In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Bewijs van crematie Datum: 21-05-1943 Nr. 294 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van:&nbsp; Warendorf, Maurits geb. 09-05-76 overleden te Westerbork op 14-05-1943 op: 14-05-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie Datum: 21-05-1943 Nr. 294 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van:&nbsp; Warendorf, Maurits geb. 09-05-76 overleden te Westerbork op 14-05-1943 op: 14-05-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie in kamp Westerbork betreffende Maurits Warendorf

Alexander Pach (Lex) werd geboren op 29 oktober 1913 in Amsterdam. Zijn ouders Levie en Fijtje Pach-Solomons woonden toe op de Jacob van Lennepkade in Amsterdam. Hij was de jongste van het gezin, zijn broer Samuel (Sam) was in 1907 geboren en zijn zus Estella in 1910. Van dit gezin zou alleen Estella de oorlog overleven. Vader Levie was diamantbewerker, moeder Fijtje coupeuse. Zij trouwden in 1907 nog in een synagoge, maar al snel werden zij actief in de sociaal-democratische beweging: Levie was lid van “De Bond” (de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond) en de SDAP en de zonen werden actief in de AJC (ArbeidersJeugdCentrale). Het portret van Troelstra hing aan de muur. De jongens besteedden zo veel tijd aan de jeugdbeweging dat het Estella verboden werd om lid te worden! Het fotoalbum van Lex (in bezit van het JHM) bevat veel foto’s van zijn activiteiten in de AJC: zomerkampen en uitjes naar de Paasheuvel in Vierhouten. Hij was een enthousiast fotograaf. Ook vanuit het ouderlijk huis op de Weesperzijde 108 II , waar bij tot maart 1941 bij zijn ouders woonde, maakte hij foto’s van de Amstel.&nbsp; In maart 1941 verhuisde hij naar de 2de Jan Steenstraat 8 II. Hij werkte als kantoorbediende bij Metaalgieterij Holland, met als directeur Leo Sjenitzer. Lex was maagpatiënt. Na een ingrijpende operatie kreeg hij een prachtig cadeau: een heel mooie camera. Er zijn prachtige foto’s van die camera, omringd door alle bloemen en andere geschenken die Lex ook had gekregen toen hij uit het ziekenhuis kwam. In de AJC leerde hij Ro kennen. Roza Bino (geboren 11 januari 1921, Amsterdam) was zijn grote liefde. Ze woonde op de Plantage Badlaan 13. Zij verloofden zich in oktober 1939. Bij die gelegenheid kwamen er ook weer prachtige cadeaus: 24 fruitmesjes van Gero, een zwart bonbonschaaltje, glazen onderzettertjes.&nbsp; Ro behoorde tot één van de eersten die werden opgeroepen voor deportatie. Ze trouwden daarom op de dag van de deportatie vanuit Amsterdam om bij elkaar te kunnen blijven , op 13 juli 1942. Lex en Ro gaan op 16 juli 1942 met het tweede transport vanuit Westerbork naar Auschwitz, waar ze beide in augustus 1942 bezwijken aan de ontberingen.

Kantinekaart van Cohen, Leon Albertus A. Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1944-1945&nbsp;

Kantinekaart van Cohen, Leon Albertus A. Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1944-1945&nbsp;

Foto van een kantinekaart van Leon Albertus A. Cohen uit kamp Westerbork

Militair Kampement Westerbork Datum: 1949 Groep militairen voor een barak. ‘Opstellen voor de sport’

Militair Kampement Westerbork Datum: 1949 Groep militairen voor een barak. ‘Opstellen voor de sport’

Foto van een groep militairen kort voor het sporten in Militair kampement Westerbork

Van: ELIN Apparatefabrik&nbsp; Aan: Tauber, Fritz Plaats: Wenen Datum: 1938-06-15 Onderwerp: over opzegtermijn dat op 30 september eindigt.&nbsp;

Van: ELIN Apparatefabrik&nbsp; Aan: Tauber, Fritz Plaats: Wenen Datum: 1938-06-15 Onderwerp: over opzegtermijn dat op 30 september eindigt.&nbsp;

Brief van ELIN Apparatefabrik aan Fritz Tauber over opzegtermijn

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-19 Onderwerp: de trein verlaat kamp Westerbork; een SS'er lift mee.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-19 Onderwerp: de trein verlaat kamp Westerbork; een SS'er lift mee.

