In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Van: Teig, R. Aan: van As, kampintendant Plaats: Westerbok, Interneringskamp Datum: 1945-04 tot 07 Onderwerp: opsomming van timmergereedschappen, eigendom van de heren Wolfgang Besser en Richard Teig, met het verzoek deze mee te mogen nemen bij ontslag uit het kamp.

Van: Teig, R. Aan: van As, kampintendant Plaats: Westerbok, Interneringskamp Datum: 1945-04 tot 07 Onderwerp: opsomming van timmergereedschappen, eigendom van de heren Wolfgang Besser en Richard Teig, met het verzoek deze mee te mogen nemen bij ontslag uit het kamp.

Verzoek om eigen timmergereedschappen mee te mogen nemen na ontslag uit het kamp

Bewijs van crematie Datum: 13-05-1943 Nr. 200 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Pulvermacher, Martha geb. 11-03-68 overleden te Westerbork op 15-04-1943 op: 19-04-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie Datum: 13-05-1943 Nr. 200 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Pulvermacher, Martha geb. 11-03-68 overleden te Westerbork op 15-04-1943 op: 19-04-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie in kamp Westerbork betreffende Martha Pulvermacher

Van: Visser, Ennie Elivire (dochter van Asser) Aan: Visser, A. Plaats: Amsterdam Datum: 1942-08-09 Onderwerp: Omstandigheden thuis, telefoon is afgesloten Blz.: 2

Van: Visser, Ennie Elivire (dochter van Asser) Aan: Visser, A. Plaats: Amsterdam Datum: 1942-08-09 Onderwerp: Omstandigheden thuis, telefoon is afgesloten Blz.: 2

Brief van Ennie Elivire Visser aan Asser Visser vanuit Amsterdam

Van: van opa en oma Aan: van Bergen, Chaja Plaats: Amsterdam Datum: 1946-07-19 Onderwerp: ze zijn blij dat Chaja het zo naar haar zin heeft (fietsen en met mooie poppen spelen); ze hebben Eddy bezocht, hij zag er goed uit; in de stad is het erg warm; ze stopt met schrijven, opa heeft honger…

Van: van opa en oma Aan: van Bergen, Chaja Plaats: Amsterdam Datum: 1946-07-19 Onderwerp: ze zijn blij dat Chaja het zo naar haar zin heeft (fietsen en met mooie poppen spelen); ze hebben Eddy bezocht, hij zag er goed uit; in de stad is het erg warm; ze stopt met schrijven, opa heeft honger…

Brief van oma en opa aan Chaja van Bergen vanuit Amsterdam

Bewijs van terpostbezorging van een postpakket&nbsp; Geadresseerde: J. Levie&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-11-29 (stempel)

Bewijs van terpostbezorging van een postpakket&nbsp; Geadresseerde: J. Levie&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-11-29 (stempel)

Bewijs voor het verzenden van een pakket/geld aan Joseph Levie in kamp Westerbork

Post kamp Westerbork

Clandestiene post kamp Westerbork

Brieven verstopt in de deportatiewagons

Uit de trein geworpen brieven

Uit kamp Westerbork gesmokkelde informatie

Van: Weinberg, Werner, Dr. Aan: Emmering, S., Dr. Plaats: Cincinnati Datum: 1983-07-14 Onderwerp: Siegfried Emmering maakte een portret tekening van Werner Weinberg in mei 1944 in Bergen Belsen. Nu pas is het contact tussen deze twee personen weer tot stand gekomen. Verder geeft Weinberg zijn herinneringen aan de oorlogsperiode.

Van: Weinberg, Werner, Dr. Aan: Emmering, S., Dr. Plaats: Cincinnati Datum: 1983-07-14 Onderwerp: Siegfried Emmering maakte een portret tekening van Werner Weinberg in mei 1944 in Bergen Belsen. Nu pas is het contact tussen deze twee personen weer tot stand gekomen. Verder geeft Weinberg zijn herinneringen aan de oorlogsperiode.

