We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

Arbeitsausweis Van: Cohen-Nijstad, Lena Plaats: Theresienstadt Datum: 1944-09-07 Zij was werkzaam als hulparbeider.

Arbeitsausweis Van: Cohen-Nijstad, Lena Plaats: Theresienstadt Datum: 1944-09-07 Zij was werkzaam als hulparbeider.

Ausweis

Van: Waterman, Chaja&nbsp; Aan: Mir (Mirjam Waterman) en Jaap&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum:&nbsp;1943 Onderwerp: dagelijks leven in kamp. Vader ligt in het ziekenhuis, hij heeft het moeilijk; over bezoeken aan hem; moeder is ouder geworden en een rots in de branding voor velen in de barak. Maurits werkte eerst op het land, ging klagen bij de dokter en doet nu niets meer. Hij slaapt in de mannenbarak. De omstandigheden in Westerbork zijn zwaar. Je wordt hard, het raakt je niet meer. Je went er bijna aan. Veel mensen onder elkaar, slapen en eten in dezelfde ruimte. Het binnenwerk bestaat uit vegen en zakken uithalen, vieze Jute zakken (matrassen). Een half uur per dag wandelen onder leiding van OD'ers of langer, rekken door w.c bezoek. Kan alleen met aardige OD'ers. Chaja zegt tussen de regels door hier iets over. Als meisje leer je veel in het kamp. Je hoort en ziet dingen waarvan je het bestaan niet kende…. In de vrouwenzaal van de barak is een weeshuis ondergebracht met veel kinderen. De meesten zijn jonger dan Chaja. Ze heeft het ook over een eventueel vertrek…

Van: Waterman, Chaja&nbsp; Aan: Mir (Mirjam Waterman) en Jaap&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum:&nbsp;1943 Onderwerp: dagelijks leven in kamp. Vader ligt in het ziekenhuis, hij heeft het moeilijk; over bezoeken aan hem; moeder is ouder geworden en een rots in de branding voor velen in de barak. Maurits werkte eerst op het land, ging klagen bij de dokter en doet nu niets meer. Hij slaapt in de mannenbarak. De omstandigheden in Westerbork zijn zwaar. Je wordt hard, het raakt je niet meer. Je went er bijna aan. Veel mensen onder elkaar, slapen en eten in dezelfde ruimte. Het binnenwerk bestaat uit vegen en zakken uithalen, vieze Jute zakken (matrassen). Een half uur per dag wandelen onder leiding van OD'ers of langer, rekken door w.c bezoek. Kan alleen met aardige OD'ers. Chaja zegt tussen de regels door hier iets over. Als meisje leer je veel in het kamp. Je hoort en ziet dingen waarvan je het bestaan niet kende…. In de vrouwenzaal van de barak is een weeshuis ondergebracht met veel kinderen. De meesten zijn jonger dan Chaja. Ze heeft het ook over een eventueel vertrek…

Brief van Chaja Waterman aan Mir en Jaap vanuit kamp Westerbork

Kampleven Westerbork

Liefde en sexualiteit kamp Westerbork

Van: Chaja,&nbsp; Aan: Jaap (Menachem Pinkhof) en Marietje (Mirjam Waterman),&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp,&nbsp; Datum:&nbsp;1943 Onderwerp: Dagelijks leven in kamp, volle barakken. De schrijfster probeert de barak te ontvluchten; vriendin Eef Levin heeft rondvonk gekregen. Het lukte Chaja niet het ook te krijgen. Het zou zomaar zes weken uitstel van transport kunnen betekenen. Ze heeft nu ze alleen buiten moet wandelen, ondertussen geleerd met wie ze wel en niet moet praten. De schrijfster heeft problemen met het niets kunnen doen. In het kamp is het suf en eentonig. Voor haar broer Mau is het nog erger, misschien krijgt hij werk; Chaja is blij dat ze langer kunnen blijven, de rest interesseert haar niet…; aardige OD' er die je naar buiten laat gaan om te wandelen…

