In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Plaatsen in kamp Westerbork

Barak 46

Van: Querido, Bram Aan: Fien Plaats: Westerbork, kamp, barak 6 Datum: 1945-01-04 Onderwerp: beste wensen voor het nieuwe jaar; graag een pakje met vooral shag (boter en kaas); goede gezondheid en het eten is uitstekend; prettige werkkring; over het verlangen vooral zijn dochtertje Roosje te zien… &nbsp;&nbsp;

Van: Querido, Bram Aan: Fien Plaats: Westerbork, kamp, barak 6 Datum: 1945-01-04 Onderwerp: beste wensen voor het nieuwe jaar; graag een pakje met vooral shag (boter en kaas); goede gezondheid en het eten is uitstekend; prettige werkkring; over het verlangen vooral zijn dochtertje Roosje te zien… &nbsp;&nbsp;

Brief van Bram Querido aan zijn vrouw Fien vanuit kamp Westerbork

Van: Acohen, Maurits en Acohen-de la Bella, Esther Aan: Leny Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-08 Onderwerp:&nbsp; Maurits: brief ontvangen; over hun Portugese afstamming horen ze niets, een bekende mede gevangene heeft het kamp mogen verlaten, echter de reden is onbekend; net als twee anderen (Portugese Joden); warme en mooie dagen tot 23.00 uur op straat mogen blijven; Esther is weer voor halve dagen gaan werken in de ochtendploeg; vandaag de barak niet uit vanwege de stromende regen, vaak bij Dr. de la Parra op bezoek; koken van erwten is wat moeilijk. ze blijven wat hard, omdat het pannetje niet zo lang op de kachel kan staan….; koken en organiseren van voedsel. Esther: veel met Raf samen als we vrij zijn, chef van de binnendienst; een veeleisende baan, in de barak zitten veel Portugezen, veel oudjes met allerlei vragen; pappa gaat soep koken, zondag wat meer tijd en ze eten wat meer; ieder moment met de foto's in de hand, die gisteren zijn binnengekomen.

Van: Acohen, Maurits en Acohen-de la Bella, Esther Aan: Leny Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-08 Onderwerp:&nbsp; Maurits: brief ontvangen; over hun Portugese afstamming horen ze niets, een bekende mede gevangene heeft het kamp mogen verlaten, echter de reden is onbekend; net als twee anderen (Portugese Joden); warme en mooie dagen tot 23.00 uur op straat mogen blijven; Esther is weer voor halve dagen gaan werken in de ochtendploeg; vandaag de barak niet uit vanwege de stromende regen, vaak bij Dr. de la Parra op bezoek; koken van erwten is wat moeilijk. ze blijven wat hard, omdat het pannetje niet zo lang op de kachel kan staan….; koken en organiseren van voedsel. Esther: veel met Raf samen als we vrij zijn, chef van de binnendienst; een veeleisende baan, in de barak zitten veel Portugezen, veel oudjes met allerlei vragen; pappa gaat soep koken, zondag wat meer tijd en ze eten wat meer; ieder moment met de foto's in de hand, die gisteren zijn binnengekomen.

Brief van Maurits Acohen en zijn vrouw Esther aan hun kinderen vanuit kamp Westerbork

Van: Acohen Raphael (Ru) Aan: Leny en Tom Plaats: Westerbork, kamp, barak 62. Datum: 1943-12-26 Onderwerp: pakketpost; nieuwjaar; vannacht thuisgebleven, zo gehoest; dokter heeft tabletten gegeven; blij met de honing…

Van: Acohen Raphael (Ru) Aan: Leny en Tom Plaats: Westerbork, kamp, barak 62. Datum: 1943-12-26 Onderwerp: pakketpost; nieuwjaar; vannacht thuisgebleven, zo gehoest; dokter heeft tabletten gegeven; blij met de honing…

