In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Joodse werkkampen

Joods werkkamp Geesbrug

Plaatsen in kamp Westerbork

Doorgangskamp Westerbork

Calendarium kamp Westerbork

2009

2007

2025

2024

2021

2020

2019

2018

2017

2023

2022

1969

1968

1967

1966

1965

1974

1973

1972

1971

1970

1980

1979

1978

1977

1976

1975

1984

1983

1982

1981

1933

1934

1936

1935

1944

1943

1942

1941

1940

1939

1938

1937

1947

1946

1945

1954

1953

1952

1951

1950

1949

1948

1958

1957

1956

1955

1964

1963

1962

1961

1960

1959

2010

2008

2006

2005

2014

2013

2012

2011

2016

2015

1988

1987

1986

1985

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1999

1998

1997

1996

1995

2004

2003

2002

2001

2000

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 12&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1961-04-27 Opmerking: woonfunctie

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 12&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1961-04-27 Opmerking: woonfunctie

Plattegrond met aanzichten en doorsnede van barak 12 in het woonoord Schattenberg

Leo Meijer werd op 25 juli 1935 in Zwijndrecht geboren als enig kind van Herman Izaäk Meijer en Charlotte Rozeboom. Leo groeide op aan het Veerplein in Zwijndrecht, boven de apotheek van zijn vader. Toen Leo zes jaar geworden was, ging hij naar de openbare lagere school van het dorp. Niet voor lang, want begin 1942 mochten hij en de andere Joodse kinderen van de Duitse bezetter niet meer naar deze school. Er werd toen in Dordrecht een klasje gevormd voor de Joodse kinderen.&nbsp; In de herfst van 1942 is het gezin Meijer van huis gehaald en samen met 17 andere joden uit Zwijndrecht met de trein vervoerd naar het Centraal Station in Amsterdam. Vandaar moesten ze lopen naar de Hollandsche Schouwburg. Op 11 november 1942 wordt het gezin Meijer in kamp Westerbork geregistreerd. Vader Herman kon in het kamp aan de slag als apotheker, daarom is het gezin Meijer bijna twee jaar in kamp Westerbork gebleven. Op 4 september 1944 is Leo met zijn ouders op transport gesteld naar Theresienstadt. Leo en zijn moeder zijn op 4 oktober 1944 doorgevoerd naar Auschwitz, waar moeder en zoon na aankomst zijn vermoord. Vader Herman werd op 29 september 1944 doorgevoerd naar Auschwitz, waar hij werd geselecteerd om te werken en zo uiteindelijk wist te overleven.&nbsp; zie ook https://westerborkportretten.nl/westerborkportretten/leo-meijer

Van: moeder Jeannette Gans-Mogendorff en broer Henri Louis Gans Aan:&nbsp; Plaats: Uit de trein geworpen Datum: 1943-04-06 poststempel Groningen&nbsp; Onderwerp: Zitten in de trein en houden ons goed. Hopelijk is het met jou lieve schat ook goed. We redden ons best, hou je taai. Henri.

Van: moeder Jeannette Gans-Mogendorff en broer Henri Louis Gans Aan:&nbsp; Plaats: Uit de trein geworpen Datum: 1943-04-06 poststempel Groningen&nbsp; Onderwerp: Zitten in de trein en houden ons goed. Hopelijk is het met jou lieve schat ook goed. We redden ons best, hou je taai. Henri.

Briefkaart van Jeannette Gans en Henri Gans vanuit de trein geworpen

Contact

Omstanders kamp Westerbork

Vrij personeel kamp Westerbork

Informatie uit andere archieven

In die context werden ook de nationale paviljoens in Auschwitz opnieuw ingericht in de barakken die daarvoor op het voormalige kampterrein ter beschikking werden gesteld. Een groep Nederlandse deskundigen ontwikkelde een nieuwe tentoonstelling voor het Nederlandse paviljoen, en de bestaande tentoonstelling werd ontmanteld. In die tentoonstelling bevond zich zo’n bijzonder en uniek object, dat de conservatoren van het museum in Auschwitz contact opnamen met de Ambassade. Wat was de veiligste manier om het originele treinbord Westerbork-Auschwitz naar Nederland te transporteren?

We kozen voor een pragmatische oplossing. Een koerier bracht het treinbord naar de Ambassade, wij zouden het verder met de diplomatieke post naar Westerbork laten versturen. En zo gebeurde het dat ik op een dinsdagmiddag een dikke enveloppe van een koerier in ontvangst nam en de inhoud ervan voorzichtig tevoorschijn haalde. Ineens stond ik met het originele treinbord in mijn blote handen. Nog voel ik de randen van het metaal, nog ruik ik de wat roestige geur, nog schrik ik van de minuscule witte verfdeeltjes op mijn vingers. Het was een historische sensatie die ik nooit ben vergeten.