Van: Chaja,&nbsp; Aan: Jaap (Menachem Pinkhof) en Marietje (Mirjam Waterman),&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp,&nbsp; Datum:&nbsp;1943 Onderwerp: Dagelijks leven in kamp, volle barakken. De schrijfster probeert de barak te ontvluchten; vriendin Eef Levin heeft rondvonk gekregen. Het lukte Chaja niet het ook te krijgen. Het zou zomaar zes weken uitstel van transport kunnen betekenen. Ze heeft nu ze alleen buiten moet wandelen, ondertussen geleerd met wie ze wel en niet moet praten. De schrijfster heeft problemen met het niets kunnen doen. In het kamp is het suf en eentonig. Voor haar broer Mau is het nog erger, misschien krijgt hij werk; Chaja is blij dat ze langer kunnen blijven, de rest interesseert haar niet…; aardige OD' er die je naar buiten laat gaan om te wandelen…

Brief van Chaja Waterman aan haar zus Mirjam en Menachem vanuit kamp Westerbork

Van: (Waterman), Mirjam,&nbsp; Aan: vrienden&nbsp; Datum: 1944/05 Onderwerp: vraag om diverse spullen, over arrestatie, verhoor en achtergebleven spullen, waaronder 2 koffers in Utrecht en een fiets op het Centraal Station in Amsterdam. &nbsp;

Van: (Waterman), Mirjam,&nbsp; Aan: vrienden&nbsp; Datum: 1944/05 Onderwerp: vraag om diverse spullen, over arrestatie, verhoor en achtergebleven spullen, waaronder 2 koffers in Utrecht en een fiets op het Centraal Station in Amsterdam. &nbsp;

Brief van Mirjam Waterman aan vrienden vanuit kamp Westerbork

Van: Mau (Maurits Waterman) Aan: Mir (Mirjam Waterman) Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-05-10&nbsp; Onderwerp: dagelijks leven in kamp; hij krijgt eindelijk werk, met een stel jongens werken bij een boer; ontmoeting met Manfred Schwab, die al 3,5 jaar in het kamp zit; Adi Wahrhaftig is ook in het kamp (Rudelsheimstichting). Hij kan blijven omdat hij op de Palestina-lijst staat; transport uit Vught met 1200 personen is de dag voor het schrijven binnengekomen; het is transportnacht, zenuwachtige stemming, zal een slapeloze nacht worden, om half vier zal worden bekend gemaakt wie mag blijven en wie op transport zal gaan. In de strafbarak kan je naar buiten tot aan de wc-barak. De heidekant naar buiten, 10 meter wit zand, een sloot van een meter of drie, 16 rijen prikkeldraad, een paadje en allemaal kleine berkenboompjes, de uitgestrekte heide en heel in de verte boerderijen en velden met koolzaad, om de 200 meter wachttorens van de marechaussee. Maurits is bang voor Polen en de onmenselijke treinreis; het heeft in het kamp gestoven, een stofbril in onontbeerlijk; de volgende ochtend een transport binnengekomen van de Amstelveense weg en 1450 mensen zijn uit kamp Westerbork vertrokken…

Van: Mau (Maurits Waterman) Aan: Mir (Mirjam Waterman) Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-05-10&nbsp; Onderwerp: dagelijks leven in kamp; hij krijgt eindelijk werk, met een stel jongens werken bij een boer; ontmoeting met Manfred Schwab, die al 3,5 jaar in het kamp zit; Adi Wahrhaftig is ook in het kamp (Rudelsheimstichting). Hij kan blijven omdat hij op de Palestina-lijst staat; transport uit Vught met 1200 personen is de dag voor het schrijven binnengekomen; het is transportnacht, zenuwachtige stemming, zal een slapeloze nacht worden, om half vier zal worden bekend gemaakt wie mag blijven en wie op transport zal gaan. In de strafbarak kan je naar buiten tot aan de wc-barak. De heidekant naar buiten, 10 meter wit zand, een sloot van een meter of drie, 16 rijen prikkeldraad, een paadje en allemaal kleine berkenboompjes, de uitgestrekte heide en heel in de verte boerderijen en velden met koolzaad, om de 200 meter wachttorens van de marechaussee. Maurits is bang voor Polen en de onmenselijke treinreis; het heeft in het kamp gestoven, een stofbril in onontbeerlijk; de volgende ochtend een transport binnengekomen van de Amstelveense weg en 1450 mensen zijn uit kamp Westerbork vertrokken…