Brief van Raphael Acohen aan zijn vrouw en kind vanuit kamp Westerbork

De tweeling Mina en Rachel werden in Amsterdam op 11 december 1924 geboren, als dochters van Levie de Lange en Henriëtte of Jetje de Lange Turfreijer. Vader Levie was op 20 februari 1904 geboren en moeder Jetje op 9 maart 1905, beiden in Amsterdam. Toen Mina en Rachel werden geboren woonde het gezin in de Valkenburgerstraat 175, maar de geboorte vond plaats in het ziekenhuis. Het was nodig de kinderen in de couveuse te leggen, want het leken net twee kleine poppen. De een was 4 pond, de ander 3,5 pond. Na elf dagen kwam Jetje thuis, maar de tweeling moest nog in het ziekenhuis blijven. Jetje moest de kinderen elke drie uur komen voeden. Daarvoor moest zij telkens 20 minuten naar het ziekenhuis lopen, van 's morgens vroeg tot 's avonds laat. Na ongeveer zes weken kwam de tweeling thuis. Mina en Rachel hadden een oudere broer Israël (Issie) en na hun zouden er nog 12 kinderen komen.&nbsp; Het gezin bestond uit vijftien kinderen, waaronder twee tweelingen. Op een paar stoelen werden planken gelegd, zodat iedereen kon zitten. Levie had een grote grijze pan waar het eten in zat en telde de koppen om te zien of ze allemaal binnen waren! De leerplichtige kinderen moesten vanaf september 1941 naar een Joodse school. Ze zaten op verschillende adressen waar kleine lokaaltjes waren. Leraressen van de Joodse school waren juffrouw Kroeze en juffrouw Urbach. Later kwam er een juffrouw bij: juffrouw Koster uit de Korte Distelstraat. Het gezin woonde toen in de Distelvoorstraat 26 in Amsterdam-Noord. Tijdens de crisisjaren kregen de kinderen schoolvoeding in een eetzaal. Maar in 1941 werd het verboden dat de gemeente Joodse kinderen te eten gaf. Dat moest de Joodse gemeente toen maar zelf doen.&nbsp; Mina en Rachel gingen na hun schooltijd werken. Ze waren toen veertien jaar oud. De een als hulp in de huishouding en de ander als fabrieksmeisje op een bleekpoederfabriek aan de Papaverweg. Met hun baan verdienden zij beiden drie gulden per week. Tijdens de oorlog werkte hun vader Levie in de werkverschaffing, maar werd, samen met andere Joodse werklozen overgeplaatst van "plan Bosplan" naar Bethlem bij Diemen. Achteraf bleek dat Bethlem een verkapt Joods kamp was, dat dit met opzet was gebeurd om al die Joodse mannen tegelijk op te kunnen pakken. Er zaten in totaal 305 Joodse mannen in Bethlem. Op 2 oktober 1942 sloeg de SS toe. Tegen vijf uur verschenen er soldaten met geweren aan weerszijden van de dijk. Ze werden naar het stations-emplacement aan de Polderweg gebracht, waar ze met nog duizenden andere werden ingesloten. De aanvoer van mensen bleef de hele avond en nacht doorgaan. In de nacht van 2 op 3 oktober werden ook Jetje en de 15 kinderen uit hun huis gehaald en naar de Polderweg gebracht. Het was een spookachtige en rommelige nacht. Men begon al transporten over te brengen naar Westerbork. Levie heeft in alle drukte toch Jetje met de kinderen gevonden. Dat was een weerzien in een sfeer van doffe verslagenheid. Ze zaten in een grote kluit bij elkaar op de grond. Later werd bekend gemaakt dat diegenen die een "Sperre" hadden zich konden melden. Issie de oudste broer, had een Sperre omdat hij bij drukkerij Joachimsthal in de Jodenbreestraat werkte waar o.a. Het Joods-weekblad werd gedrukt. Met die Sperre had hij het terrein weer mogen verlaten maar hij wilde bij zijn ouders, broertjes en zusjes blijven. Issie vroeg zijn vader wat hij moest doen. Levie gaf Issie de raad om zich te melden. Toen hij zich gemeld had kreeg hij te horen dat hij terug kon gaan, maar Issie voelde er weinig voor om alleen terug te gaan. Levie heeft hem gesmeekt om toch te gaan. Tenslotte liet Issie zich bepraten en ging. In de vroege ochtend van 3 oktober 1942 werden zij ook naar Westerbork vervoerd. Levie, Jetje en veertien van hun kinderen werden ondergebracht in blok 59. Na negen dagen in Westerbork zijn Levie, Jetje en hun kinderen op 12 oktober 1942 naar Auschwitz gedeporteerd. Het was half vier in de nacht toen de trein weer stopte en ze op de plaats van bestemming waren. Levie hoorde de naam Auschwitz noemen, maar hij hoorde ook de namen Birkenau en Raisko. Hij droeg de jongste tweeling op zijn arm en enkele kinderen klemde zich vast aan de rok van Jetje. Langs de spoorbaan liep een weg en alle mannen van 17 tot 50 jaar moesten zich links van de weg opstellen en de rest moest rechts gaan staan. Er werden ongeveer 400 bruikbare mannen uitgehaald. Terwijl men bezig was de mensen in links en rechts te verdelen, naderde in hoog tempo een kolonne militaire vrachtwagens. Ze hadden kennelijk haast, de mensen werden er gewoon ingesmeten. Levie hield met zijn ogen de plaats vast waar zijn vrouw en kinderen stonden. Jetje en de kinderen gingen ook in de wagens. Toen het zover was wuifden ze, Levie wuifde terug.....een laatste groet. Ongeveer 1600 personen, waaronder Jetje en haar kinderen werden afgevoerd en onmiddelijk in de gaskamers van Auschwitz-Birkenau om het leven gebracht. Mina was toen 17 jaar oud. Haar moeder Jetje 37 jaar oud en de jongste tweeling, Philip en Leendert, pas acht maanden oud. Alleen haar oudste broer Issie is later omgebracht. Issie de Lange stierf op 4 juni 1943 in Sobibor, dertien dag voor zijn 20e verjaardag. Hun vader, Levie de Lange, moest als dwangarbeider in de kolenmijnen van Jawiszonice werken en heeft als enigste van het gezin de oorlog overleefd. Levie is op 16 december 1973 in Amsterdam overleden.&nbsp; &nbsp;

