In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Overzichtsfoto.&nbsp; Overzichtsfoto van het Centraal Vluchtelingenkamp, Westerbork. Kamp Westerbork, 1941.&nbsp; Barakken van het Vluchtelingenkamp. Op de voorgrond is een dienstwoning en barak 1 (school) te zien. Ook zijn de barakken, 3, 4 en 5 zichtbaar. In de verte torent de pijp van het ketelhuis boven de daken uit.

Overzichtsfoto.&nbsp; Overzichtsfoto van het Centraal Vluchtelingenkamp, Westerbork. Kamp Westerbork, 1941.&nbsp; Barakken van het Vluchtelingenkamp. Op de voorgrond is een dienstwoning en barak 1 (school) te zien. Ook zijn de barakken, 3, 4 en 5 zichtbaar. In de verte torent de pijp van het ketelhuis boven de daken uit.

Zicht op een aantal barakken in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Naziconcentratiekampen

Kamp Vaihingen

Sonder-Ausweis Parsser, Jacob, 22-4-08, B5 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: Allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 2). Gültig bis: nur mit O.D. Begleitung.

Sonder-Ausweis Parsser, Jacob, 22-4-08, B5 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: Allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 2). Gültig bis: nur mit O.D. Begleitung.

Sonderausweis van Jacob Parsser

Van: Gazan, Sara&nbsp; Aan: Schokker, Mevrouw&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-11-02&nbsp; (poststempel) Onderwerp: pakket ontvangen. Dank.

Van: Gazan, Sara&nbsp; Aan: Schokker, Mevrouw&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-11-02&nbsp; (poststempel) Onderwerp: pakket ontvangen. Dank.

Briefkaart van Sara Gazan aan mevrouw Schokker vanuit kamp Westerbork

Van: Waterman, Chaja&nbsp; Aan: Mir (Mirjam Waterman) en Jaap&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum:&nbsp;1943 Onderwerp: dagelijks leven in kamp. Vader ligt in het ziekenhuis, hij heeft het moeilijk; over bezoeken aan hem; moeder is ouder geworden en een rots in de branding voor velen in de barak. Maurits werkte eerst op het land, ging klagen bij de dokter en doet nu niets meer. Hij slaapt in de mannenbarak. De omstandigheden in Westerbork zijn zwaar. Je wordt hard, het raakt je niet meer. Je went er bijna aan. Veel mensen onder elkaar, slapen en eten in dezelfde ruimte. Het binnenwerk bestaat uit vegen en zakken uithalen, vieze Jute zakken (matrassen). Een half uur per dag wandelen onder leiding van OD'ers of langer, rekken door w.c bezoek. Kan alleen met aardige OD'ers. Chaja zegt tussen de regels door hier iets over. Als meisje leer je veel in het kamp. Je hoort en ziet dingen waarvan je het bestaan niet kende…. In de vrouwenzaal van de barak is een weeshuis ondergebracht met veel kinderen. De meesten zijn jonger dan Chaja. Ze heeft het ook over een eventueel vertrek…

Van: Waterman, Chaja&nbsp; Aan: Mir (Mirjam Waterman) en Jaap&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum:&nbsp;1943 Onderwerp: dagelijks leven in kamp. Vader ligt in het ziekenhuis, hij heeft het moeilijk; over bezoeken aan hem; moeder is ouder geworden en een rots in de branding voor velen in de barak. Maurits werkte eerst op het land, ging klagen bij de dokter en doet nu niets meer. Hij slaapt in de mannenbarak. De omstandigheden in Westerbork zijn zwaar. Je wordt hard, het raakt je niet meer. Je went er bijna aan. Veel mensen onder elkaar, slapen en eten in dezelfde ruimte. Het binnenwerk bestaat uit vegen en zakken uithalen, vieze Jute zakken (matrassen). Een half uur per dag wandelen onder leiding van OD'ers of langer, rekken door w.c bezoek. Kan alleen met aardige OD'ers. Chaja zegt tussen de regels door hier iets over. Als meisje leer je veel in het kamp. Je hoort en ziet dingen waarvan je het bestaan niet kende…. In de vrouwenzaal van de barak is een weeshuis ondergebracht met veel kinderen. De meesten zijn jonger dan Chaja. Ze heeft het ook over een eventueel vertrek…

Brief van Chaja Waterman aan Mir en Jaap vanuit kamp Westerbork

Betreft: plattegrond kamp Westerbork, situatie op 1 januari 1950&nbsp; Schaal: 1:2000&nbsp; Datum: 1950-01-01

Betreft: plattegrond kamp Westerbork, situatie op 1 januari 1950&nbsp; Schaal: 1:2000&nbsp; Datum: 1950-01-01