Brief van Dr. Werner Weinberg aan Dr. S. Emmering

Calendarium kamp Westerbork

1983

Verklaring van gemeente Hoogeveen betreffende het afvoeren van Wijnberg, Alexander en Urbach, Rosa van het bevolkingsregister. Datum: 1947-08-06

Verklaring van gemeente Hoogeveen betreffende het afvoeren van Wijnberg, Alexander en Urbach, Rosa van het bevolkingsregister. Datum: 1947-08-06

Verklaring van de gemeente Hoogeveen over het echtpaar Wijnberg-Urbach

Foto van een groep Joodse dwangarbeiders Plaats: Kloosterhaar Datum: 1942 Onderwerp: groep mannen in Kloosterhaar, op de achtergrond een barak; Meijer de Lange staat helemaal rechts op de foto.

Foto van een groep Joodse dwangarbeiders Plaats: Kloosterhaar Datum: 1942 Onderwerp: groep mannen in Kloosterhaar, op de achtergrond een barak; Meijer de Lange staat helemaal rechts op de foto.

Foto van een groep mannen, waaronder Meijer de Lange in het Joodse werkkamp Kloosterhaar

Van: van Bergen, Chaja Aan: van Bergen-Diamant, N. Plaats: Children Committee Hostel, Yorkshire, Engeland Datum: 1946 Onderwerp: toen de kinderen met de trein meegingen werden ze eerst bespoten met een wit spulletje; na de bootreis met een mooie trein verder; groep nummer 16, Dutch Children Hostel Woodlands, Yorkshire.

Van: van Bergen, Chaja Aan: van Bergen-Diamant, N. Plaats: Children Committee Hostel, Yorkshire, Engeland Datum: 1946 Onderwerp: toen de kinderen met de trein meegingen werden ze eerst bespoten met een wit spulletje; na de bootreis met een mooie trein verder; groep nummer 16, Dutch Children Hostel Woodlands, Yorkshire.

Brief van Chaja van Bergen aan haar moeder vanuit Engeland

Van: Buijvoets, G.&nbsp; Aan: Stertzenbach, W.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1945-08-07&nbsp; Onderwerp: Crematorium Westerbork, vernietiging archief en andere bescheiden door de Duitse bezetter van kamp Westerbork, waardoor Werner niets meer terug zal kunnen krijgen.

Van: Buijvoets, G.&nbsp; Aan: Stertzenbach, W.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1945-08-07&nbsp; Onderwerp: Crematorium Westerbork, vernietiging archief en andere bescheiden door de Duitse bezetter van kamp Westerbork, waardoor Werner niets meer terug zal kunnen krijgen.

Brief van G. Buijvoets aan Werner Stertzenbach vanuit kamp Westerbork

Van: Houtvester Assen&nbsp; Aan: Directeur Staatsbosbeheer&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1939-06-17&nbsp; Onderwerp: Werkverschaffing Vluchtelingenkamp; inzet werklozen voor het in orde maken van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.

Van: Houtvester Assen&nbsp; Aan: Directeur Staatsbosbeheer&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1939-06-17&nbsp; Onderwerp: Werkverschaffing Vluchtelingenkamp; inzet werklozen voor het in orde maken van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.

Brief van Houtvester Assen aan de directeur van Staatsbosbeheer

Schulerkreis. Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork, 1942.&nbsp; Groep kinderen met begeleiders waaronder Salo Carlebach. Bovenste rij Links: Jacob Birnbaum Voorste rij van links naar rechts: Zwi Birnbaum, Susanne Birnbaum, ?, Alice Adler, Betty Kubascha,&nbsp;

Schulerkreis. Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork, 1942.&nbsp; Groep kinderen met begeleiders waaronder Salo Carlebach. Bovenste rij Links: Jacob Birnbaum Voorste rij van links naar rechts: Zwi Birnbaum, Susanne Birnbaum, ?, Alice Adler, Betty Kubascha,&nbsp;

Een groep van de Schulerkreis in kamp Westerbork

Van: Cleeff van, Alice en Eddy Aan: lieve vrienden Plaats: Geneve Datum: 1945-05-12 Onderwerp: Omstandigheden in Zwitserland, samenvatting van de ervaringen gedurende het verblijf in vooral Theresienstadt en de uitwisseling naar Zwitserland op 5 februari 1945. De grote vraag is hoe gaat het met de in Theresienstadt achtergebleven familieleden, bekenden en vooral familieleden die naar Polen zijn doorgestuurd.

