In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Het treinbord

Markt 4, Beilen

Het verhaal van Menachem Asscher

Een jongen vereeuwigd in hout

Testverhaal

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina ontdek je uiteenlopende verhalen over Kamp Westerbork: persoonlijke portretten van betrokkenen, gemeenteverhalen die laten zien hoe lokale gemeenschappen verbonden zijn met het kamp, themaverhalen die context en verdieping bieden, en objectverhalen waarin voorwerpen het verleden tastbaar maken.

Verhalen

Uitgaande transporten kamp Westerbork

Transporten naar Auschwitz

Mart(inus) Schipper schreef in zijn levensverhaal over de gevangenname en vrijlating van zijn echtgenote Jetta Schipper: “De moeder en drie zusters van Jetta waren naar Amsterdam vervoerd. Mart had hen in Amsterdam nog bezocht, maar de laatste keer dat hij hen ging bezoeken waren ze weg. Naar Westerbork werd hem gezegd. Dan opeens kwam dat verschrikkelijke bericht, dat Jetta zich op 20 Mei 1943 moest melden in Westerbork. Dat was het waar ze zo bang voor waren. Mart heeft haar weggebracht naar Beilen. Hij zag haar met andere mensen op een boerenwagen wegrijden, na ontroerd afscheid van haar genomen te hebben. Een neef was met hem meegegaan. Ze konden haar alleen nog toewuiven.”&nbsp; “Van Jetta kreeg hij bemoedigende berichten, dat hem weer deed hopen. Maar die brieven moesten openblijven. Van de Joodse raad kreeg hij bericht ervoor te zorgen doopbewijzen te krijgen, van hem, z’n ouders en grootouders. Dat was de avond voor Hemelvaartsdag 1943. Dezelfde avond is hij nog naar Zeeland gereisd, en heeft op het dorp met de predikant gesproken voor het verkrijgen daarvan. Die predikant had ervoor gezorgd, dat alle vereiste papieren die Hemelvaartsdag in z’n bezit kwamen, en hij was hem er zeer dankbaar voor. Dat was vlug gegaan, en elk uur kon kostbaar zijn. Met de eerste trein was hij de andere morgen teruggereisd, en kwam om twaalf uur aan bij de Joodse raad in Amsterdam, leverde de papieren af, en zou bericht krijgen. Van Jetta kreeg hij ook weer een brief, die hem aanmoedigde vertrouwen te hebben, van haar, die het meest in de ellende zat. Houd maar moed, schreef ze, het komt vanzelf goed.” “Zo maakte hij ook z’n werk op die zaterdag 17 Juli 1943. De winkel stond vol mensen. Een meisje kwam binnen en zei, uw vrouw is terug. Het drong niet tot hem door. Uw vrouw is terug, komt u haar halen of zal ik haar hier brengen. Z’n vrouw terug, dat zou een wonder zijn. Goed brengt u haar maar hier. Hij kon al die mensen niet in de winkel laten wachten. Daar kwam Jetta. Ze huilden beiden van blijdschap, en kusten elkaar keer op keer, en zagen elkaar aan. De mensen zeiden we komen terug, gefeliciteerd en de winkel liep leeg. Het was een blijde middag geworden met veel bezoek, te veel. Ze hadden zo graag samen willen zijn, maar de mensen toonden hun belangstelling, dat gaf troost. Om half acht gingen ze weg, om acht uur moest alles binnen zijn, daarna mocht men niet meer op straat. Jetta vertelde Mart alles wat ze doorleefd hadt, en ze had ook nog bekenden gezien.” “Haar moeder en zusters. Via het Rode Kruis, kreeg ze bericht, dat ze overleden waren in de gaskamers van Sobibor. Ze heeft heel wat tranen gestort om dat verlies, en op welke manier dat gebeurd was. Haar moeder was zevenentachtig jaar. Het heeft heel lang geduurd eer ze daar over kon praten. Het geluk gaat voorbij, en het verdriet blijft. Mart is dankbaar dat hij Jetta heeft mogen behouden, en zelf is ze blij om dat ze weer bij elkaar zijn, en zijn vanzelf in elkaars armen gedreven.”

Van: van Bergen, Isaac Aan: van Bergen-Diamant, Nora Plaats: Amersfoort, kamp Datum: 1941-12-21 Onderwerp: gevangen in Amersfoort, nummer 37, blok 2; richtlijnen voor familie…

Van: van Bergen, Isaac Aan: van Bergen-Diamant, Nora Plaats: Amersfoort, kamp Datum: 1941-12-21 Onderwerp: gevangen in Amersfoort, nummer 37, blok 2; richtlijnen voor familie…

Brief van Isaac van Bergen aan zijn vrouw vanuit kamp Amersfoort

Foto van Isaac van Bergen in een Spaans Hospitaal tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Hij vocht in de Internationale Brigade.

