperre moest worden aangevraagd. De aanvraag liep, en had Ernsts leven kunnen redden, ware het niet dat een zakkenwasser van een functionaris een administratieve fout maakte. Hij vergat de cartotheekkaart van Ernst zolang opzij te leggen, zoals hoort te gebeuren zolang een aanvraag loopt. De afloop was fataal. Ernst ging de eerstvolgende dinsdag de trein in, en liet het leven in Auschwitz, op 28 februari 1943. Bevrijd Heinz had geluk, meervoudig fabelachtig veel geluk. Wonend in Arnhem, hoort hij bijvoorbeeld tijdig dat er op een avond een razzia zal plaatsgrijpen. Hij vlucht naar Amsterdam, met rugzak en knapzak. Daar treft hij het opnieuw, met vrienden die hem helpen. Als hij in maart 1943 desondanks in Westerbork terechtkomt, is dit het begin van een lange reeks concentratiekampen waarheen hij wordt vervoerd. Maar hij weet ze alle te overleven, volgens hem ook omdat hij onderweg goede, formidabele mensen treft. Zijn tocht langs de kampen is huiveringwekkend. Heinz weet de locaties en data nog exact. In Westerbork verbleef hij van 6 maart 1943 tot 25 februari 1944. In het Tsjechische Theresienstadt van 26 februari 1944 tot 16 mei 1944. In het Poolse Auschwitz-Birkenau van 19 mei 1944 tot 1 juli 1944. In Schwarzheide (boven Dresden) van 3 juli 1944 tot 19 april 1945. In Oranienburg (boven Berlijn) van 19 april 1945 tot 21 april 1945. Op die 21ste moest hij meelopen in de dodenmars, een ‘wandeling’ waar de Duitsers kampbewoners toe dwongen toen de Russen oprukten. Onderweg stierven er tientallen, door ontberingen, de vrieskou of honger. Heinz redde het wonderwel, en maakte mee dat hij op 2 mei 1945 in Grabow door de Russen werd bevrijd.

Marianna JeannetteReens

Marianna Jeannette
Reens