In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: Burgerlijke Stand, register van overlijden Aan: de aanvrager Plaats: Amsterdam Datum: 1951-04-25 Onderwerp: overlijden van Lion Gans.

Van: Burgerlijke Stand, register van overlijden Aan: de aanvrager Plaats: Amsterdam Datum: 1951-04-25 Onderwerp: overlijden van Lion Gans.

Uittreksel van overlijden van Lion Gans

Van: Gemeente Hilversum Aan: Lobstein, Adriaan Plaats: Hilversum Datum: 1941-03-10 Onderwerp: opgave Joodse afkomst.&nbsp;

Van: Gemeente Hilversum Aan: Lobstein, Adriaan Plaats: Hilversum Datum: 1941-03-10 Onderwerp: opgave Joodse afkomst.&nbsp;

Bewijs van aanmelding betreft Joodse bloede van Adriaan Lobstein

Van: de Medische Dienst (arts) Aan: Zondervan-Cappel, Sibilla Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-06-01 Onderwerp: extra dieet; kinderdieet; maanden juni/juli 1944.

Van: de Medische Dienst (arts) Aan: Zondervan-Cappel, Sibilla Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-06-01 Onderwerp: extra dieet; kinderdieet; maanden juni/juli 1944.

Recept voor mevrouw Zondervan betreffende dieet

Van: Margules, Hans en Rosenthal, Rolf Aan: Golstaub, Kurt Plaats: Westerbork, Centraal Vluchtelingenkamp Datum: 1941-1942 Onderwerp: Boek met tekeningen, teksten en foto's. Kurt Goldstaub kreeg dit boek van medebewoners naar aanleiding van zijn ontslag uit het kamp op 13 juli 1942 als gemeng gehuwde. De tekeningen laten allerlei aspecten van het dagelijkse leven in de periode van Kurts' verblijf in het kamp zien. Er is ook een tekening samen met zijn vader Heinrich. Margules zorgde voor de tekeningen en Rosenthal voor de tekst.

Van: Margules, Hans en Rosenthal, Rolf Aan: Golstaub, Kurt Plaats: Westerbork, Centraal Vluchtelingenkamp Datum: 1941-1942 Onderwerp: Boek met tekeningen, teksten en foto's. Kurt Goldstaub kreeg dit boek van medebewoners naar aanleiding van zijn ontslag uit het kamp op 13 juli 1942 als gemeng gehuwde. De tekeningen laten allerlei aspecten van het dagelijkse leven in de periode van Kurts' verblijf in het kamp zien. Er is ook een tekening samen met zijn vader Heinrich. Margules zorgde voor de tekeningen en Rosenthal voor de tekst.

Boek met tekeningen en tekst als cadeau voor Kurt Goldstaub in Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Van: Postumus, S. (scheepsarts) en Eleveld, M. (gezagsvoerder) Onderwerp: acte van overlijden opgemaakt aan boord van de ‘Tasman’ in de haven van Tandjong Priok (Batavia).

Van: Postumus, S. (scheepsarts) en Eleveld, M. (gezagsvoerder) Onderwerp: acte van overlijden opgemaakt aan boord van de ‘Tasman’ in de haven van Tandjong Priok (Batavia).

Verklaring van overlijden van T.B. de la Fuente-Fernandes aan boord van de Tasman

Van: Barmes, Stelleke Aan:&nbsp;Reina Plaats: Amsterdam Datum:&nbsp;1943-05-11 Onderwerp: Moontje (en haar moeder) en Ab Hakker zijn opgehaald en doorgestuurd naar kamp Westerbork; Sal Metzelaar (echtgenoot van Stelleke) heeft dat vanuit kamp Westerbork getelegrafeerd. Ze hoopt dat hij ervoor kan zorgen dat ze niet verder worden doorgestuurd; de situatie is om wanhopig van te worden; Stelleke ligt nog in het ziekenhuis en dat zal nog een paar maanden duren; ze kan niets meer krijgen en nu moet er voor Ab en Moontje ook gezorgd worden…

Van: Barmes, Stelleke Aan:&nbsp;Reina Plaats: Amsterdam Datum:&nbsp;1943-05-11 Onderwerp: Moontje (en haar moeder) en Ab Hakker zijn opgehaald en doorgestuurd naar kamp Westerbork; Sal Metzelaar (echtgenoot van Stelleke) heeft dat vanuit kamp Westerbork getelegrafeerd. Ze hoopt dat hij ervoor kan zorgen dat ze niet verder worden doorgestuurd; de situatie is om wanhopig van te worden; Stelleke ligt nog in het ziekenhuis en dat zal nog een paar maanden duren; ze kan niets meer krijgen en nu moet er voor Ab en Moontje ook gezorgd worden…

Brief van Stelleke Barmes aan Reina vanuit Amsterdam

Naziconcentratiekampen

Kamp Vittel

Foto van een illustratie van Leo Kok&nbsp; Uit een brief van Bob Cahen (zie brief 'Ergens in Nederland') Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1942-11-01

Foto van een illustratie van Leo Kok&nbsp; Uit een brief van Bob Cahen (zie brief 'Ergens in Nederland') Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1942-11-01

Foto van een Illustratie van Leo Kok in de brief 'Ergens in Nederland'

Van: Stoffenhuis Schulte &amp; Co. Aan: van Dam, Aron Plaats: Hengelo Datum: 1942-06-17 Onderwerp: zenden van 4 meter stof. De zender wil geen nota zenden…(vraagt wel om textielpunten).&nbsp;

Van: Stoffenhuis Schulte &amp; Co. Aan: van Dam, Aron Plaats: Hengelo Datum: 1942-06-17 Onderwerp: zenden van 4 meter stof. De zender wil geen nota zenden…(vraagt wel om textielpunten).&nbsp;