Van: Schaap, J, notaris Aan: van Bergen, C.E. Plaats: Amsterdam Datum: 1963-10-25 Onderwerp: Jokos uitkering als nabestaande van Raphael Ensel&nbsp;

Van: Schaap, J, notaris Aan: van Bergen, C.E. Plaats: Amsterdam Datum: 1963-10-25 Onderwerp: Jokos uitkering als nabestaande van Raphael Ensel&nbsp;

Brief van notaris Schaap over een Jokosclaim van Chaja van Bergen betreffende Raphael Ensel

Van: Dop, zuster Aan: van Bergen-Chaja Plaats: onbekend Datum: 1945 Onderwerp: kaart van Chaja ontvangen, van haar moeder een brief ontvangen; Chaja is bij haar broertje; hoe vind je het om weer in een gewoon huis te zijn?; over andere kinderen die onder verantwoordelijkheid van de zuster vallen… &nbsp;

Van: Dop, zuster Aan: van Bergen-Chaja Plaats: onbekend Datum: 1945 Onderwerp: kaart van Chaja ontvangen, van haar moeder een brief ontvangen; Chaja is bij haar broertje; hoe vind je het om weer in een gewoon huis te zijn?; over andere kinderen die onder verantwoordelijkheid van de zuster vallen… &nbsp;

Brief van Zuster Dop aan Chaja van Bergen

Naziconcentratiekampen

Kamp Vittel

Van: Schaap, J. notaris Aan: Kause-van Bergen, Chaja Plaats: Amsterdam Datum: 1961-12-14 Onderwerp: betreffende de uitkering van de nalatenschap van Samuel de Vries en Judith Leefsma aan Chaja. &nbsp;

Van: Schaap, J. notaris Aan: Kause-van Bergen, Chaja Plaats: Amsterdam Datum: 1961-12-14 Onderwerp: betreffende de uitkering van de nalatenschap van Samuel de Vries en Judith Leefsma aan Chaja. &nbsp;

Brief van notaris J. Schaap aan Chaja Kause-van Bergen betreffende een nalatenschap

Van: Lecrecq, W.L., notaris Aan: Kause-van Bergen, Chaja Plaats: Amsterdam Datum: 1961-05-19 Onderwerp: ontvangen van een vergoeding huisraadschade betreffende wijlen Jacob Leefsma.

