In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: Vries, de, Hennie Aan: Rietje en familie Plaats: Amsterdam Datum: 1942-10-02 Onderwerp: opgepakt en op weg naar Westerbork Bijz.: briefkaart is uit de trein gegooid (zie ook brief 6697-01)

Van: Vries, de, Hennie Aan: Rietje en familie Plaats: Amsterdam Datum: 1942-10-02 Onderwerp: opgepakt en op weg naar Westerbork Bijz.: briefkaart is uit de trein gegooid (zie ook brief 6697-01)

Briefkaart van Hennie de vries aan Rietje en familie

Van: Lierens, A. Aan: Lierens, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-12-28 Onderwerp: brief ontvangen.

Van: Lierens, A. Aan: Lierens, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-12-28 Onderwerp: brief ontvangen.

Briefkaart van A. Lierens aan H. Lierens vanuit kamp Westerbork

Overzicht Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1965-07-12

Overzicht Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1965-07-12

Plattegrond met legenda van het woonoord Schattenberg in 1965

Van: Mouw, Saar Aan:&nbsp;Wieger Plaats: Amsterdam Datum:&nbsp;1939-09-10 Onderwerp: over hun gevoelens voor elkaar sinds het AJC- kamp in Havelte en haar vertrek uit zijn stad Groningen; over hun schrijven; een baan in Groningen zou nog geen optie zijn, omdat ze bij haar zus wil blijven…en ze heeft een behoorlijke baan…; over wel of geen militaire dienst van Wieger, hoe er in te staan; bij Jet Mechanicus en Sien (Mechanicus-) Stouwer op bezoek geweest, het zal bij deze keer blijven…over invulling van de kerstdagen en haar werk bij een vrome Joodse zaak…&nbsp;

Van: Mouw, Saar Aan:&nbsp;Wieger Plaats: Amsterdam Datum:&nbsp;1939-09-10 Onderwerp: over hun gevoelens voor elkaar sinds het AJC- kamp in Havelte en haar vertrek uit zijn stad Groningen; over hun schrijven; een baan in Groningen zou nog geen optie zijn, omdat ze bij haar zus wil blijven…en ze heeft een behoorlijke baan…; over wel of geen militaire dienst van Wieger, hoe er in te staan; bij Jet Mechanicus en Sien (Mechanicus-) Stouwer op bezoek geweest, het zal bij deze keer blijven…over invulling van de kerstdagen en haar werk bij een vrome Joodse zaak…&nbsp;

Brief van Saar Mouw aan Wieger vanuit Amsterdam

Calendarium kamp Westerbork

1968

Lagerbefehl No. 2&nbsp; Datum: 1943-01-14&nbsp; Groetplicht, postcontrole, slottermijn voor reclameren voor transport, nieuwe regeling Lagerpassen, CDK-beambten in barak 66, Zahnstation (tandarts Emanuel Lieblein).

Lagerbefehl No. 2&nbsp; Datum: 1943-01-14&nbsp; Groetplicht, postcontrole, slottermijn voor reclameren voor transport, nieuwe regeling Lagerpassen, CDK-beambten in barak 66, Zahnstation (tandarts Emanuel Lieblein).

Lagerbefehl No. 2

Van:&nbsp; Aan: Philips-van Geldere, M.&nbsp; Plaats: Amsterdam, schouwburg&nbsp; Datum: 1942-11-17 (poststempel) Onderwerp: ontvangst van pakket, verwachting van transport naar Westerbork; omstandigheden. 'We zitten in het donker te praten en te pakken. Het is hier vreselijk druk. De toestand is erg.

Van:&nbsp; Aan: Philips-van Geldere, M.&nbsp; Plaats: Amsterdam, schouwburg&nbsp; Datum: 1942-11-17 (poststempel) Onderwerp: ontvangst van pakket, verwachting van transport naar Westerbork; omstandigheden. 'We zitten in het donker te praten en te pakken. Het is hier vreselijk druk. De toestand is erg.

Briefkaart van familie aan M. Philips-van Geldere vanuit Hollandsche Schouwburg

Bericht over overleden en geboren personen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-12 Onderwerp: in het kamp geboren en overleden personen.