Van: Cleeff van, Alice en Eddy Aan: lieve vrienden Plaats: Geneve Datum: 1945-05-12 Onderwerp: Omstandigheden in Zwitserland, samenvatting van de ervaringen gedurende het verblijf in vooral Theresienstadt en de uitwisseling naar Zwitserland op 5 februari 1945. De grote vraag is hoe gaat het met de in Theresienstadt achtergebleven familieleden, bekenden en vooral familieleden die naar Polen zijn doorgestuurd.

Brief met verslag van Alice en Eddy van Cleeff over hun kampervaringen en uitwisseling naar Zwitserland

Van: Government of Palestine, Department of Migration Aan: Asscher-Pinkhof, Clara Plaats: Haifa Datum: 1944-07-10 Onderwerp: identiteitskaart met pasfoto na aankomst in Haifa vanuit Bergen-Belsen.

Van: Government of Palestine, Department of Migration Aan: Asscher-Pinkhof, Clara Plaats: Haifa Datum: 1944-07-10 Onderwerp: identiteitskaart met pasfoto na aankomst in Haifa vanuit Bergen-Belsen.

Identiteitskaart van Clara Asscher-Pinkhof gekregen na aankomst in Palestina

Betjen Bertha wilde zelf liever Betty genoemd worden. Zij was een mooi, deftig meisje en leek qua karakter sterk op haar vader. Zij speelde, net als haar moeder, piano. Zij was als meisje " erg in tel bij de jongens". De heer Schilderman heeft, als jong knaapje, nog met Betty geschaatst. Betty deed ook mee aan allerlei aktiviteiten in Harderwijk. Het beroep van Betty was stenotypiste. Betty was de vriendin van Jansje en Gijsje Vis. De dochters van timmerman Jan Vis die zijn werk-plaats ook in de Hoogstraat had. Betty verloofde zich met een jongen die van buiten Harderwijk kwam. Mevrouw Truus Kuyper-van Koot was ook op de verlovings-receptie aanwezig. Ze wist niet hoe de verloofde van Betty heette, maar het was waarschijnlijk wel een Joodse jongen. De naam van de verloofde is vermoedelijk Sjaak of Sjakie. Vader Philip was niet zo blij met de keus van zijn dochter, maar moeder Selma was juist erg gek op haar aanstaande schoonzoon. Die receptie werd op een zondag gegeven, in de bovenzaal van de Concertzaal. Die Concertzaal was op de hoek van de Donkerstraat en de Markt, naast het oude postkantoor. Beide gebouwen zijn gesloopt. In september 1941 is Betty, evenals haar vader voor de Joodse Raad gaan werken. Zij was assistente van de hoofdvertegenwoordiger van de Joodse Raad afdeling Nunspeet, Ermelo en Harderwijk. Toen zij daar werkte is er een opmerkelijke adreswijziging gemaakt op de gezinskaart van de familie Philips. Op die kaart is het adres in de Hoogstraat doorgestreept en het adres Sloestraat 9 in Amsterdam inge-vuld! De Sloestraat is in Amsterdam-Zuid, vlakbij de Churchilllaan. Vermoedelijk is dat kort voor februari 1942 gebeurd. Vanaf die datum waren de Joden verplicht zich te laten registreren en kwam op hun nieuwe persoonsbewijs ook een zwarte letter J te staan. In die tijd is ook de gezinskaart van de familie Philips veranderd met het adres in Amsterdam erop! Die kaart zit momenteel in de cartotheek van de Joodse Raad in Amsterdam. Was het de bedoeling om bewust een verkeerd adres op de gezinskaart te zetten? Op het adres Sloestraat 9 zijn nog geen namen gevonden waaruit zou blijken dat het eventuele familieleden of vrienden van de familie Philips waren. Het is mogelijk dat de vriend, en latere verloofde, van Betty daar heeft gewoond, of familie had wonen. Betty is gelijk met haar moeder Selma en broer Frits op 18 oktober 1942 in Harderwijk ondergedoken en heeft ook op verschillende adressen gewoond. Op 27 augustus 1943 zijn Selma, Betty en Frits opgepakt op hun onderduikadres bij de familie Stoorvogel in de Bruggestraat. Zij zijn door een lid van de Sicherheits-polizei naar het politiebureau op de Kuipwal gebracht. Behalve Selma, Betty en Frits was er nog een Joodse jongen opgepakt. Het is niet bekend of die jongen ook bij de familie Stoorvogel was ondergedoken of dat hij ergens anders door de Duitsers was opgepakt. Selma smeekte: "Laat mij maar meegaan en niet de kinderen!". Betty zei: "Ik spring onderweg uit de trein!". De Sipo-beambte deelt mee dat de Joden op het politiebureau moeten blijven en later naar Westerbork zullen worden gebracht. Dat is dezelfde nog dag gebeurd. Na vier dagen in kamp Westerbork is Betty, samen met haar moeder Selma en haar broer Frits op 31 augustus 1943 vanuit kamp Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. Na aankomst in Auschwitz, op 3 september, werden de mensen op het perron geselecteerd. Selma en Betty Philips zijn daar, onmiddelijk na aankomst omgebracht. Selma was toen 48 jaar oud en Betty was 23 jaar oud. Haar broer Frits kwam wel door de selectie en werd in Auschwitz, of één van de andere werkkampen daar in de omgeving, als dwangarbeider tewerkgesteld. Dat werk was meestal zeer zwaar en de leefomstandigheden ronduit beestachtig. Net als zoveel anderen heeft Frits het zware werk niet lang vol kunnen houden. Zes maanden later is hij op 31 maart 1944 in dat kamp overleden. Haar broer Frits was toen pas 17 jaar oud.