Foto van een still uit de Westerborkfilm

Barakken in het kamp Westerbork.&nbsp; Kamp Westerbork, jaartal onbekend.&nbsp; Weeshuis en speelplaats, barak 35. Foto is genomen vanaf een wachttoren.

Barakken in het kamp Westerbork.&nbsp; Kamp Westerbork, jaartal onbekend.&nbsp; Weeshuis en speelplaats, barak 35. Foto is genomen vanaf een wachttoren.

Zicht op de speelplaats en barak 35 vanuit een wachttoren in kamp Westerbork

Brief Van: Gezantschap der Nederlanden, hoofd afdeling repatriëring Aan: Polak, Henriette Plaats: Bern, Zwitserland Datum: 1945-07-12 Onderwerp: ze is ingedeeld bij het konvooi dat op 24 juli uit Bazel naar Nederland zal vertrekken.&nbsp;

Brief Van: Gezantschap der Nederlanden, hoofd afdeling repatriëring Aan: Polak, Henriette Plaats: Bern, Zwitserland Datum: 1945-07-12 Onderwerp: ze is ingedeeld bij het konvooi dat op 24 juli uit Bazel naar Nederland zal vertrekken.&nbsp;

Brief van het Gezantschap der Nederlanden, hoofd afdeling repatriëring aan H. Polak in verband met vertrek uit Zwitserland

Programma van het cabaretprogramma Bunter Abend

Van: Ranitz, J.E. advocaat-fiscaal&nbsp; Aan: Stertzenbach, W.&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1948-12-16&nbsp; Onderwerp: Resten van verbrande lijken bij crematorium Kamp Westerbork. Het gaat om 10 gecremeerde verzetsstrijders die op 20 september 1943 zijn geëxecuteerd en na de crematie zijn begraven achter het crematorium. Werner Stertzenbach was de enige nog in leven zijnde getuige van deze crematie. Werner was getuige tijdens de zaak rond kampcommandant &nbsp;Gemmeker.

Van: Ranitz, J.E. advocaat-fiscaal&nbsp; Aan: Stertzenbach, W.&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1948-12-16&nbsp; Onderwerp: Resten van verbrande lijken bij crematorium Kamp Westerbork. Het gaat om 10 gecremeerde verzetsstrijders die op 20 september 1943 zijn geëxecuteerd en na de crematie zijn begraven achter het crematorium. Werner Stertzenbach was de enige nog in leven zijnde getuige van deze crematie. Werner was getuige tijdens de zaak rond kampcommandant &nbsp;Gemmeker.

Brief van J.E. Ranitz aan Werner Stertzenbach vanuit Assen

Van: vader (Jules) Aan: Corrie en Piet Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-11 Onderwerp: bedankt voor een pakketje.

Van: vader (Jules) Aan: Corrie en Piet Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-11 Onderwerp: bedankt voor een pakketje.

Briefkaart van Jules Palache aan de heer en mevrouw den Haan-Palache vanuit kamp Westerbork

Plaatsen in kamp Westerbork

Barak 47

Zie bijbehorende brief inv.nr.: 3340-2-1 Van: Hans Alfred Meyers Miers Aan: Max Louis Meyers Miers Enveloppe uit Mauthausen

Zie bijbehorende brief inv.nr.: 3340-2-1 Van: Hans Alfred Meyers Miers Aan: Max Louis Meyers Miers Enveloppe uit Mauthausen

Enveloppe behorend bij brief van Hans Alfred Meyers Miers aan zijn vader vanuit Mauthausen

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Vluchtelingenkamp Datum: 1942-05-27/31 Onderwerp: de vakantiedagen zijn voorbij, gebleven is de herinnering van een paar uren samenzijn, het weer was tegengevallen; behoefte aan een langere tijd samen te zijn; over hun liefde en omgang als dertigers; pakje is binnengekomen, ook dank namens de familie Mahler; het bezoek aan Amsterdam zal waarschijnlijk pas in juli plaatsvinden; over Werners gevoelens voor Stella.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Vluchtelingenkamp Datum: 1942-05-27/31 Onderwerp: de vakantiedagen zijn voorbij, gebleven is de herinnering van een paar uren samenzijn, het weer was tegengevallen; behoefte aan een langere tijd samen te zijn; over hun liefde en omgang als dertigers; pakje is binnengekomen, ook dank namens de familie Mahler; het bezoek aan Amsterdam zal waarschijnlijk pas in juli plaatsvinden; over Werners gevoelens voor Stella.