Plattegrond van kamp Westerbork in 1950

De eerste groep uit Duitsland gevluchte joden, zojuist in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork aangekomen. Kamp Westerbork, 1939-10

De eerste groep uit Duitsland gevluchte joden, zojuist in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork aangekomen. Kamp Westerbork, 1939-10

Duits-joodse vluchtelingen bij aankomst in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Proces-Verbaal Opgemaakt door Politie te kamp Westerbork Datum: 1945-04-18 Betreft aangifte vermissing van een persoonsbewijs

Proces-Verbaal Opgemaakt door Politie te kamp Westerbork Datum: 1945-04-18 Betreft aangifte vermissing van een persoonsbewijs

Proces-verbaal over de identiteit en achtergrond van Jeanette Gerritse-Kwetser

Van: Mouw, Saar Aan:&nbsp;Wieger Plaats: Amsterdam Datum:&nbsp;1940-03-03 Onderwerp: weer lang met schrijven gewacht; tweede brief van Wieger alweer binnen; ze was al twee keer aan een brief begonnen, wat ze geschreven had vond ze zo onzin, dat ze de brieven heeft verscheurd; ze was niet instaat er iets behoorlijks van te maken; met de Paasdagen zal het wel niets worden, want Saar krijgt geen vrij; anders graag naar de Hondsrug gegaan; ze pas op Freddie, het zoontje van haar zuster, bij wie ze inwoont; ze doet veel typewerk thuis; ze heeft haar fiets laten opknappen….

Van: Mouw, Saar Aan:&nbsp;Wieger Plaats: Amsterdam Datum:&nbsp;1940-03-03 Onderwerp: weer lang met schrijven gewacht; tweede brief van Wieger alweer binnen; ze was al twee keer aan een brief begonnen, wat ze geschreven had vond ze zo onzin, dat ze de brieven heeft verscheurd; ze was niet instaat er iets behoorlijks van te maken; met de Paasdagen zal het wel niets worden, want Saar krijgt geen vrij; anders graag naar de Hondsrug gegaan; ze pas op Freddie, het zoontje van haar zuster, bij wie ze inwoont; ze doet veel typewerk thuis; ze heeft haar fiets laten opknappen….

Brief van Saar Mouw aan Wieger vanuit Amsterdam

Van: Muller, Grietje Aan: lieve allemaal (broer, Israel en gezin) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-22 Onderwerp: mogelijks de laatste brief; ze zijn klaar om naar het onbekende te gaan; de stemming is tamelijk goed; ze zullen hun noodlot zo moedig mogelijk onder de ogen zien; dat haar broer en zijn kinderen alles bespaard mag blijven…; voor het geval ze niet terug zullen komen, gedraag jullie moedig. Dit is geen frase maar de volstrekte waarheid; al zullen ze hun best doen weer terug te komen, er voor vechten; de mensen in het kamp houden zich goed, ze zijn nog vol hoop; het is op het moment zo'n chaos, dat het onmogelijk is verder te schrijven; ze zijn naar een andere barak gestuurd, een doorgangsbarak, waar honderden anderen aankomen; mamma houdt zich goed en pappa is in de drie weken Westerbork wel 20 jaar ouder geworden; Esther houdt zich redelijk; de schrijfster zelf is kalm; ‘als de dood daar wacht, ben ik blij als ze vlug zal komen'; als het daar redelijk is, dan slaat ze zich er wel doorheen. &nbsp;

Van: Muller, Grietje Aan: lieve allemaal (broer, Israel en gezin) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-22 Onderwerp: mogelijks de laatste brief; ze zijn klaar om naar het onbekende te gaan; de stemming is tamelijk goed; ze zullen hun noodlot zo moedig mogelijk onder de ogen zien; dat haar broer en zijn kinderen alles bespaard mag blijven…; voor het geval ze niet terug zullen komen, gedraag jullie moedig. Dit is geen frase maar de volstrekte waarheid; al zullen ze hun best doen weer terug te komen, er voor vechten; de mensen in het kamp houden zich goed, ze zijn nog vol hoop; het is op het moment zo'n chaos, dat het onmogelijk is verder te schrijven; ze zijn naar een andere barak gestuurd, een doorgangsbarak, waar honderden anderen aankomen; mamma houdt zich goed en pappa is in de drie weken Westerbork wel 20 jaar ouder geworden; Esther houdt zich redelijk; de schrijfster zelf is kalm; ‘als de dood daar wacht, ben ik blij als ze vlug zal komen'; als het daar redelijk is, dan slaat ze zich er wel doorheen. &nbsp;