Brief van Maurits Waterman aan zijn zus Mirjam vanuit kamp Westerbork

Van: Mau, (Maurits Waterman) Aan: Marie (Mirjam) Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-08-01 Onderwerp: dagelijks leven in kamp; &nbsp;werken bij de boer op een uur afstand van het kamp, rogge binden. Maurits heeft een Ausweiskarte waarop staat dat hij buiten het kamp mag werken, er zijn geen bewakers bij. Maurits krijgt bij de boer te eten. Hij heeft zijn fluit niet in het kamp, wel is er in het kamp muziek (concert en cabaret). Hoewel niet echt in de stemming hiervoor is Maurits met zijn zus bij een voorstelling geweest met Chaja Goldstein en dat was toch wel heel erg mooi. Bij de boeren krijgen sommige gevangenen bezoek. Helaas wonen bekenden en familie van Maurits ver weg.&nbsp;

Van: Mau, (Maurits Waterman) Aan: Marie (Mirjam) Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-08-01 Onderwerp: dagelijks leven in kamp; &nbsp;werken bij de boer op een uur afstand van het kamp, rogge binden. Maurits heeft een Ausweiskarte waarop staat dat hij buiten het kamp mag werken, er zijn geen bewakers bij. Maurits krijgt bij de boer te eten. Hij heeft zijn fluit niet in het kamp, wel is er in het kamp muziek (concert en cabaret). Hoewel niet echt in de stemming hiervoor is Maurits met zijn zus bij een voorstelling geweest met Chaja Goldstein en dat was toch wel heel erg mooi. Bij de boeren krijgen sommige gevangenen bezoek. Helaas wonen bekenden en familie van Maurits ver weg.&nbsp;

Brief van Maurits Waterman aan Marie (Mirjam) vanuit kamp Westerbork

Van: Mirjam&nbsp; Aan: lieve mensen&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp,&nbsp; Datum: 1944-05-18 Onderwerp: onverwachts op transport gaan naar Bergen-Belsen. Blüth is er niet en kan hun niet helpen. Alle Diamant-Joden gaan ook mee. Ze dankzij de hulp van velen goed voorbereid. Kijk uit voor het gebruik van hun namen. Ook in Duitsland zal hun zaak nog verder worden uitgezocht. Als de oorlog afloopt zullen ze proberen naar Erets te gaan. Mirjam hoopt dat de rest van de familie dat ook gaat doen.

Van: Mirjam&nbsp; Aan: lieve mensen&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp,&nbsp; Datum: 1944-05-18 Onderwerp: onverwachts op transport gaan naar Bergen-Belsen. Blüth is er niet en kan hun niet helpen. Alle Diamant-Joden gaan ook mee. Ze dankzij de hulp van velen goed voorbereid. Kijk uit voor het gebruik van hun namen. Ook in Duitsland zal hun zaak nog verder worden uitgezocht. Als de oorlog afloopt zullen ze proberen naar Erets te gaan. Mirjam hoopt dat de rest van de familie dat ook gaat doen.

Brief van Mirjam Waterman aan haar familie vanuit kamp Westerbork

Van: (Waterman) Chaja,&nbsp; Aan: Allerliefsten, Mirjam (Waterman) en Jaap (Menachem Pinkhof) Plaats: Westerbork, kamp,&nbsp; Datum: 1943 Onderwerp: dagelijks leven in kamp; je moet hard vechten om niet te zakken, iedereen wordt naar beneden getrokken. Chaja haat de mensen, omdat iedereen zich laat gaan. Chaja heeft verschillende familieleden van Jaap ontmoet. Jaap bevalt haar tot nu toe het beste; uitkijken voor verraad, ondervragingen door de SD in Beekbergen van een net in kamp Westerbork gearriveerd gezin.