Bericht over overleden en geboren personen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-12 Onderwerp: in het kamp geboren en overleden personen.

Bericht over personen overleden en geboren in kamp Westerbork in juli en augustus 1943

Van: de Burgerlijke Stand Amsterdam Aan: Teixeira de Mattos, mej. Plaats: Amsterdam Datum: 1933-08-16 Onderwerp: betaald voor het doen van nasporing in de registers van de Burgerlijke Stand. Zie gegevens op de achterkant.

Van: de Burgerlijke Stand Amsterdam Aan: Teixeira de Mattos, mej. Plaats: Amsterdam Datum: 1933-08-16 Onderwerp: betaald voor het doen van nasporing in de registers van de Burgerlijke Stand. Zie gegevens op de achterkant.

Bewijs van betaling door mej. Teixeira de Mattos voor nasporing in de Burgerlijke Stand in Amsterdam

Van: Krankenkasse&nbsp; Aan: Büks, Helene Plaats: Wenen Datum: 1935-07-10 Onderwerp: bewijs verzekerd te zijn.

Van: Krankenkasse&nbsp; Aan: Büks, Helene Plaats: Wenen Datum: 1935-07-10 Onderwerp: bewijs verzekerd te zijn.

Bewijs voor Helene Büks verzekerd te zijn

Van: Leeuw, de, Schoontje Aan: Leeuw, de, Bernard Plaats: Westerbork, kamp, barak 67 Datum: 1943-12-17 Onderwerp: pakketten; pakketzegels; omstandigheden; vraag om levensmiddelen; pakketten niet zwaarder dan 2 kg. Op briefpapier Westerbork

Van: Leeuw, de, Schoontje Aan: Leeuw, de, Bernard Plaats: Westerbork, kamp, barak 67 Datum: 1943-12-17 Onderwerp: pakketten; pakketzegels; omstandigheden; vraag om levensmiddelen; pakketten niet zwaarder dan 2 kg. Op briefpapier Westerbork

Brief van Schoontje de Leeuw aan Bernard de Leeuw vanuit kamp Westerbork

Van: Joodsche Raad afd. Haarlem Aan: Adelaar, J.W. Plaats: Haarlem Datum: 1942-11-10 Onderwerp: mededeling van de gevangenisdirecteur (Amstelveenseweg) over de door de heer A. B. de Vries getekende machtiging waarmee het pensioen geïnd kan worden is binnengekomen bij de Joodse Raad, afspraak voor de heer Adelaar om de machtiging op te halen.

Van: Joodsche Raad afd. Haarlem Aan: Adelaar, J.W. Plaats: Haarlem Datum: 1942-11-10 Onderwerp: mededeling van de gevangenisdirecteur (Amstelveenseweg) over de door de heer A. B. de Vries getekende machtiging waarmee het pensioen geïnd kan worden is binnengekomen bij de Joodse Raad, afspraak voor de heer Adelaar om de machtiging op te halen.

Brief van de Joodse Raad Afdeling Arnhem aan de heer J. W. Adelaar

Van: Ma (Philips-Slier, Grietje) Aan: Philips, A.&nbsp; Plaats: Amsterdam, schouwburg&nbsp; Datum: 1942-11-17 (poststempel)&nbsp; Onderwerp: omstandigheden in de schouwburg, morgen doorgestuurd naar Westerbork zonder haar man. Haar man, Eduard, bevond zich op dat moment in het ziekenhuis van Hoogeveen, waar hij via het Joodse werkkamp Gijsselte in terecht was gekomen.

Van: Ma (Philips-Slier, Grietje) Aan: Philips, A.&nbsp; Plaats: Amsterdam, schouwburg&nbsp; Datum: 1942-11-17 (poststempel)&nbsp; Onderwerp: omstandigheden in de schouwburg, morgen doorgestuurd naar Westerbork zonder haar man. Haar man, Eduard, bevond zich op dat moment in het ziekenhuis van Hoogeveen, waar hij via het Joodse werkkamp Gijsselte in terecht was gekomen.

RachelAleng-Polak

Rachel
Aleng-Polak