Van: Lecrecq, W.L., notaris Aan: Kause-van Bergen, Chaja Plaats: Amsterdam Datum: 1961-05-19 Onderwerp: ontvangen van een vergoeding huisraadschade betreffende wijlen Jacob Leefsma.

Brief van notaris W.L. Lecrercq aan Chaja Kause van Bergen over een vergoeding voor huisraadschade

Van: van Bergen-Nora Aan: Chaja Plaats: Amsterdam Datum: 1946-08-13 Onderwerp: kort brief; gisteren de wekelijks brief verstuurd met vier antwoordcoupons; als Chaja thuis was geweest, dan had ze de volgende dag weer naar school moeten gaan; is Engeland een mooi land?….&nbsp;

Van: van Bergen-Nora Aan: Chaja Plaats: Amsterdam Datum: 1946-08-13 Onderwerp: kort brief; gisteren de wekelijks brief verstuurd met vier antwoordcoupons; als Chaja thuis was geweest, dan had ze de volgende dag weer naar school moeten gaan; is Engeland een mooi land?….&nbsp;

Brief van Nora van Bergen-Diamant aan Chaja

Bericht van Adreswijziging Van: Stodel, H. Plaats: Amsterdam Datum: 1944-03-09 Onderwerp: verhuizing van Amsterdam naar Kamp Westerbork, barak 67.

Bericht van Adreswijziging Van: Stodel, H. Plaats: Amsterdam Datum: 1944-03-09 Onderwerp: verhuizing van Amsterdam naar Kamp Westerbork, barak 67.

Adreswijziging van H. Stodel van Amsterdam naar kamp Westerbork

Van: Annie&nbsp; Aan: Rudi, Roel enz. Plaats: Westerbork kamp Datum: 1943-07-15/28 Onderwerp: De werkstempels zijn vervallen. Annie heeft nog een Palestinacertificaat. Vorige week dinsdag zat zij met haar ouders een uur in de wagon. Ze konden eruit. Afgelopen dinsdag zat ze alleen in de wagon. Dankzij hulp in het kamp is ze er weer uitgekomen (Erich Zielke). Naast de personen met een Palestina Austausch mogen 1623 personen, die opnieuw zullen worden gestempeld, blijven. Annie's vader is door zijn baas van de schilderwerkplaats op de lijst gezet. Of het gaat lukken is onduidelijk. Annie heeft over haar eigen toekomst weinig illusies. Mien van Thijn was als strafgeval in het kamp. Annie heeft haar nog gesproken, maar ging uiteindelijk niet met haar mee naar het Oosten. Max is niet in Westerbork terecht gekomen. Annie heeft in de gevangenis en de strafbarrakken geïnformeerd. Via Verdoner heeft ze gehoord dat Max in Amersfoort is gesignaleerd. De briefkaart werd niet afgemaakt, omdat het niet kon worden meegenomen. Op 28-7 schrijft Annie dat zij en Loes een Sperre hebben gekregen en naar een andere barak zullen gaan verhuizen. Mogelijk mist ze daardoor een schrijfbeurt. Ze moet gaan werken bij een boer. &nbsp;

