In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Lilli Lucie Moses werd op 6 mei 1906 geboren als tweede dochter van Richard en Therese Moses-Seelig, in Neustrelitz. Haar zus Käthe, geboren op 7 april 1904, werd later ook een slachtoffer van de Holocaust. &nbsp;Het gezin woonde in de Strelitzer Straße 14 in Neustrelitz, waar haar vader ook een winkel in schoenen en lederwaren had. &nbsp;Hij was ook het hoofd van de Joodse gemeenschap in Neustrelitz van 1905 tot zijn dood in 1907, toen hij op 34-jarige leeftijd in Berlijn stierf. Lilli's moeder Therese trouwde later met de Jood Eugen Cohn, geboren op 13 mei 1881 in Danzig. Hun dochter Ellen Cohn werd geboren op 25 juni 1921 in Marienwerder. Op 29 januari 1943 werd de hele familie Cohn gedeporteerd naar Auschwitz in een zogenaamd “bejaarden transport” en daar vermoord. Er is niets meer bekend over Lilly's tijd tussen haar geboorte en haar huwelijk. Het is mogelijk dat haar moeder na haar huwelijk met Eugen Cohn naar Marienwerder in West-Pruisen verhuisde en haar twee dochters daar mee naartoe nam. De familie Moses wordt alleen vermeld in de adresboeken van de stad Neustrelitz tot 1908. In 1912 zijn er geen vermeldingen voor een familie Moses of Cohn, noch in de Strelitzer Straße 14, noch in de namenlijst. Vermoedelijk had het huwelijk tussen Therese Moses en Eugen Cohn toen al plaatsgevonden in Marienwerder. In 1926 wordt een koopman Eugen Cohn vermeld in het adresboek van de stad Marienwerder, Marienberger Straße 8. Uit documenten in het archief van de gemeente Roermond blijkt dat Lilli op 8 januari 1932 in Marienwerder (nu Kwidzyn) in Oost-Pruisen trouwde met de joodse Jaems Simon uit Obersitzko (West-Pruisen), geboren op 30 april 1898. Hun dochter Marianne werd geboren in Marienwerder op 7 april 1933. Het is niet bekend wanneer het gezin verhuisde van Marienwerder naar Saarbrücker Straße 33 in Berlijn. De vroegste informatie over hun verblijf in Berlijn is van 19 april 1939, want er is een document van Marianne bewaard gebleven dat bewijst dat ze op die dag werd ingeschreven op de Joodse privéschool aan de Rykestraße 53 in Berlijn. In de “Duitse minderheden volkstelling van 17 mei 1939”, werden Lilli Lucie en haar dochter Marianne vermeld als wonend in Berlijn, Prenzlauer Berg. Tussen deze datum en augustus/september reisde Marianne met een Kindertransport naar Engeland. Volgens informatie van de “worldjewishrelief” kwam Marianne op 23 augustus 1939 aan in Engeland. Ze had het nummer 9313 en was daarmee een van de laatste kinderen die met een Kindertransport vanuit Duitsland in Engeland aankwamen. Marianne werd ondergebracht bij een familie die goed voor haar leek te zorgen. Ze werd goed verzorgd, had haar eigen kamer en ging naar zowel de basisschool als de middelbare school.&nbsp; Lilli's man Jaems komt niet meer voor in de Joodse volkstelling van 17 mei 1939. Het echtpaar moet toen niet meer samen zijn geweest. Haar man slaagde erin om in 1939 naar Engeland te emigreren, want er is een gevangenendossier van Jaems uit het interneringskamp “Kitchener Camp” bij Richborough in Engeland uit dat jaar. Hij werd geregistreerd als een gevangene op 9 oktober 1939. Het is mogelijk dat Jaems na de progroms van november 1938 naar een concentratiekamp werd gestuurd. Omdat hij een uitreisvergunning naar Engeland had, werd hij daar later vrijgelaten voor emigratie. Lilli moet op de hoogte zijn geweest van het vertrek van haar man naar Engeland, want op haar latere registratiekaart in Nederland van 2 september 1939 staat onder haar burgerlijke staat: “H (getrouwd), man in Engeland”. In de volkstelling van 17 mei 1939 staat Lilli's zus Käthe ook vermeld in Berlijn. Ze is getrouwd met Robert Israel uit Hamburg/Altona en woont op Passauer Str. 24, slechts ongeveer 7 kilometer van Lilli's flat in de Saarbrücker Straße. Ze werd samen met haar man op 6 maart 1943 naar Auschwitz gedeporteerd en daar vermoord. Eind augustus/begin september 1939 vluchtte Lilli in haar eentje van Berlijn naar Nederland. Ze werd op 2 september 1939 ingeschreven in Rotterdam en woonde vanaf dat moment eerst in de Delftschestraat 28c, daarna van 23 november 1939 tot 22 december 1939 in de Karnemelksehaven 9i en tenslotte van 22 december 1939 tot 8 oktober 1940 op het Stadhoudersplein 18b. In deze periode woonde ook een mevrouw J. Kruimink Teunis-van Dain, die op 31 december 1942 naar Kamp Westerbork werd gestuurd. Een Nederlands dossier vermeldt Lilli's beroep als “paramedicus”. De beroepstitel “paramedicus” verwijst