Brief van Grietje Muller aan lieve allemaal vanuit kamp Westerbork

Van: vriendin Aan: van Bergen, Chaja Plaats:&nbsp; Datum: 1946-03-10 Onderwerp: van harte gefeliciteerd; of Chaja over is gegaan…; de schijfster zelf zit op de ULO, klas 2. Ze heeft een leuke leraar uit Amsterdam…

Van: vriendin Aan: van Bergen, Chaja Plaats:&nbsp; Datum: 1946-03-10 Onderwerp: van harte gefeliciteerd; of Chaja over is gegaan…; de schijfster zelf zit op de ULO, klas 2. Ze heeft een leuke leraar uit Amsterdam…

Brief van een vriendin aan Chaja van Bergen

Van: Lierens, J. Aan: Lierens, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-03-11 Onderwerp: pakket ontvangen.

Van: Lierens, J. Aan: Lierens, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-03-11 Onderwerp: pakket ontvangen.

Briefkaart van Joseph Lierens aan H. Lierens vanuit kamp Westerbork

Van: Waterman-Lopes Cardozo, Henriette Aan: lieve lievelingen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-14 Onderwerp: De schrijfster is de moeder van de barak. Chaja werkt in het weeshuis van de barak. Er worden vele pakketjes ontvangen van haar kinderen, vrienden en bekenden. Barneveld is mogelijk een optie.

Van: Waterman-Lopes Cardozo, Henriette Aan: lieve lievelingen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-14 Onderwerp: De schrijfster is de moeder van de barak. Chaja werkt in het weeshuis van de barak. Er worden vele pakketjes ontvangen van haar kinderen, vrienden en bekenden. Barneveld is mogelijk een optie.

Brief van Henriette Waterman Lopes-Cardozo aan haar kinderen vanuit kamp Westerbork

Van: van Bergen-Diamant, Nora Aan: Chaja Plaats: Amsterdam Datum: onbekend Onderwerp: met Eddy op pad geweest, hij moet morgenochtend naar het Centraal Station voor een weekje naar Krommenie; Chaja werkt op een boerderij, er zijn veel beesten daar; 'ben je al in Hindelopen geweest? Wil je oom Vie en tante Rootje een kaart sturen; Oma is vanavond even weg; wat zal het volgende week stil zijn als jullie er allebei niet zijn…

Van: van Bergen-Diamant, Nora Aan: Chaja Plaats: Amsterdam Datum: onbekend Onderwerp: met Eddy op pad geweest, hij moet morgenochtend naar het Centraal Station voor een weekje naar Krommenie; Chaja werkt op een boerderij, er zijn veel beesten daar; 'ben je al in Hindelopen geweest? Wil je oom Vie en tante Rootje een kaart sturen; Oma is vanavond even weg; wat zal het volgende week stil zijn als jullie er allebei niet zijn…

Brief van Nora van Bergen-Diamant aan haar dochter Chaja

Van: Kockx, Th. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-07-12 Onderwerp: rapportages over de diverse gemeenten waar geïnterneerden werkzaam zijn in de landbouw. Gasselternijveen, Zuidlaarderveen, Annen, Vries, Peize. Conclusie: arbeidsprestaties verbeteren bij een hoger voedselrantsoen.&nbsp;

Van: Kockx, Th. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-07-12 Onderwerp: rapportages over de diverse gemeenten waar geïnterneerden werkzaam zijn in de landbouw. Gasselternijveen, Zuidlaarderveen, Annen, Vries, Peize. Conclusie: arbeidsprestaties verbeteren bij een hoger voedselrantsoen.&nbsp;

Rapport van Th. Kockx aan J. G. Buijvoets over gedetineerden werkzaam in verschillende gemeenten

Identiteitsbewijs van Gudema-Meijer, Hanna&nbsp; Afgegeven 1945-04-19 Westerbork, nadat kamp Westerbork was bevrijd.

Identiteitsbewijs van Gudema-Meijer, Hanna&nbsp; Afgegeven 1945-04-19 Westerbork, nadat kamp Westerbork was bevrijd.

van Hanna Gudema-Meijer in kamp Westerbork

Van: Matteman, Margot Aan: beste jongens Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: maandagnacht Onderwerp: omstandigheden; koude temperaturen; dubbele kleding aan; werktijden; vrije dagen; veel nieuw personeel komt binnen.

Van: Matteman, Margot Aan: beste jongens Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: maandagnacht Onderwerp: omstandigheden; koude temperaturen; dubbele kleding aan; werktijden; vrije dagen; veel nieuw personeel komt binnen.

Mina Rosalinade Koning-van Gelderen

Mina Rosalina
de Koning-van Gelderen