Van: (Waterman) Chaja,&nbsp; Aan: Allerliefsten, Mirjam (Waterman) en Jaap (Menachem Pinkhof) Plaats: Westerbork, kamp,&nbsp; Datum: 1943 Onderwerp: dagelijks leven in kamp; je moet hard vechten om niet te zakken, iedereen wordt naar beneden getrokken. Chaja haat de mensen, omdat iedereen zich laat gaan. Chaja heeft verschillende familieleden van Jaap ontmoet. Jaap bevalt haar tot nu toe het beste; uitkijken voor verraad, ondervragingen door de SD in Beekbergen van een net in kamp Westerbork gearriveerd gezin.

Brief van Chaja Waterman aan allerliefsten vanuit kamp Westerbork

Van: Chaja,&nbsp; Aan: Allerliefste zus,&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp, barak 66. Datum: 1943 Onderwerp: dagelijks leven in kamp; &nbsp;de schrijfster kan niet slapen, het is maandagavond (transportnacht). Ze heeft niets anders te doen dan zoveel mogelijk buiten te blijven. Dit is afhankelijk van vriendelijke OD'ers, die de doorgang naar het kamp bewaken; over vriendinnen onder andere de oudere en getrouwde Eva Levin, die als een zus voor haar is; over omgang met andere kampgevangenen; kinderen van het weeshuis uit de barak, de leiding heeft geprobeerd haar als hulp voor de kinderen binnen te halen, maar haar S-band verhinderd dit. Morgen zullen vele van deze kinderen vertrekken; moeder is ouder geworden…

Van: Chaja,&nbsp; Aan: Allerliefste zus,&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp, barak 66. Datum: 1943 Onderwerp: dagelijks leven in kamp; &nbsp;de schrijfster kan niet slapen, het is maandagavond (transportnacht). Ze heeft niets anders te doen dan zoveel mogelijk buiten te blijven. Dit is afhankelijk van vriendelijke OD'ers, die de doorgang naar het kamp bewaken; over vriendinnen onder andere de oudere en getrouwde Eva Levin, die als een zus voor haar is; over omgang met andere kampgevangenen; kinderen van het weeshuis uit de barak, de leiding heeft geprobeerd haar als hulp voor de kinderen binnen te halen, maar haar S-band verhinderd dit. Morgen zullen vele van deze kinderen vertrekken; moeder is ouder geworden…

Brief van Chaja Waterman aan haar zus Mirjam vanuit kamp Westerbork

Van: Chaja,&nbsp; Aan: Lievelingen,&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp,&nbsp; Datum: 1943 Onderwerp: dagelijks leven in kamp. De schrijfster vindt het werken bij de boer fijn, vooral bij mooi weer. Het werk is wel ver weg. Ze werkt niet met haar broertje Mau samen, maar hij is ook tevreden. In het kamp hebben ze weleens gezellige avonden en cursussen. Het maakt het kampleven dragelijk. Als ze tot de oorlog op deze plek kan blijven, zal ze niet mopperen Ze kan wel wat boeken lenen, maar ze mist gedichten (Roland Holst). Ze is ontevreden over het gedrag van haar vader. Hij moppert (is ongeduldig) omdat anderen uit het kamp worden ontslagen en zijn gezin niet. Voor haar moeder zou het prettig zijn als ze werk zou kunnen krijgen, waarbij zij iets voor andere mensen kan doen….

Van: Chaja,&nbsp; Aan: Lievelingen,&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp,&nbsp; Datum: 1943 Onderwerp: dagelijks leven in kamp. De schrijfster vindt het werken bij de boer fijn, vooral bij mooi weer. Het werk is wel ver weg. Ze werkt niet met haar broertje Mau samen, maar hij is ook tevreden. In het kamp hebben ze weleens gezellige avonden en cursussen. Het maakt het kampleven dragelijk. Als ze tot de oorlog op deze plek kan blijven, zal ze niet mopperen Ze kan wel wat boeken lenen, maar ze mist gedichten (Roland Holst). Ze is ontevreden over het gedrag van haar vader. Hij moppert (is ongeduldig) omdat anderen uit het kamp worden ontslagen en zijn gezin niet. Voor haar moeder zou het prettig zijn als ze werk zou kunnen krijgen, waarbij zij iets voor andere mensen kan doen….

Ernst EduardLevenbach

Ernst Eduard
Levenbach