In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Karikatuur Getekend door: Kok, Leo.&nbsp; Kamp Westerbork, 1943-03.&nbsp; Karikatuur over de Antragstelle.&nbsp; Met tekst: gemengd gehuwd? gedoopt? In Nederland geboren? Sind Sie vielleicht Frontkämpfer?

Karikatuur Getekend door: Kok, Leo.&nbsp; Kamp Westerbork, 1943-03.&nbsp; Karikatuur over de Antragstelle.&nbsp; Met tekst: gemengd gehuwd? gedoopt? In Nederland geboren? Sind Sie vielleicht Frontkämpfer?

Karikatuur over de Antragstelle in kamp Westerbork getekend door Leo Kok

Ziekenhuisbarakken

Medisch laboratorium

Van: Querido, Levie Aan: zijn kinderen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-03-05 Onderwerp: elke week afwachten wel of niet met het transport mee; opsturen van wasgoed en overbodige spullen; ontvangen pakketten; naar de postdienst van het kamp om te kijken of er pakketjes zijn gearriveerd; schrijft de brief met potlood, omdat zijn pen verloren is, later heeft Levie zijn pen weer gevonden in zijn bed en kan hij daarmee verder schrijven; vraag naar een nikkel horloge; verandering van barak van 59 naar 55; komt van de post terug, nog geen pakjes; Salomon de Raaij is verhuisd naar barak 58…

Van: Querido, Levie Aan: zijn kinderen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-03-05 Onderwerp: elke week afwachten wel of niet met het transport mee; opsturen van wasgoed en overbodige spullen; ontvangen pakketten; naar de postdienst van het kamp om te kijken of er pakketjes zijn gearriveerd; schrijft de brief met potlood, omdat zijn pen verloren is, later heeft Levie zijn pen weer gevonden in zijn bed en kan hij daarmee verder schrijven; vraag naar een nikkel horloge; verandering van barak van 59 naar 55; komt van de post terug, nog geen pakjes; Salomon de Raaij is verhuisd naar barak 58…

Brief van Levie Querido aan zijn kinderen vanuit kamp Westerbork

Kaart met indeling elektriciteitsgroepen.&nbsp; Afkomstig uit barak 201 (oorspronkelijk de Kommandantur) Schema in kleur aangegeven.

Kaart met indeling elektriciteitsgroepen.&nbsp; Afkomstig uit barak 201 (oorspronkelijk de Kommandantur) Schema in kleur aangegeven.

Kaart met indeling elektriciteitsgroepen in barak 201

Joodse gemeenten in Groningen

Mokum van het Noorden

Programmablad Buhne Lager Westerbork&nbsp; Voorstelling: Bunter Abend&nbsp; Datum: 1944-04

Programmablad Buhne Lager Westerbork&nbsp; Voorstelling: Bunter Abend&nbsp; Datum: 1944-04