naar een professionele activiteit in de gezondheidszorg. Paramedici zijn professionals die werken in de spoedeisende geneeskunde en reddingsdiensten. Ze zijn gespecialiseerd in de eerste behandeling van patiënten in acute medische situaties. Hun taken kunnen bestaan uit de eerste behandeling van verwondingen, het toedienen van medicatie, het stabiliseren van patiënten en het vervoeren naar het ziekenhuis. Op 8 oktober 1940, maar waarschijnlijk al op 10 september 1940, verliet Lilli haar flat in Rotterdam en verhuisde naar Roermond, Jesuitenstraat 19, want er is een brief van 11 september 1940 van de korpschef van Roermond aan de korpschef van Rotterdam waarin staat dat een groep van 11 Joden op 10 september 1940 in Roermond aankwam. Onder hen waren Lilli en Ella Marx. Later verhuisde ze naar de Grotekerkstraat 1. Ze werd zwanger en beviel van haar tweede kind Eli (bijnaam Peter) op 25 oktober 1941 in de Heerlense vroedvrouwenschool. Omdat ze toen nog niet gescheiden was, werd Jaems geregistreerd als de wettelijke vader. Eli moet echter niet gezond zijn geweest, want hij bleef vanaf zijn geboorte tot 5 oktober 1942 in de vroedvrouwenschool/het ziekenhuis in Heerlen. Lilli was met haar zoon Eli in het ziekenhuis van 12 september 1941 tot waarschijnlijk 31 december 1941. Daarna werd ze ontslagen en Eli bleef alleen achter in Heerlen. Hij kan dus niet met zijn moeder Lilli aanwezig zijn geweest op 25 augustus 1942 tijdens de eerste deportatie van Roermond naar Maastricht.&nbsp; Tot de eerste deportatie van Roermondse joden op 25 augustus 1942 woonde Ella Marx, geboren op 25 juni 1903 in Finthen bij Mainz, in hun huishouden aan de Grotekerkstraat 1. Zij was ook joods en staat officieel vermeld als huishoudelijke hulp van Lilli en Eli. Zij was ook joods en staat officieel vermeld als huishoudelijke hulp van Lilli en Eli. Er kan echter een nauwere relatie tussen de twee vrouwen zijn geweest. Net als Lilli kwam Ella Marx alleen naar Nederland. Haar man Leopold Marx bleef in Finthen en werd op 30 september 1942 vanuit Darmstadt naar het vernietigingskamp Treblinka gedeporteerd en vermoord. Het eerste deportatiebevel voor de twee vrouwen kwam op 25 augustus 1942 en ze moesten zich allebei melden bij de veiligheidspolitie (SiP0) in Maastricht. Ze reisden per trein naar de verzamelplaats. De Joden werden begeleid door de Roermondse politiecommissaris Odekerken. Vanaf het station in Maastricht liepen ze naar de verzamelplaats, een school aan de Professor Pieter Willemsstraat 39. Lilli en een andere vrouw mochten nog dezelfde dag terugkeren naar hun huis in Roermond. Misschien werd er rekening mee gehouden dat Lilli een zoon had die op dat moment in Heerlen in het ziekenhuis lag. Ella Marx bleef echter in Maastricht en werd met de andere gedeporteerde Joden op dezelfde dag naar Westerbork gebracht. Van daaruit werd ze op 28 augustus 1942 naar Auschwitz gedeporteerd. De datum van haar dood is 31 augustus 1942. Nadat Eli uit het ziekenhuis in Heerlen was ontslagen, bleven ze beiden tot 9 april 1943 in hun flat in Roermond wonen. Op deze dag werden de twee in een derde en laatste massatransport van Roermond naar het kamp Vught gebracht. Het transport vond plaats in een door de gemeente Roermond betaalde bus, die 21 Roermondse joden ophaalde bij hun huisadres. Op de gevangenenkaart van kamp Vught staat als geboortedatum van Eli ten onrechte 25 oktober 1911 vermeld.&nbsp; Op 5 juni 1943 werd aangekondigd dat alle kinderen uit het kamp Vught zouden worden verwijderd. De volgende dag werden Eli en zijn moeder op transport gesteld naar kamp Westerbork. Naast Eli en zijn moeder werden die dag 785 mensen overgebracht naar Westerbork. Beiden verbleven in barak 61 tot 20 juli 1943, toen 2209 Joden vanuit Westerbork naar Sobibor werden gedeporteerd. Allen, waaronder Lilli en haar zoon Eli, die nog geen twee jaar oud was, werden op 23 juli 1943 vermoord. Het lot van Jaems Simon, die zich in Engeland James Simons noemde, gedurende en na de oorlog is grotendeels onbekend. Op 27 mei 1947 kreeg Jaems, die zich vanaf dat moment James Simons noemde, een naturalisatiecertificaat van het Verenigd Koninkrijk. Zijn woonplaats was toen Ilfort, Essex. James en zijn dochter Marianne ontmoetten elkaar weer in Engeland. Marianne had contact met haar vader en hij bezocht haar op vakantie. Marianne overleed in Essex Engeland op 1 maart 1993. James Simon is in 1985 overleden. Bron: Onderzoek Reinhard Simon &nbsp;

Rosa EstellaBloemendal-Niekerk

Rosa Estella
Bloemendal-Niekerk