In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Joods leven na de Tweede Wereldoorlog

Naoorlogs antisemitisme

Terugkeer en opvang

Verwerking oorlogsleed

Rechtsherstel

Derde generatie

Tweede generatie

Monumenten buiten kamp Westerbork

Oorlogsgetroffenen

Oorlogsweeskinderen

In bewaring gegeven bezittingen

Opsporing vermiste personen

Kunstroof

Spoorlijn kamp Westerbork

Smalspoor kamp Westerbork

Van: Baudoin, P.J.M., arts Aan: Buijvoets, J.G. e.a. Plaats: Assen Datum: 1945-08-03 Onderwerp: verslag van werkbezoeken aan de kampen 1. Druppeloord te Eelde 2. Hotel Datema te Peize 3. Kamp Roden. Rapportage van de medische en hygiënische controle in de kampen waar gedetineerden uit kamp Westerbork zijn ondergebracht voor het verrichten van werk op locatie.

Van: Baudoin, P.J.M., arts Aan: Buijvoets, J.G. e.a. Plaats: Assen Datum: 1945-08-03 Onderwerp: verslag van werkbezoeken aan de kampen 1. Druppeloord te Eelde 2. Hotel Datema te Peize 3. Kamp Roden. Rapportage van de medische en hygiënische controle in de kampen waar gedetineerden uit kamp Westerbork zijn ondergebracht voor het verrichten van werk op locatie.

Rapport van arts P.J.M Baudoin over locaties waar gedetineerden zijn ondergebracht voor het verrichten van werk

Van: Harrie en Kitty&nbsp; Aan: Lieve kinderen en Ton&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-06-23&nbsp; Onderwerp: versturen van pakketten; verplaatsing van barak 67 naar barak 57. De schrijver mag de eerste 8 dagen nog niet werken. Hij hoopt op iets binnen zijn eigen vakgebied, dat van timmerman.

Van: Harrie en Kitty&nbsp; Aan: Lieve kinderen en Ton&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-06-23&nbsp; Onderwerp: versturen van pakketten; verplaatsing van barak 67 naar barak 57. De schrijver mag de eerste 8 dagen nog niet werken. Hij hoopt op iets binnen zijn eigen vakgebied, dat van timmerman.

Brief van Harrie en Kitty aan lieve kinderen en Ton vanuit kamp Westerbork

Een soortgelijk voorwerp kwam nog niet eerder in de collectie van het Herinneringscentrum terecht, dus er is geen vergelijking mogelijk. Het beeldje oogt Duits, romantisch Duits. Je zou bijna zeggen dat de jongen een verbeelding is van de idealen in de jaren dertig, zoals dat werd gedragen door de aanhangers van het nationaalsocialisme.

We kregen het beeldje van Inge Winter (1931). We hadden al eerder een schenking van haar gekregen. Ze kwam na de Reichskristallnacht in november 1938 vanuit haar woonplaats Essen in Nederland terecht. Na kampen in Schoorl, Elspeet en Sluis werd ze met haar Joodse vader en niet-Joodse moeder in juli 1940 naar Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork gestuurd. Ze werden ondergebracht in barak 41, een aparte barak voor gedoopte Joden. Onder de bewoners bevonden zich ook veel niet-Joden. Zij behoorden tot de zogenoemde gemengd-gehuwden.Een onderdeel van de schenking waren ook portrettekeningen waarop Inge stond afgebeeld. De tekenaar was Alexander Höllander, die een vergelijkbare weg naar kamp Westerbork had afgelegd. Inge vertelde na de overdracht: ‘Als ik nog wat tegenkom, dan hoor je van me.’

Het is een paar jaar later. Van een goede vriend van Inge hoor ik dat er nog een aantal tekeningen zijn opgedoken. Hij wil ze graag bezorgen. Bij het zien van één van de tekeningen gaat een schok door mij heen. Niet alleen het beeldje, ook de maker ervan is door Alexander Höllander vereeuwigd. Naast de initialen A.H., staat er als toevoeging ‘april 1941’. Het beeldje is dus in kamp Westerbork gemaakt en de vervaardiger was net als Inge Winter en Alexander Höllander een vluchteling en een bewoner van het kamp geweest.

Met deze nieuwe aanwijzingen kost het de medewerkers van de afdeling collectie weinig tijd om de initialen E.B. te achterhalen. Ze staan voor Erich Wilhelm Brockmeier (1906). Als niet-Jood kwam hij met zijn Joodse vrouw en drie zonen net als Inge Winter en Alexander Hollander op 17 juli 1940 in kamp Westerbork terecht. Ze sliepen in dezelfde barak en brachten er hun vrije tijd door. Bij het bestuderen van de andere tekeningen kan ik maar tot één conclusie komen: Hans Adolf (1931), Erich’s oudste zoon, heeft model gestaan voor het houten beeldje.&nbsp;

Een houten beeldje gemaakt in het Vluchtelingenkamp

Plaatsen in kamp Westerbork

Barakken gebouwd van 1942-1945

Barak 27

Specifieke groepen kampbewoners

Visueel beperkte gevangenen kamp Westerbork

Betreft: Model verbrandingsoven Schaal: 1:10 Datum: 1963-04-05 Opmerkingen: met verklarende tekst

Betreft: Model verbrandingsoven Schaal: 1:10 Datum: 1963-04-05 Opmerkingen: met verklarende tekst

Bouwtekening van een model van een verbrandingsoven

Sonder-Ausweis van Zuiden, Salomon, 22-7-09, B3 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 1).&nbsp; Gültig bis: Auf Weiteres

Sonder-Ausweis van Zuiden, Salomon, 22-7-09, B3 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 1).&nbsp; Gültig bis: Auf Weiteres

Bernhard WolfgangHellmann

Bernhard Wolfgang
Hellmann