Programma Buhne Lager Westerbork

Informatie uit andere archieven

Margaretha Mozes wordt op 18 maart 1866 in Rossum (Gelderland) geboren als dochter van Eduard Mozes en Henriëtte Hendrix. Margaretha Mozes trouwde op 17 december 1906 in Rossum met Maup de Jong. Zijn ouders waren Joseph (Isaac) de Jong, uit Leeuwarden en Betjen (Rebecka) van Menk uit Harderwijk. Zijn officiële naam was Mozes, maar hij werd altijd Maurits of Maup genoemd. Margaretha en Mozes trouwen vlak voor het overlijden van zijn moeder Betjen, op 19 december 1906 en gaan op 29 december 1906 in het huis in de Kleine Marktstraat D 49 (nummer 2) wonen. Daar, schuin tegenover de synagoge, was hun winkel en woonhuis. In de winkel stond een kleine toonbank waarop de lappen stof werden uitgestald. Mozes was manufacturier en onder zijn klanten waren veel bruidegoms die bij hem de stof voor hun trouwkostuum kwamen kopen. Vaak kreeg hij dan een uitnodiging om in de kerk aanwezig te zijn bij de huwelijksplechtigheid. In de kerk kreeg Mozes dan een plaats bij de ouderlingen omdat hij "van Het Oude Volk" was. Hij had een baardje en liep met een wandelstok met een zilveren knop erop. Mevrouw Mozes had grijs haar en was "goed bij de pinken".&nbsp; Na de onlusten en de razzia's, eind februari 1941 in Amsterdam, verhuisden de zuster en de zwager van Margaretha: David Braunberger en Dina Braunberger-Mozes naar Harderwijk. Zij kwamen op 3 maart 1941 bij hun inwonen in de Kleine Marktstraat. De man van Margaretha; Mozes de Jong komt op 18 januari 1942 te overlijden en wordt op de Joodse begraafplaats "Beth Chaim" in Harderwijk begraven in graf 62. Mozes was toen bijna 83 jaar oud.&nbsp; 29 maart 1943 komt van Generalkommissaris Rauter het bevel dat op korte termijn de Joden uit hun provincies moeten vertrekken. Acht provincies worden genoemd, waaronder ook Gelderland. Alleen de provincies Utrecht, Noord- en Zuid-Holland zijn uitgezonderd. De tekst bij deze "Provinzentjudung" luidde: "Op 10 april is Joden het verblijf aldaar verboden; zij moeten naar Vught". Op 6 april 1943 komt inderdaad vanuit Arnhem de mededeling: Alle Joden, die in de provincies Gelderland en Overijssel wonen, moeten hun woonplaats verlaten en zich melden in kamp Vught. De Joden zijn verplicht hun woning behoorlijk af te sluiten en de sleutels vóór hun vertrek af te geven bij den politiegezagsdragers hunner gemeente. Op hun verzoek kan deze den Joden een reisvergunning naar Vught geven. Na 10 april 1940 behooren zij de provincies Gelderland en Overijssel te hebben verlaten. Alle Joden, die zich na dit tijdstip nog, zonder daartoe gerechtigd te zij, in de beide provincies ophouden, worden als illegaal levende Joden aangemerkt en moeten worden gearresteerd en in een kamp ondergebracht worden. Ook Margaretha, Dina en David maken zich gereed voor vertrek. Op het politiebureau ontvangen zij, op 8 april, hun reisvergunningen waarop staat dat zij zich vrijdag 9 april 1943 per spoor naar Vught moeten begeven. Ook de Joden uit de provincies Groningen, Friesland, Drenthe, Limburg, Noord-Brabant en Zeeland moeten zich in Vught melden. Kamp Vught is opgezet als een Duits concentratiekamp. Dit Konzentrationslager Herzogenbusch was bedacht als aanvulling van het Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort en Westerbork. Het ressorteerde tot september 1944 onder het SS-Wirtschaftsverwaltungs-Hauptamt (WVHA) in Berlijn en niet zoals de kampen Amersfoort en Westerbork onder de Sicherheitspolizei (de SD). Het kamp vormde een reserve van arbeidskrachten die door de SS tegen betaling beschikbaar werden gesteld aan allerlei ondernemingen en industriën binnen en buiten Vught. De SS als koppelbaas dus. Het kamp was een Übersluchsslager, een kamp wat niet alleen zichzelf kon bedruipen maar ook met winst werkte. Buiten de kampindustrie moest er altijd zware arbeid in de buitenlucht worden verricht. Opruimings- transport en bouwgroepen, meest onder Duitse bewaking. Vught was een werkkamp. Dat stelde de Duitse bewaking voor de vraag, wat te doen met hen die niet meer konden werken - met de zieken, de oude van dagen en met de kinderen. Zij loste die vraag op door die mensen weg te sturen naar Westerbork - en vandaaruit vrijwel onmiddelijk naar Polen. En naar de gaskamers. Op 8 mei vertrok er uit Vught weer een transport naar Westerbork. Ouden van dagen en families met meer dan vier kinderen. Niet zelden vertrokken deze transporten onder erbarmelijke omstandigheden. Urenlang stonden de mensen te wachten - soms in slecht weer - en tenslotte werden ze met veel slaag voortgedreven naar de klaarstaande treinen. Het transport van 8 mei was bedoeld om de in het voorjaar sterk toegenomen kampbevolking uit te dunnen. Ook Margaretha, Dina en David en zijn op die dag op transport gegaan naar kamp Westerbork. Sobibor In kamp Westerbork zijn zij maar een dagen gebleven, want al op 11 mei 1943 werden zij naar het vernietigingskamp Sobibor gedeporteerd. In totaal 1446 personen zijn die dag op transport gegaan en drie dagen later, op 14 mei 1943, in Sobibor aangekomen. Slechts enkele tientallen mensen werden geselecteerd om te werken, maar de rest van al deze mensen is, onmiddelijk na aankomst, in kamp Sobibor naar de gaskamers gestuurd. Ook Margaretha de Jong-Mozes, Dina en David Braunberger werden die dag omgebracht. Margaretha was toen 77 jaar oud. Haar overlijden is pas in 1950 officieel bevestigd. Overlijdensakteakte nr. 9 - 24 januari 1950. Dina Braunberger-Mozes was 69 jaar oud. Haar overlijdensakte is gedateerd op 24 januari 1950. Haar man, David Braunberger was 74 jaar oud en zijn overlijdensakte is gedateerd op 31 december 1949.&nbsp;

AbrahamEnsel

Abraham
Ensel