In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: van Dijk, Salomon (via J. H. van Dijk-de Vries, barak 86) Aan: zijn kinderen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-28 Onderwerp: kaart van zijn dochter Marja ontvangen (van 8 aug.); drie weken geen bericht gehad; hij wacht op een foto van zijn kinderen; hij heeft een (meisjes) boek voor Marja's verjaardag laten toesturen; dagelijkse dingen en goede zorgen.

Van: van Dijk, Salomon (via J. H. van Dijk-de Vries, barak 86) Aan: zijn kinderen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-28 Onderwerp: kaart van zijn dochter Marja ontvangen (van 8 aug.); drie weken geen bericht gehad; hij wacht op een foto van zijn kinderen; hij heeft een (meisjes) boek voor Marja's verjaardag laten toesturen; dagelijkse dingen en goede zorgen.

Briefkaart van Salomon van Dijk aan zijn kinderen vanuit kamp Westerbork

Revisie bliksemafleider installatie Barak B en het schoolgebouw&nbsp; Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork&nbsp; Schaal: 1:250

Revisie bliksemafleider installatie Barak B en het schoolgebouw&nbsp; Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork&nbsp; Schaal: 1:250

Bouwtekening van de revisie van de bliksemafleider op de barakken van het type B en de schoolbarak

Een keukenbarak&nbsp; Plaats: woonoord Schattenberg Datum: 1956-1965 Na de invoering van de zelfzorg, werden bij de woon- en familiebarakken keukenbarakken geplaatst en werd de Centrale Keuken opgeheven.

Een keukenbarak&nbsp; Plaats: woonoord Schattenberg Datum: 1956-1965 Na de invoering van de zelfzorg, werden bij de woon- en familiebarakken keukenbarakken geplaatst en werd de Centrale Keuken opgeheven.

Foto van een keukenbarak in het woonoord Schattenberg

Plaatsen in kamp Westerbork

Ziekenhuisbarakken

Tandarts

Diëtiek

Orthopedische instrumentenmakerij

Pedicure

Apotheek

Medisch laboratorium

Polikiniek

Kinderafdeling

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Kerkdienst in barak 9 geleid door Srul Tabaksblatt. Zicht op het (kinder-)koor, de dirigent en de muzikale begeleiding.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Kerkdienst in barak 9 geleid door Srul Tabaksblatt. Zicht op het (kinder-)koor, de dirigent en de muzikale begeleiding.

Foto van een still uit de Westerborkfilm

Vrijstellingen van deportatie vanuit kamp Westerbork

120.000 Stempel

Van: de Groot, Samuel Aan: zijn vrouw en kinderen Plaats: Havelte, Joods werkkamp Datum: 1944 Onderwerp: zondagavond, Samuel zit rustig in zijn barak. Hij heeft vier uur gewerkt; ook de zaterdagmiddag, hij kon zich vrijwillig melden. Het leverde ongeveer 12 gulden op…; zondag is het loon 72 cent per uur; hij schrijft wat er na aftrek van etenskosten overblijft; zijn haar is geknipt; hij loopt al 14 dagen met dezelfde sokken; de keuken in het kamp is goed; als hij thuiskomt voor verlof wil hij de reisdeken meenemen. Hij slaapt nu onder een deken…

Van: de Groot, Samuel Aan: zijn vrouw en kinderen Plaats: Havelte, Joods werkkamp Datum: 1944 Onderwerp: zondagavond, Samuel zit rustig in zijn barak. Hij heeft vier uur gewerkt; ook de zaterdagmiddag, hij kon zich vrijwillig melden. Het leverde ongeveer 12 gulden op…; zondag is het loon 72 cent per uur; hij schrijft wat er na aftrek van etenskosten overblijft; zijn haar is geknipt; hij loopt al 14 dagen met dezelfde sokken; de keuken in het kamp is goed; als hij thuiskomt voor verlof wil hij de reisdeken meenemen. Hij slaapt nu onder een deken…

Brief van Samuel de Groot aan zijn vrouw en kinderen vanuit het Joodse werkkamp Havelte

In die context werden ook de nationale paviljoens in Auschwitz opnieuw ingericht in de barakken die daarvoor op het voormalige kampterrein ter beschikking werden gesteld. Een groep Nederlandse deskundigen ontwikkelde een nieuwe tentoonstelling voor het Nederlandse paviljoen, en de bestaande tentoonstelling werd ontmanteld. In die tentoonstelling bevond zich zo’n bijzonder en uniek object, dat de conservatoren van het museum in Auschwitz contact opnamen met de Ambassade. Wat was de veiligste manier om het originele treinbord Westerbork-Auschwitz naar Nederland te transporteren?

We kozen voor een pragmatische oplossing. Een koerier bracht het treinbord naar de Ambassade, wij zouden het verder met de diplomatieke post naar Westerbork laten versturen. En zo gebeurde het dat ik op een dinsdagmiddag een dikke enveloppe van een koerier in ontvangst nam en de inhoud ervan voorzichtig tevoorschijn haalde. Ineens stond ik met het originele treinbord in mijn blote handen. Nog voel ik de randen van het metaal, nog ruik ik de wat roestige geur, nog schrik ik van de minuscule witte verfdeeltjes op mijn vingers. Het was een historische sensatie die ik nooit ben vergeten.

Het treinbord is veilig in Herinneringscentrum Kamp Westerbork aangekomen en wordt daar met zorg omringd. Het is nu op de plek waar het hoort te zijn. Alleen al vanuit kamp Westerbork vertrokken vanaf 15 juli 1942 93 treinen naar onder meer Auschwitz, met 107.000 Joodse landgenoten en Roma en Sinti, van wie 102.000 de deportaties niet overleefden.

Als je het Herinneringscentrum nu bezoekt, kun je het treinbord zelf bekijken. In de tentoonstelling Westerbork-Auschwitz wordt het verhaal van het nazikamp verteld, dat symbool staat voor de vernietiging van de Joden in het door de nazi’s bezette Europa, en zijn overlevenden. Ook worden er persoonlijke verhalen verteld en beelden en foto’s van het kamp getoond: van toen en nu.

Ga kijken. We mogen het nooit vergeten.

GretaGotlieb

Greta
Gotlieb