Foto van Isaac van Bergen in een Spaans Hospitaal tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Hij vocht in de Internationale Brigade.

Isaac van Bergen in een Spaans Hospitaal tijdens de Spaanse Burgeroorlog

Gezondheidszorg kamp Westerbork

Patiënten kamp Westerbork

Operaties kamp Westerbork

Verplegers kamp Westerbork

EHBO-posten kamp Westerbork

Bezoek ziekenhuis buiten kamp Westerbork

Geboorten kamp Westerbork

Besmettelijke ziekten kamp Westerbork

Geestelijke verzorging en sociale hulpverlening kamp Westerbork

Artsen kamp Westerbork

Sterfte kamp Westerbork

Van: van Bergen, Isaac Aan: vrouw en kinderen Plaats: Buchenwald Datum: 1942-06-21&nbsp; Onderwerp: waardering voor het feit dat Nora naast de opvoeding van haar eigen zoon ook voor Chaja een moeder is; schrijven kan een keer in de 14 dagen; behoefte aan geld en andere zaken; speciaal voor Chaja een zinnetje in het Nederlands…

Van: van Bergen, Isaac Aan: vrouw en kinderen Plaats: Buchenwald Datum: 1942-06-21&nbsp; Onderwerp: waardering voor het feit dat Nora naast de opvoeding van haar eigen zoon ook voor Chaja een moeder is; schrijven kan een keer in de 14 dagen; behoefte aan geld en andere zaken; speciaal voor Chaja een zinnetje in het Nederlands…

Brief van Isaac van Bergen aan zijn gezin vanuit Buchenwald

Van: Beem, Max Aan: Vorst, U.J. Plaats: Westerbork, kamp/Interneringskamp, barak 43 Datum: 1945-05-24 Onderwerp: briefkaart ontvangen, het verlangen om hun te zien wordt daardoor alleen maar groter; Sonneke (kleinzoon) is weer terug bij zijn ouders, het was en hele onderneming; over de wekelijkse pakketjes van de heer Trijbink; &nbsp;max mag het kamp nog steeds niet verlaten; er zijn al veel mensen vertrokken, bijvoorbeeld zij die oorspronkelijk in de provincies Groningen, Drenthe, Friesland en Overijssel woonden; zelfs de eerste Gelderlanders (en Amersfoort) zijn vertrokken; voor max is het een teleurstelling; Hij heeft zijn kinderen al drie jaar niet meer gezien; ….

Van: Beem, Max Aan: Vorst, U.J. Plaats: Westerbork, kamp/Interneringskamp, barak 43 Datum: 1945-05-24 Onderwerp: briefkaart ontvangen, het verlangen om hun te zien wordt daardoor alleen maar groter; Sonneke (kleinzoon) is weer terug bij zijn ouders, het was en hele onderneming; over de wekelijkse pakketjes van de heer Trijbink; &nbsp;max mag het kamp nog steeds niet verlaten; er zijn al veel mensen vertrokken, bijvoorbeeld zij die oorspronkelijk in de provincies Groningen, Drenthe, Friesland en Overijssel woonden; zelfs de eerste Gelderlanders (en Amersfoort) zijn vertrokken; voor max is het een teleurstelling; Hij heeft zijn kinderen al drie jaar niet meer gezien; ….

Briefkaart aan de heer U.J. Vorst vanuit kamp Westerbork

Foto van Isaac van Bergen en zijn dochter Chaja in Artis. Plaats: Artis Datum: 1940-1941 Onderwerp: het is de enige foto van Chaja met haar vader.

Foto van Isaac van Bergen en zijn dochter Chaja in Artis. Plaats: Artis Datum: 1940-1941 Onderwerp: het is de enige foto van Chaja met haar vader.

Foto van Isaac van Bergen en zijn dochter Chaja in Artis

Transport Transport. Lange rij wagons Kamp Westerbork, 1943-1944 Op de voorgrond staat een ton.

Transport Transport. Lange rij wagons Kamp Westerbork, 1943-1944 Op de voorgrond staat een ton.