Brief over zending van stof voor Golina van Dam-Sleutelberg en haar dochter

Van: het Departement van Binnenlandse Zaken Aan: de Heeren Gedeputeerde Staten der onderscheidene provinciën. Plaats: Den Haag Datum: 1940-11-27 Onderwerp: ontheffing van de functie van Joodse ambtenaren

Van: het Departement van Binnenlandse Zaken Aan: de Heeren Gedeputeerde Staten der onderscheidene provinciën. Plaats: Den Haag Datum: 1940-11-27 Onderwerp: ontheffing van de functie van Joodse ambtenaren

Afschrift van een circulaire betreffende ontheffing van de waarneming van hun functie van Joden

Van: onbekend Aan: Bamberger-Goldsteen, mevrouw Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05 Onderwerp: het pakketje wordt naar Den Bosch gestuurd, terwijl mevrouw Bamberger-Goldsteen zich in kamp Vught bevindt.

Van: onbekend Aan: Bamberger-Goldsteen, mevrouw Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05 Onderwerp: het pakketje wordt naar Den Bosch gestuurd, terwijl mevrouw Bamberger-Goldsteen zich in kamp Vught bevindt.

Bewijs van verzending van een pakketje aan mevrouw Bamberger-Goldsteen in kamp Vught

Van: Henny Aan: Spetter, Nel en Jacques Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-07 Onderwerp: Lenie, de dochter van Nel en Jacques is overleden; Henny schrijft een brief, omdat ze geen vergunning kan krijgen om langs te kunnen komen (Amsterdam-Voorburg); veel sterkte…&nbsp;

Van: Henny Aan: Spetter, Nel en Jacques Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-07 Onderwerp: Lenie, de dochter van Nel en Jacques is overleden; Henny schrijft een brief, omdat ze geen vergunning kan krijgen om langs te kunnen komen (Amsterdam-Voorburg); veel sterkte…&nbsp;

Brief en enveloppe van Henny Knap-Spetter aan Nel en Jacques Spetter vanuit Amsterdam

Van: de Joodse Raad voor Amsterdam Aan: van der Horst A. Plaats: Den Haag Datum: 1942-12-15 Onderwerp: bevestiging voor het betalen van schoolgeld.

Van: de Joodse Raad voor Amsterdam Aan: van der Horst A. Plaats: Den Haag Datum: 1942-12-15 Onderwerp: bevestiging voor het betalen van schoolgeld.

Bewijs van ontvangst van de Joodse Raad voor Amsterdam voor schoolgeld betaald door A. van der Horst

Van: Mr. Slijper, J. Aan: Euser, R.P. Plaats: Rotterdam Datum: 1950-1028 Onderwerp: moet wachten met de afwikkeling van de boedel, nadat het overlijden van de heer I. Kroon in het Staatsblad is geplaatst.

Van: Mr. Slijper, J. Aan: Euser, R.P. Plaats: Rotterdam Datum: 1950-1028 Onderwerp: moet wachten met de afwikkeling van de boedel, nadat het overlijden van de heer I. Kroon in het Staatsblad is geplaatst.

Brief van Mr. J. Slijper aan de heer R.P. Euser over de afwikkeling rond de heer I. Kroon

Overleden personen in kamp Westerbork Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-23 Onderwerp: in het kamp overleden personen op 20 en 21 mei 1943.

Overleden personen in kamp Westerbork Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-23 Onderwerp: in het kamp overleden personen op 20 en 21 mei 1943.

Bericht over in mei 1943 overleden personen in kamp Westerbork

Van: het Ministerie van Justitie Aan: wie het betreft Plaats: Den Haag Datum: 1949-12-01&nbsp; Onderwerp: aangifte van overlijden van Levie Querido. Er zal pas 3 maanden na dagtekening van het afschrift een akte van overlijden worden opgemaakt.

Van: het Ministerie van Justitie Aan: wie het betreft Plaats: Den Haag Datum: 1949-12-01&nbsp; Onderwerp: aangifte van overlijden van Levie Querido. Er zal pas 3 maanden na dagtekening van het afschrift een akte van overlijden worden opgemaakt.

Verklaring van het Ministerie van Justitie over het overlijden van Levie Querido

Plaatsen in kamp Westerbork

Eerste ingang kamp Westerbork

Van: de gemeente Amsterdam Aan: Polak, F. Plaats: Amsterdam Datum: 1941-04-07 Onderwerp: aanmelding van Joodse bloede zijnde.

Van: de gemeente Amsterdam Aan: Polak, F. Plaats: Amsterdam Datum: 1941-04-07 Onderwerp: aanmelding van Joodse bloede zijnde.

Bewijs van aanmelding van Flora Polak van Joodse bloede zijnde

Van: Kontrollzettel Garage Aan: Wijnberg, Simon Datum: 1944-05-26 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: Simon Wijnberg begeeft zich om 10.45 naar de Kleedkamer en het ziekenhuis&nbsp;

Van: Kontrollzettel Garage Aan: Wijnberg, Simon Datum: 1944-05-26 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: Simon Wijnberg begeeft zich om 10.45 naar de Kleedkamer en het ziekenhuis&nbsp;

Werkopdracht voor Simon Wijnberg

Breslauer, W.R. Werken in de moestuin.&nbsp; Kamp Westerbork, 1943.&nbsp; Op voorgrond een man met hoed tussen de planten (tabak) van de moestuin.

Breslauer, W.R. Werken in de moestuin.&nbsp; Kamp Westerbork, 1943.&nbsp; Op voorgrond een man met hoed tussen de planten (tabak) van de moestuin.

Abraham EmanuelHanouwer

Abraham Emanuel
Hanouwer