In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Het treinbord

Markt 4, Beilen

Het verhaal van Menachem Asscher

Een jongen vereeuwigd in hout

Testverhaal

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina ontdek je uiteenlopende verhalen over Kamp Westerbork: persoonlijke portretten van betrokkenen, gemeenteverhalen die laten zien hoe lokale gemeenschappen verbonden zijn met het kamp, themaverhalen die context en verdieping bieden, en objectverhalen waarin voorwerpen het verleden tastbaar maken.

Verhalen

Rudolf Richter was een vriend van Kiky Gerritsen-Heinsius. Hij werd op 11 juni 1941 bij de tweede grote razzia in Amsterdam opgepakt. Evenals voor de eerste razzia, grijpen de Duitsers een verzetsactiviteit aan als aanleiding voor deze razzia. Rudolf wordt met ruim driehonderd ‘gijzelaars’ op transport gesteld naar Mauthausen. Nog geen drie maanden later, op 31.08.1941 sterft hij daar. Hij is dan net 20 jaar.&nbsp; Kiky’s eerste reactie op het overlijdensbericht is ongeloof. Het kan toch niet waar zijn dat Rudolf is overleden? Als er al snel meer overlijdensberichten binnenkomen, dringt het tot haar door dat de mannen moeten zijn vermoord. Kiky maakt zich nu geen illusies meer. ‘Dat wat ze de jongens hadden aangedaan was geen incident’, schijft ze in de jaren tachtig in een brief aan Yad Vashem, ‘maar het voorspel van een ramp die niemand zich ooit zou kunnen voorstellen.’ Dat besef is voor haar een belangrijke reden om te handelen. Wat begint met het doen van boodschappen in winkels waar haar Joodse vrienden niet meer mogen komen, groeit ‘vanzelfsprekend’ uit tot het verschaffen van een schuilplaats aan Joodse onderduikers en koerierswerk tussen de KP-groep in Amsterdam-West en de verzetsgroep ‘Oom Hein’ in Meppel.

Tekst. Tekst met illustratie uit 'Humor und Melodie'. 'Der feiner kommt hier stark in rage, und macht bei Ehrlich gesichtsmassage'. Kamp Westerbork, 1943-09-27.

Tekst. Tekst met illustratie uit 'Humor und Melodie'. 'Der feiner kommt hier stark in rage, und macht bei Ehrlich gesichtsmassage'. Kamp Westerbork, 1943-09-27.

Illustratie en tekst uit het revueboek Humor und Melodie

Van: De Fliegende Kolonne (FK) Datum: 1943-03-23 Onderwerp: namen van kampgevangenen werkzaam voor de FK. Op de lijst is een driedeling gemaakt: -personen met een Rode Z (stempel) (A.K., Alte Kampinsassen);&nbsp; -personen werkzaam voor de Zentralstelle (Bagageafdeling kamp Westerbork, z.g. Politiesperre); &nbsp; -personen zonder stempel.

Van: De Fliegende Kolonne (FK) Datum: 1943-03-23 Onderwerp: namen van kampgevangenen werkzaam voor de FK. Op de lijst is een driedeling gemaakt: -personen met een Rode Z (stempel) (A.K., Alte Kampinsassen);&nbsp; -personen werkzaam voor de Zentralstelle (Bagageafdeling kamp Westerbork, z.g. Politiesperre); &nbsp; -personen zonder stempel.

Namenlijst van de Fliegende Kolonne, de bagage afdeling

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-19 Onderwerp: kampgevangenen zijn op zoek naar hun wagon; iemand van de Fliegende Kolonne op de voorgrond; op de achtergrond boven de trein uitstekend is het dak van de Centrale Keuken zichtbaar.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-19 Onderwerp: kampgevangenen zijn op zoek naar hun wagon; iemand van de Fliegende Kolonne op de voorgrond; op de achtergrond boven de trein uitstekend is het dak van de Centrale Keuken zichtbaar.

Foto

Van: De Fliegende Kolonne (FK) Datum: 1943-06-09 Onderwerp: de namen van meer dan zestig kampgevangenen, die werkzaam zijn geweest voor de FK. &nbsp;

Van: De Fliegende Kolonne (FK) Datum: 1943-06-09 Onderwerp: de namen van meer dan zestig kampgevangenen, die werkzaam zijn geweest voor de FK. &nbsp;

Afbraak Afbraak van de barakken woonoord Schattenberg. Plaats: Westerbork, Schattenberg Datum: 1971.