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Van: Dalsheim, Lina Aan: Dijk, van Gretha Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: begin oktober 1942 Onderwerp: Heeft bericht dat ouders zijn doorgestuurd en ook de familie Stern (uit Assen?); vraag naar verzegeling ouderlijk huis in Borger; heeft stempel in stamkaart en is voorlopig vrijgesteld; Wiesje Bamberg is nog steeds in Scheemda

Van: Dalsheim, Lina Aan: Dijk, van Gretha Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: begin oktober 1942 Onderwerp: Heeft bericht dat ouders zijn doorgestuurd en ook de familie Stern (uit Assen?); vraag naar verzegeling ouderlijk huis in Borger; heeft stempel in stamkaart en is voorlopig vrijgesteld; Wiesje Bamberg is nog steeds in Scheemda

Brief van Lina Dalsheim aan Gretha van Dijk vanuit het Apeldoornsche Bosch

Van: Walg, M Aan: Reens, A. Datum: 1944-01 Plaats: Bergen-Belsen, blok 11 Onderwerp: het gaat goed met ons. Groeten van de familie Walg.

Van: Walg, M Aan: Reens, A. Datum: 1944-01 Plaats: Bergen-Belsen, blok 11 Onderwerp: het gaat goed met ons. Groeten van de familie Walg.

Briefkaart van M. Walg aan A. Reens vanuit Bergen-Belsen

Belangenverenigingen Herinneringsgemeenschappen

Stichting 1940-1945

Van: Vree (Hilversum-Wertheim) Aan: Beste Freek Plaats: Datum: 1943-10 Onderwerp: vraag om rugzakken, niet bij zich; de schrijver denkt naar Vught te gaan. (Ze gaat als strafgeval naar kamp Westerbork)

Van: Vree (Hilversum-Wertheim) Aan: Beste Freek Plaats: Datum: 1943-10 Onderwerp: vraag om rugzakken, niet bij zich; de schrijver denkt naar Vught te gaan. (Ze gaat als strafgeval naar kamp Westerbork)

Brief van Vree (Vrouwtje Hilversum-Wertheijm) aan Freek

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampcommandant Gemmeker in het midden, omringd door andere SS'ers en Ordnungspolizei; kampgevangene Heinz Todtmann staat helemaal rechts.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampcommandant Gemmeker in het midden, omringd door andere SS'ers en Ordnungspolizei; kampgevangene Heinz Todtmann staat helemaal rechts.

Transport Kampgevangenen met bagage staan voor de deportatietrein te wachten. Sommigen staan reeds in de veewagons. Op de voorgrond een kampgevangene die voor de Fliegende Kolonne werkt (zie armband met de letters FK) Kamp Westerbork, 1944-05-19 Een still van een opname uit de Westerborkfilm.

Transport Kampgevangenen met bagage staan voor de deportatietrein te wachten. Sommigen staan reeds in de veewagons. Op de voorgrond een kampgevangene die voor de Fliegende Kolonne werkt (zie armband met de letters FK) Kamp Westerbork, 1944-05-19 Een still van een opname uit de Westerborkfilm.

Kampgevangenen wachtend voor een deportatietrein

Van: Lies (geschreven in de barak van Jules) Aan: Corrie en Piet Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-14 Onderwerp: bedankt voor de twee laatste pakketjes; klink van de bessensap was er afgesprongen ende fles was leeg; de toestand van vader is heel slecht; hoewel hij koortsvrij is (longontsteking teruggedrongen); hart is zeer zwak; afgelopen week nog hoop dat er er herstel zou komen…; de dokter vindt op dit ogenblik de toestand hopeloos, Jules is kortademig; met injecties wordt hij in leven gehouden; Lies wordt van haar werk gehaald, vader heel erg kortademig, Lies is al een deel van de ochtend en de middag bij hem; Jules is heel zwak, spreken gaat hem moeilijk af; ‘konden jullie maar bij hem zijn’; ….