Het treinbord is veilig in Herinneringscentrum Kamp Westerbork aangekomen en wordt daar met zorg omringd. Het is nu op de plek waar het hoort te zijn. Alleen al vanuit kamp Westerbork vertrokken vanaf 15 juli 1942 93 treinen naar onder meer Auschwitz, met 107.000 Joodse landgenoten en Roma en Sinti, van wie 102.000 de deportaties niet overleefden.

Als je het Herinneringscentrum nu bezoekt, kun je het treinbord zelf bekijken. In de tentoonstelling Westerbork-Auschwitz wordt het verhaal van het nazikamp verteld, dat symbool staat voor de vernietiging van de Joden in het door de nazi’s bezette Europa, en zijn overlevenden. Ook worden er persoonlijke verhalen verteld en beelden en foto’s van het kamp getoond: van toen en nu.

Ga kijken. We mogen het nooit vergeten.

Treinbord Westerbork - Auschwitz

Het personeel van het kamp.&nbsp; Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1945.&nbsp; Afdeling Personeelszaken, de heren Jonker en Moes.

Het personeel van het kamp.&nbsp; Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1945.&nbsp; Afdeling Personeelszaken, de heren Jonker en Moes.

Foto van personeel van de Afdeling Personeelszaken in Interneringskamp Westerbork

Militair Kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-25 Onderwerp: Werner was geschrokken van een expresbrief van Stella. Hij dacht dat ze een oproep had gekregen, wat dus niet het geval was. Stella heeft de mogelijkheid van uitstel van transport. Zo lijkt ook de situatie voor Werner in kamp Westerbork, de oorspronkelijke bewoners lijken voorlopig uitstel te krijgen. De situatie blijft onzeker. ‘We leven op afroep’, het kan weken, het kan maanden duren. De rugzakken die vorige week klaarstonden worden weer leeggemaakt. De eerste twee transporten waren schokkend en confronterend, mensen met gevangenis- en concentratiekamp ervaring zaten erbij. De organisatie van de transporten was nog niet in orde. De eerste twee transporten gingen met goederenwagons. Vanaf het derde transport konden de mensen even bijkomen, zieke mensen &nbsp;en bijzondere gevallen werden eruit gehaald en oude persoonswagons werden ingezet om de mensen verder te vervoeren. ‘We hebben gehoord dat de mensen in Auschwitz goed zijn gearriveerd en in Groningen en Bremen door het Rode Kruis verzorgd worden’. De kinderen kregen melk en de mannen moeten daarginds werken bij boeren of in fabrieken. De vrouwen en kinderen blijven in het kamp. De gezinnen wonen samen. Werner vindt de berichten niet betrouwbaar genoeg. Eerst maar een bericht van de mannen zelf krijgen. Het vijfde transport uit Amsterdam is binnengekomen. Er komen ook mannen uit werkkampen, gedeeltelijk werken ze in het kamp of gaan ze met hun gezin mee naar het Oosten. Tweemaal in de week vertrekt een transport, elk met ongeveer 1000 mensen. Onder de gedeporteerden bevinden zich veel arme mensen uit de Jodenbuurt. Er zitten weinig beter gesitueerden tussen…

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-25 Onderwerp: Werner was geschrokken van een expresbrief van Stella. Hij dacht dat ze een oproep had gekregen, wat dus niet het geval was. Stella heeft de mogelijkheid van uitstel van transport. Zo lijkt ook de situatie voor Werner in kamp Westerbork, de oorspronkelijke bewoners lijken voorlopig uitstel te krijgen. De situatie blijft onzeker. ‘We leven op afroep’, het kan weken, het kan maanden duren. De rugzakken die vorige week klaarstonden worden weer leeggemaakt. De eerste twee transporten waren schokkend en confronterend, mensen met gevangenis- en concentratiekamp ervaring zaten erbij. De organisatie van de transporten was nog niet in orde. De eerste twee transporten gingen met goederenwagons. Vanaf het derde transport konden de mensen even bijkomen, zieke mensen &nbsp;en bijzondere gevallen werden eruit gehaald en oude persoonswagons werden ingezet om de mensen verder te vervoeren. ‘We hebben gehoord dat de mensen in Auschwitz goed zijn gearriveerd en in Groningen en Bremen door het Rode Kruis verzorgd worden’. De kinderen kregen melk en de mannen moeten daarginds werken bij boeren of in fabrieken. De vrouwen en kinderen blijven in het kamp. De gezinnen wonen samen. Werner vindt de berichten niet betrouwbaar genoeg. Eerst maar een bericht van de mannen zelf krijgen. Het vijfde transport uit Amsterdam is binnengekomen. Er komen ook mannen uit werkkampen, gedeeltelijk werken ze in het kamp of gaan ze met hun gezin mee naar het Oosten. Tweemaal in de week vertrekt een transport, elk met ongeveer 1000 mensen. Onder de gedeporteerden bevinden zich veel arme mensen uit de Jodenbuurt. Er zitten weinig beter gesitueerden tussen…

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit kamp Westerbork

Persoonsbewijs (Ausweis) Van: Cohen-Nijstad, Lena Plaats: Westerbork, kamp Ze heeft op 7/8 febr. 1943 dienst bij een binnenkomend en vertrekkend transport.