Een lange rij wagons

Van: van Bergen, Isaac Aan: van Bergen-Diamant, Nora Plaats: Buchenwald Datum: 1942-05-02 Onderwerp: kampnummer 2317, Block 22; brief van 13 april ontvangen; verheugd zich om het feit dat zijn kaar voor de verjaardag van Nora op tijd is aangekomen; over zijn gezin…&nbsp;

Van: van Bergen, Isaac Aan: van Bergen-Diamant, Nora Plaats: Buchenwald Datum: 1942-05-02 Onderwerp: kampnummer 2317, Block 22; brief van 13 april ontvangen; verheugd zich om het feit dat zijn kaar voor de verjaardag van Nora op tijd is aangekomen; over zijn gezin…&nbsp;

Briefkaart van Isaac van Bergen aan zijn vrouw en kinderen vanuit Buchenwald

Van: van Bergen, Isaac Aan: van Bergen-Diamant, Nora Plaats: Buchenwald Datum: 1942 Onderwerp: kampnummer 2317, Block 22.

Van: van Bergen, Isaac Aan: van Bergen-Diamant, Nora Plaats: Buchenwald Datum: 1942 Onderwerp: kampnummer 2317, Block 22.

Enveloppe beschreven door Isaac van Bergen vanuit Buchenwald

Joodse werkkampen

Joods werkkamp de Vecht

Van: van Bergen, Isaac Aan: van Bergen-Diamant, Nora Plaats: Buchenwald Datum: 1942-06-07 Onderwerp: kampnummer 2317, Block 22; brief van 12 mei en geld ontvangen; verzoek om bergschoenen maat 43/44, pantoffels, bretels…

Van: van Bergen, Isaac Aan: van Bergen-Diamant, Nora Plaats: Buchenwald Datum: 1942-06-07 Onderwerp: kampnummer 2317, Block 22; brief van 12 mei en geld ontvangen; verzoek om bergschoenen maat 43/44, pantoffels, bretels…

1943

Maart 1943

Van: Laman Trip, M. Th. Aan: mevr. Buijvoets Plaats: 's-Gravenhage Datum: 1946-08-20 Onderwerp: visitekaartje met gelukwensen in verband met haar huwelijk. Het kaartje was gekoppeld aan een bloemstuk.&nbsp;

Van: Laman Trip, M. Th. Aan: mevr. Buijvoets Plaats: 's-Gravenhage Datum: 1946-08-20 Onderwerp: visitekaartje met gelukwensen in verband met haar huwelijk. Het kaartje was gekoppeld aan een bloemstuk.&nbsp;

Kaart van M. Th. Laman Trip aan het echtpaar Buijvoets

Van: L., de directrice en van Bergen, Chaja Aan: Noor (van Bergen-Diamant, Nora) Plaats: Oud Gastel Datum: 1943-1944 Onderwerp: L.: Chaja ziet er goed uit, ze is sinds 8 maanden gegroeid; ze was verrukt met het pakje en de brief van Noor; ze lijkt opgewekt en goed aangepast aan haar omgeving; over de kinderen en het kinderhuis en de leefomstandigheden; de directrice: Chaja is uit haar kleren gegroeid, ze hebben nog wat voor haar kunnen bemachtigen; ze is nog een paar op school geweest. De school is echter minder geschikt voor haar. Ze krijgt nu les van de begeleiders in een aantal vakken; ze is erg lief met de kleine kinderen; vooral met een klein jongetje, die haar aan haar broertje doet herinneren; Chaja: Sinterklaas is langs geweest. Ze heeft 12 boekjes en een paar sokken gekregen en met kerst een…; ze zou Eddy graag eens willen zien…

Van: L., de directrice en van Bergen, Chaja Aan: Noor (van Bergen-Diamant, Nora) Plaats: Oud Gastel Datum: 1943-1944 Onderwerp: L.: Chaja ziet er goed uit, ze is sinds 8 maanden gegroeid; ze was verrukt met het pakje en de brief van Noor; ze lijkt opgewekt en goed aangepast aan haar omgeving; over de kinderen en het kinderhuis en de leefomstandigheden; de directrice: Chaja is uit haar kleren gegroeid, ze hebben nog wat voor haar kunnen bemachtigen; ze is nog een paar op school geweest. De school is echter minder geschikt voor haar. Ze krijgt nu les van de begeleiders in een aantal vakken; ze is erg lief met de kleine kinderen; vooral met een klein jongetje, die haar aan haar broertje doet herinneren; Chaja: Sinterklaas is langs geweest. Ze heeft 12 boekjes en een paar sokken gekregen en met kerst een…; ze zou Eddy graag eens willen zien…

Brief van L, de directrice en Chaja van Bergen aan Noor vanuit het kinderhuis

Van: Rijksgebouwendienst&nbsp; Aan: Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1946-05-01 Onderwerp: Plattegrond van legerings-rustkamerbarak Heidekamp.

