In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Het treinbord

Markt 4, Beilen

Het verhaal van Menachem Asscher

Een jongen vereeuwigd in hout

Testverhaal

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina ontdek je uiteenlopende verhalen over Kamp Westerbork: persoonlijke portretten van betrokkenen, gemeenteverhalen die laten zien hoe lokale gemeenschappen verbonden zijn met het kamp, themaverhalen die context en verdieping bieden, en objectverhalen waarin voorwerpen het verleden tastbaar maken.

Verhalen

Lewie (Levie) Härtz was geboren op 9 februari 1915 in Harderwijk als de jongste uit het gezin van Hartog Härtz en Jetje Härtz-Conen. Hij was koopman van zijn beroep en trok, net als zijn vader Hartog en zijn broers Benjamin en Abraham door Harderwijk en omgeving om zijn textiel en manufacturen te verkopen. Lewie handelde later ook in oud-ijzer. Dat was waarschijnlijk in de crisisjaren toen het met de kledinghandel wat minder ging. Als kind zat Lewie in Harderwijk op de openbare school ook wel de "Franse school" genoemd. Tijdens een schoolreisje gingen de eerste en tweede klas gezamelijk met de trein naar station Hulshorst. Zij wandelden dan via de Poolse Allee naar uitspanning 'de Zwarte Boer' en gingen daarna gezamelijk kersen eten. 's Middags, doodmoe gespeeld, gingen zij in groepjes terug naar Harderwijk met de omnibus van "hotel Baars". Toen Lewie ouder werd en zelf met handel ging venten stond hij als eerlijk en betrouwbaar bekend. Hij reed op een fiets met een grote koffer achterop. Die fiets moest Lewie, net als de andere Joodse Harderwijkers, op last van de Duitse bezetters op 22 juni 1942 bij het politiebureau inleveren.&nbsp; De jonge mannen van de familie Härtz moesten zich ook melden voor de 'Arbeids-einsatz, zogenaamd om in Duitsland te gaan werken. Op de persoonskaarten van Lewie, zijn broer Abraham en achterneef Aäron Härtz staat de aantekening dat zij vanaf 25 september 1942 in werkkamp "het Wijde Gat" in Staphorst zaten. Aäron heeft, kort na aankomst in het kamp, een brief geschreven naar zijn ouders. In die brief schrijft hij o.a over de "drie Härtzen" en over Harry van der Hoeden, de zwager van Abraham. Hij schreef dat er ongeveer 100 man in het kamp zijn, bijna allemaal mensen uit Groningen.&nbsp; Na een paar dagen kwam het bevel dat op 1 oktober alle mannelijke Joden in de kampen aanwezig moesten zijn. In alle kampen verscheen op vrijdagmiddag 2 oktober de Ordnungspolizei. Om geen argwaan te wekken vertelde de Duitse agenten het verhaal dat de nabij gelegen kazerne vol was en dat zij slechts een nacht in het werkkamp zouden doorbrengen. Het werd de Joden wel verboden die nacht hun barakken te verlaten. In de vroege morgen van 3 oktober, omstreeks half zes, veranderde de 'Grunen' in ruwe, schreeuwende bruten en iedereen werd gedwongen om zich, met zijn bagage in de hand, in rijen op te stellen. Om ongeveer zeven uur klonken de commando's en zette de stoet zich in beweging richting de oude rijksweg. De wegvoering van de Joden uit het Wijde Gat liep langs de Oosterparalelweg en de stoet werd geflankeerd door soldaten met geweren. De mannen moesten stevig doorlopen en velen waren niet in staat hun bagage langer mee te dragen en gooiden hun koffers weg. Overal langs de weg lagen hun bezittingen. De marcherende, hinkende, soms strompelende mensen kwamen Meppel binnen. Gestompt, getrapt en geslagen ging de colonne richting het station van Meppel.&nbsp; Op &nbsp;de Joodse Raadkaart van Lewie staat 4 oktober 1942 als datum van binnenkomst in &nbsp;Westerbork. Daar staat o.a ook op dat hij "niet gesperrt"is, dus dat hij op transport kan. Lang is hij niet in kamp Westerbork gebleven. Reeds op 23 oktober 1942 is hij, samen met zijn broer Abraham en zijn achterneef Aäron van kamp Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. Drie dagen later, op 26 oktober 1942, worden na aankomst in Auschwitz 20 mannen en 32 vrouwen uitgekozen om te werken. Alle andere mensen uit dat transport zijn onmiddelijk na aankomst in Auschwitz omgebracht. Lewie, Abraham en Aäron werden ook voor arbeid uitgeselecteerd en zijn vanuit Auschwitz verder getransporteerd naar Breslau (Wroclaw in het Pools) Zij werden als dwangarbeiders in het werkkamp Breslau tewerk gesteld. In Breslau was een klein werkkamp met een steengroeve en 12 barakken. Het werk in die steengroeve was onmenselijk zwaar en gevaarlijk. Elke dag bezweken er wel een paar mensen. Ook Lewie, Abraham en Aäron hebben het zware werk, de slechte voeding en de verdere ontberingen niet lang vol kunnen houden. Na negen maanden zijn zij alledrie op 23 augustus 1943 als overleden opgegeven. Het is niet zeker of de opgegeven datum van overlijden ook de werkelijke datum is. Vaak kon niet meer worden nagegaan wanneer iemand bezweken was en werd een meer algemene datum gehanteerd, of een datum die waarschijnlijk was. Het zou kunnen dat daarom bij alledrie de Härtzen dezelfde overlijdensdatum staat. Op die 23e augustus 1943 was Aäron 19 jaar oud, Lewie 28 jaar oud en Abraham 32 jaar oud. Het overlijden van Lewie Hartz, in Breslau-Wroclaw heeft men pas in 1951 vernomen, ruim zeven jaar na dato. Op de overlijdensakte in het archief van Harderwijk staat 1951 als jaar van inschrijving.

Eliasvan Leeuwen

Elias
van Leeuwen