Persoonsbewijs (Ausweis) Van: Cohen-Nijstad, Lena Plaats: Westerbork, kamp Ze heeft op 7/8 febr. 1943 dienst bij een binnenkomend en vertrekkend transport.

Ausweis van Lena Cohen-Nijstad

Monumenten in kamp Westerbork

Verzetsgraf

<blockquote>“Het is hier onbeschrijfelijk. Wel 16.000 mensen. […] Voor ons is voorlopig althans alles voorbij, maar we houden moed.”</blockquote>

In februari 1943 was het gezin nog steeds in kamp Westerbork. Ze waren niet op een dergelijk lang verblijf voorbereid en hadden niet genoeg passende kleding meegebracht. &nbsp;Aan dezelfde vriendin vraagt Carolina om spullen die uit hun huis in Zwolle zijn gered, waaronder jurken en een pakje van Max. Ook beschrijft ze hoe er in de voorafgaande weken veel kennissen en vrienden zijn doorgestuurd. De onzekerheid over een mogelijke deportatie is nog steeds groot, maar ze probeert er het beste van te maken en geniet van haar zoontje.&nbsp;

<blockquote>“Onze Max is een reuzelieve schat en nu niet, omdat het mijn eigen kind is, maar ze zijn allemaal gek met hem en vinden hem erg lief. Jammer was hij een week niet lekker in orde, wat bronchitis enzo. Nu is hij weer beter […]”</blockquote>

In een brief van 28 april 1943 is het dit keer niet Carolina, maar haar moeder Gezina die schrijft. Carolina, Salomon en kleine Max zijn namelijk de dag ervoor, op 27 april 1943, naar het vernietigingskamp Sobibor gedeporteerd. Hier werden ze direct na aankomst vermoord.&nbsp;

<blockquote>“Ze zijn gisteren doorgestuurd. Ze waren goed te spreken. Max vond het fijn weer eens in de trein te kunnen gaan. Hij was net acht dagen ziek geweest (buikloop). Hij heeft gelukkig geen koorts meer. Hij heeft 39.5 gehad. We hopen dat het hun daar goed mag gaan…”</blockquote>

Brief van C. Caneel-Bamberg aan Janny Bosman vanuit kamp Westerbork

These are the things you will (and will not) find on this website

About this website

Commandantswoning

Van: Visser, Mevr. Aan: Visser, Asser Plaats: Amsterdam Datum: 1942-08-09 Onderwerp: bezig met vrijlatingsverzoeken (onder andere naar kampcommandant Deppner), toesturen van allerlei goederen.

Van: Visser, Mevr. Aan: Visser, Asser Plaats: Amsterdam Datum: 1942-08-09 Onderwerp: bezig met vrijlatingsverzoeken (onder andere naar kampcommandant Deppner), toesturen van allerlei goederen.

Brief van mevrouw Visser aan Asser Visser vanuit Amsterdam

Van: Visser, Mevr.( echtg. van Asser Visser) Aan: Visser, A. Plaats: Amsterdam Datum: 1942-08-12 en 1942-08-13 Onderwerp: Situatie thuis. Pogingen om via de (katholieke) kerk Asser uit Westerbork te krijgen. (Asser Visser zit in barak 3a, bed 67, Kamp Westerbork).&nbsp;De familie probeert onder andere kampcommandant Deppner te bereiken. Blz.: 2 Bijbehorende enveloppe: 8515-05-1

Van: Visser, Mevr.( echtg. van Asser Visser) Aan: Visser, A. Plaats: Amsterdam Datum: 1942-08-12 en 1942-08-13 Onderwerp: Situatie thuis. Pogingen om via de (katholieke) kerk Asser uit Westerbork te krijgen. (Asser Visser zit in barak 3a, bed 67, Kamp Westerbork).&nbsp;De familie probeert onder andere kampcommandant Deppner te bereiken. Blz.: 2 Bijbehorende enveloppe: 8515-05-1

Van: Visser, Mevr. Aan: Visser, Asser Plaats: Amsterdam Datum: 1942-08-09 Onderwerp: bezig met vrijlatingsverzoeken (ook naar kampcommandant Deppner), toesturen van allerlei goederen, protestants gedoopte Joden zijn vrijgelaten.

Van: Visser, Mevr. Aan: Visser, Asser Plaats: Amsterdam Datum: 1942-08-09 Onderwerp: bezig met vrijlatingsverzoeken (ook naar kampcommandant Deppner), toesturen van allerlei goederen, protestants gedoopte Joden zijn vrijgelaten.

Levieda Costa da Fonseca

Levie
da Costa da Fonseca