Van: Mr. van Proosdij, A.C.G. Aan: Fuldauer-Koob, M. en mevrouw Espinosa-Fuldauer, L.J. Plaats: Amsterdam Datum: 1943-08-07 Onderwerp: doorslag van zijn schrijven aan Henri Fuldauer, over papier van afstamming en wachten op doopbewijzen van zijn overgrootouders uit Luxemburg.

Van: Mr. van Proosdij, A.C.G. Aan: Fuldauer-Koob, M. en mevrouw Espinosa-Fuldauer, L.J. Plaats: Amsterdam Datum: 1943-08-07 Onderwerp: doorslag van zijn schrijven aan Henri Fuldauer, over papier van afstamming en wachten op doopbewijzen van zijn overgrootouders uit Luxemburg.

Brief van Mr. A.C.G. van Proosdij aan M. Fuldauer-Koob en L.J. Espinosa-Fuldauer, L.J.

Van: gemeentepolitie Delfzijl Aangifte: van Dam, Aron, A. Plaats: Delfzijl Datum: 1945-08-20 Onderwerp: gedwongen vertrek uit Delfzijl; onderduik; bij het weer willen betrekken van de woning aan de Koestraat 225 B bleek de hele inboedel weggehaald te zijn.&nbsp;

Van: gemeentepolitie Delfzijl Aangifte: van Dam, Aron, A. Plaats: Delfzijl Datum: 1945-08-20 Onderwerp: gedwongen vertrek uit Delfzijl; onderduik; bij het weer willen betrekken van de woning aan de Koestraat 225 B bleek de hele inboedel weggehaald te zijn.&nbsp;

Rapport van de politie betreffende een totale vermissing van de woninginrichting

Van: Abas, L.R. Aan: Haan, de, H.C. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-10 Onderwerp: beschrijving situatie, bedankje voor pakketten en vraag om div. goederen, ze werkt buiten, ze woont in een barak voor 700 vrouwen, zondags is de groep van de tuinkwekerij vrij, ze mogen 3x in de week naar het badhuis, een tante heeft in het ziekenhuis gelegen. het eten is te weinig voor de werkende groep gevangenen.

Van: Abas, L.R. Aan: Haan, de, H.C. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-10 Onderwerp: beschrijving situatie, bedankje voor pakketten en vraag om div. goederen, ze werkt buiten, ze woont in een barak voor 700 vrouwen, zondags is de groep van de tuinkwekerij vrij, ze mogen 3x in de week naar het badhuis, een tante heeft in het ziekenhuis gelegen. het eten is te weinig voor de werkende groep gevangenen.

Jetje ClaraBosboom-Cohen

Jetje Clara
Bosboom-Cohen