Van: Lies (geschreven in de barak van Jules) Aan: Corrie en Piet Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-14 Onderwerp: bedankt voor de twee laatste pakketjes; klink van de bessensap was er afgesprongen ende fles was leeg; de toestand van vader is heel slecht; hoewel hij koortsvrij is (longontsteking teruggedrongen); hart is zeer zwak; afgelopen week nog hoop dat er er herstel zou komen…; de dokter vindt op dit ogenblik de toestand hopeloos, Jules is kortademig; met injecties wordt hij in leven gehouden; Lies wordt van haar werk gehaald, vader heel erg kortademig, Lies is al een deel van de ochtend en de middag bij hem; Jules is heel zwak, spreken gaat hem moeilijk af; ‘konden jullie maar bij hem zijn’; ….

Briefkaart van Jules en Lies aan het echtpaar den Haan-Palache vanuit kamp Westerbork

Klem Gereedschap: Het betreft gereedschap van een klokken- en horlogemaker. De persoon was in kamp Westerbork gevangen.&nbsp; Wander Eleveld, was als niet Jood, als schilder, werkzaam in kamp Westerbork. Hij was geïnteresseerd in wat de horlogemaker deed. Toen deze persoon op transport moest, kreeg Wander de gereedschappen met de opmerking van de horlogemaker dat hij er toch niets meer aan had. &nbsp; &nbsp;

Klem Gereedschap: Het betreft gereedschap van een klokken- en horlogemaker. De persoon was in kamp Westerbork gevangen.&nbsp; Wander Eleveld, was als niet Jood, als schilder, werkzaam in kamp Westerbork. Hij was geïnteresseerd in wat de horlogemaker deed. Toen deze persoon op transport moest, kreeg Wander de gereedschappen met de opmerking van de horlogemaker dat hij er toch niets meer aan had. &nbsp; &nbsp;

Gereedschap van een horlogemaker in kamp Westerbork

Joods leven na de Tweede Wereldoorlog

Naoorlogs antisemitisme

Barak 22

Notulen der vergadering van de Agrarische Subcommissie&nbsp; Datum: 1939-10-23 Onderwerp: opleiding landbouw, tuinbouw en veeteeltonderwijs. Directeur Syswerda was namens het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork aanwezig.

Notulen der vergadering van de Agrarische Subcommissie&nbsp; Datum: 1939-10-23 Onderwerp: opleiding landbouw, tuinbouw en veeteeltonderwijs. Directeur Syswerda was namens het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork aanwezig.

Verslag van een een vergadering van de Agrarische Subcommissie over Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Verzoek Van: Cohen, Jules Aan: Cohen, David Plaats: Amsterdam Datum: 1943-02-24 (poststempel) Onderwerp: Jules Cohen stuurt een kort bericht aan zijn oudere broer David Cohen in Haifa, Palestina, via het Nederlandsche Roode Kruis en door tussenkomst van het Duitsche Roode Kruis en het Internationale Roode Kruis in Genève, i.v.m. zijn verzoek om emigratie naar Palestina. Hij vermeldt dat hij op 21 dec. 1942 is verloofd met Leny (Lena) Nijstad. Ze zijn met zijn ouders verhuisd en wonen samen met de moeder van de opperrabbijn. Hij is werkzaam in het boekbinders vak. David Cohen, woonachtig in Haifa, Palestina, antwoordt terug dat op 21 apr. 1944 zijn zoon Jonathan is geboren. Hij hoopt hen gauw te zien.

Verzoek Van: Cohen, Jules Aan: Cohen, David Plaats: Amsterdam Datum: 1943-02-24 (poststempel) Onderwerp: Jules Cohen stuurt een kort bericht aan zijn oudere broer David Cohen in Haifa, Palestina, via het Nederlandsche Roode Kruis en door tussenkomst van het Duitsche Roode Kruis en het Internationale Roode Kruis in Genève, i.v.m. zijn verzoek om emigratie naar Palestina. Hij vermeldt dat hij op 21 dec. 1942 is verloofd met Leny (Lena) Nijstad. Ze zijn met zijn ouders verhuisd en wonen samen met de moeder van de opperrabbijn. Hij is werkzaam in het boekbinders vak. David Cohen, woonachtig in Haifa, Palestina, antwoordt terug dat op 21 apr. 1944 zijn zoon Jonathan is geboren. Hij hoopt hen gauw te zien.

Verzoek

Onderduik

Onderduikomstandigheden

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampgevangenen werkzaam in het naaiatelier.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampgevangenen werkzaam in het naaiatelier.

EugenOppenheimer

Eugen
Oppenheimer