Van: Rijksgebouwendienst&nbsp; Aan: Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1946-05-01 Onderwerp: Plattegrond van legerings-rustkamerbarak Heidekamp.

Plattegrond van de rustkamerbarak in het Heidelager

Van: Jules en Lies Aan: lieve allemaal Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-20 Onderwerp: alleen mensen die een stempel hebben mogen voor pakjes bedanken; de schrijvers mogen eens in de veertien dagen een brief of twee kaarten schrijven; vader is dankbaar voor het toegestuurde, eten is zijn enige afleiding; graag lectuur voor hem; bloedonderzoek is nog steeds gaande; de behandelende geneesheer zei dat er geen reden is om ongerust te zijn; Lies en Jules zijn elke dinsdag bang om gedeporteerd te worden; Lies is bang dat als Jules niet vervoerbaar is, dat zij alleen moet doorgaan; interne verhuizing in het kamp voor Lies naar barak 70, waardoor ze zo snel weer kan schrijven (schrijfdag voor barak 70); 's avonds om 8 uur werd het bekend gemaakt. Lies lag pas om drie uur in bed. De nacht ervoor had ze ook nauwelijks kunnen slapen vanwege de transportnacht; ze is moe en moet weer vroeg aan het werk, al geeft het wel afleiding; Lies vraagt om handschoenen om haar handen te beschermen bij het aardappelschillen in de Centrale Keuken; Jules is ook al drie keer verhuisd, hij ligt nu in barak 3, zaal 5; Lies ontmoet veel kennissen; behoefte aan wc-papier vanwege heersende buikloop…; familie Vlessing is ook verhuisd; mevrouw barend Pereira kwam bij |Lies aan tafel zitten…

Van: Jules en Lies Aan: lieve allemaal Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-20 Onderwerp: alleen mensen die een stempel hebben mogen voor pakjes bedanken; de schrijvers mogen eens in de veertien dagen een brief of twee kaarten schrijven; vader is dankbaar voor het toegestuurde, eten is zijn enige afleiding; graag lectuur voor hem; bloedonderzoek is nog steeds gaande; de behandelende geneesheer zei dat er geen reden is om ongerust te zijn; Lies en Jules zijn elke dinsdag bang om gedeporteerd te worden; Lies is bang dat als Jules niet vervoerbaar is, dat zij alleen moet doorgaan; interne verhuizing in het kamp voor Lies naar barak 70, waardoor ze zo snel weer kan schrijven (schrijfdag voor barak 70); 's avonds om 8 uur werd het bekend gemaakt. Lies lag pas om drie uur in bed. De nacht ervoor had ze ook nauwelijks kunnen slapen vanwege de transportnacht; ze is moe en moet weer vroeg aan het werk, al geeft het wel afleiding; Lies vraagt om handschoenen om haar handen te beschermen bij het aardappelschillen in de Centrale Keuken; Jules is ook al drie keer verhuisd, hij ligt nu in barak 3, zaal 5; Lies ontmoet veel kennissen; behoefte aan wc-papier vanwege heersende buikloop…; familie Vlessing is ook verhuisd; mevrouw barend Pereira kwam bij |Lies aan tafel zitten…

Brief van Lies en Jules aan lieven allemaal vanuit kamp Westerbork

Van: Matteman, Sal Aan: lieve mensen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-21 Onderwerp: pakje ontvangen; geruchten omtrent gemengd gehuwden in het kamp; afscheid nemen; dagelijkse omstandigheden; uitdeling briefpost

Van: Matteman, Sal Aan: lieve mensen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-21 Onderwerp: pakje ontvangen; geruchten omtrent gemengd gehuwden in het kamp; afscheid nemen; dagelijkse omstandigheden; uitdeling briefpost

Brief van Sal Matteman aan familie vanuit kamp Westerbork

Van: van Bergen, Isaac Aan: van Bergen-Diamant, Nora Plaats: Buchenwald Datum: 1942-04-05 Onderwerp: kampnummer 2317, Block 22; brief en geld ontvangen; ‘Noor, op je verjaardag zal ik nog niet thuis zijn’; ' gefeliciteerd en hopelijk ben ik snel weer bij jou en de kinderen; groeten aan…

Van: van Bergen, Isaac Aan: van Bergen-Diamant, Nora Plaats: Buchenwald Datum: 1942-04-05 Onderwerp: kampnummer 2317, Block 22; brief en geld ontvangen; ‘Noor, op je verjaardag zal ik nog niet thuis zijn’; ' gefeliciteerd en hopelijk ben ik snel weer bij jou en de kinderen; groeten aan…

Naatjevan Bever-Sanders

Naatje
van Bever-Sanders