Van: Annie&nbsp; Aan: Rudi, Roel enz. Plaats: Westerbork kamp Datum: 1943-07-15/28 Onderwerp: De werkstempels zijn vervallen. Annie heeft nog een Palestinacertificaat. Vorige week dinsdag zat zij met haar ouders een uur in de wagon. Ze konden eruit. Afgelopen dinsdag zat ze alleen in de wagon. Dankzij hulp in het kamp is ze er weer uitgekomen (Erich Zielke). Naast de personen met een Palestina Austausch mogen 1623 personen, die opnieuw zullen worden gestempeld, blijven. Annie's vader is door zijn baas van de schilderwerkplaats op de lijst gezet. Of het gaat lukken is onduidelijk. Annie heeft over haar eigen toekomst weinig illusies. Mien van Thijn was als strafgeval in het kamp. Annie heeft haar nog gesproken, maar ging uiteindelijk niet met haar mee naar het Oosten. Max is niet in Westerbork terecht gekomen. Annie heeft in de gevangenis en de strafbarrakken geïnformeerd. Via Verdoner heeft ze gehoord dat Max in Amersfoort is gesignaleerd. De briefkaart werd niet afgemaakt, omdat het niet kon worden meegenomen. Op 28-7 schrijft Annie dat zij en Loes een Sperre hebben gekregen en naar een andere barak zullen gaan verhuizen. Mogelijk mist ze daardoor een schrijfbeurt. Ze moet gaan werken bij een boer. &nbsp;

Brief van Annie aan Rudi vanuit kamp Westerbork

Van: Cohen, M.E. Aan: Loon, van, E.M., Mevr. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-07-20 Onderwerp: verhuisbericht van Amsterdam naar barak 67, kamp Westerbork (strafbarak).

Van: Cohen, M.E. Aan: Loon, van, E.M., Mevr. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-07-20 Onderwerp: verhuisbericht van Amsterdam naar barak 67, kamp Westerbork (strafbarak).

Adreswijziging van M. E. Cohen vanuit kamp Westerbork

Van: van Cleef, Rozette Aan: de Meyer Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-07-01 Onderwerp: aankomst in kamp Westerbork, barak 67.

Van: van Cleef, Rozette Aan: de Meyer Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-07-01 Onderwerp: aankomst in kamp Westerbork, barak 67.

Adreswijziging van Rozette van Cleef vanuit kamp Westerbork

Van: van Cleef, Rozette Aan: lieve vrienden Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-07 Onderwerp: op dezelfde manier als Bart in kamp Westerbork terecht gekomen en hem in het kamp ontmoet; ze had last van haar keel; mevrouw B. Smit-Hilversum in barak 5 zou graag een pakket ontvangen; graag kleding ontvangen, ze draagt een overall, dus graag sokken en ondergoed; haar stemming is goed, iedereen is erg lief voor haar, ze lachen veel; Bep ligt in het ziekenhuis, misschien mag ze haar bezoeken; ze werkt op een van de werkplaatsen; met Bart eet ze samen; men zegt dat ze voorlopig zullen blijven; ze is bij Bep op ziekenbezoek geweest, ze was erg verdrietig toen ze Rozette zag; haar verjaardag heeft ze nog in de gevangenis gevierd; ze is kiplekker en wordt erg verwend door Bart; ze gaat naar het cabaret…&nbsp;

Van: van Cleef, Rozette Aan: lieve vrienden Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-07 Onderwerp: op dezelfde manier als Bart in kamp Westerbork terecht gekomen en hem in het kamp ontmoet; ze had last van haar keel; mevrouw B. Smit-Hilversum in barak 5 zou graag een pakket ontvangen; graag kleding ontvangen, ze draagt een overall, dus graag sokken en ondergoed; haar stemming is goed, iedereen is erg lief voor haar, ze lachen veel; Bep ligt in het ziekenhuis, misschien mag ze haar bezoeken; ze werkt op een van de werkplaatsen; met Bart eet ze samen; men zegt dat ze voorlopig zullen blijven; ze is bij Bep op ziekenbezoek geweest, ze was erg verdrietig toen ze Rozette zag; haar verjaardag heeft ze nog in de gevangenis gevierd; ze is kiplekker en wordt erg verwend door Bart; ze gaat naar het cabaret…&nbsp;

SaraMathijse

Sara
Mathijse