Afbraak Afbraak van de barakken woonoord Schattenberg. Plaats: Westerbork, Schattenberg Datum: 1971.

Foto van afbraak van barakken in het woonoord Schattenberg

Foto van Maurits Nathans

Foto van Jules Cohen. Hij houdt een bord op, met daarop in krijt geschreven: 2 en P2.

Foto van Jules Cohen. Hij houdt een bord op, met daarop in krijt geschreven: 2 en P2.

van Jules Cohen

Situatie van het woonoord op 1 april 1968 Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1968-04-02 Overgang Schattenberg - Radiosterrenwacht

Situatie van het woonoord op 1 april 1968 Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1968-04-02 Overgang Schattenberg - Radiosterrenwacht

Plattegrond van het woonoord Schattenberg en de telescopen van de Radiosterrenwacht

Gedicht ‘Hoe lang nog’ Van: Boom-Jacobs, Esther Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: De schrijfster, gemengd-gehuwd, vraagt zich in het gedicht af hoe lang ze nog in kamp Westerbork moet blijven. Geschreven op de achterkant van een Prüfungs-Ergebnis.

Gedicht ‘Hoe lang nog’ Van: Boom-Jacobs, Esther Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: De schrijfster, gemengd-gehuwd, vraagt zich in het gedicht af hoe lang ze nog in kamp Westerbork moet blijven. Geschreven op de achterkant van een Prüfungs-Ergebnis.

Gedicht geschreven in het kamp door Esther Boom-Jacobs

Foto's uit een pagina van een fotoalbum. De foto linksboven in het album (boven in de rij) is reeds beschreven. Op de andere foto's staan van boven naar beneden: Onderwerp: Bewoners staan voor hun barak en kijken naar een kinderbox Het gaat van links naar rechts om: Rosa Gottschalk-Strauss (1911-1944) Hans Müller (1908) Luise Bogen-Hertz (1904-1944) en een onbekende vrouw. Het jongetje op de voorgrond is ook onbekend Onderwerp: kinderen zittend aan een feestelijk gedekte tafel Van links naar rechts; Onbekend meisje Gisela Müller (1931) Ruth Bogen Inez Spanier (aan het hoofd van de tafel) Renate Spanier Onbekend meisje De vrouw met kind aan de kop van de tafel is Rosa Gottschalk-Strauss met Renee Gottschalk Onderwerp: kinderen en volwassen staan rond en in de buurt van een kinderbox De kinderen zijn onbekend, behalve Renée Gottschalk in de box. De volwassenen van links naar rechts: Martha Julie Müller-Kankelfitz haar echtgenoot Hans Müller Op de rug gezien Luise Bogen-Hertz met naast haar een onbekende vrouw.

Foto's uit een pagina van een fotoalbum. De foto linksboven in het album (boven in de rij) is reeds beschreven. Op de andere foto's staan van boven naar beneden: Onderwerp: Bewoners staan voor hun barak en kijken naar een kinderbox Het gaat van links naar rechts om: Rosa Gottschalk-Strauss (1911-1944) Hans Müller (1908) Luise Bogen-Hertz (1904-1944) en een onbekende vrouw. Het jongetje op de voorgrond is ook onbekend Onderwerp: kinderen zittend aan een feestelijk gedekte tafel Van links naar rechts; Onbekend meisje Gisela Müller (1931) Ruth Bogen Inez Spanier (aan het hoofd van de tafel) Renate Spanier Onbekend meisje De vrouw met kind aan de kop van de tafel is Rosa Gottschalk-Strauss met Renee Gottschalk Onderwerp: kinderen en volwassen staan rond en in de buurt van een kinderbox De kinderen zijn onbekend, behalve Renée Gottschalk in de box. De volwassenen van links naar rechts: Martha Julie Müller-Kankelfitz haar echtgenoot Hans Müller Op de rug gezien Luise Bogen-Hertz met naast haar een onbekende vrouw.

Fotoalbum met impressies uit het dagelijkse leven in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Bevrijding kamp Westerbork

Repatriëring gevangenen kamp Westerbork

Machieltje Prins was de zoon van Mozes Prins (van beroep marktkoopman J. Markt) en Jeannette Ensel. Mozes en Jeannette waren op 04 augustus 1937 in Amsterdam getrouwd, Machieltje was hun eerste en enigste kind. Mozes verbleef in kamp De Beetse; niet helemaal duidelijk is wanneer hij in kamp Westerbork is aangekomen. Waarschijnlijk was dat 2 oktober 1942, toen de mannen vanuit De Beetse naar kamp Westerbork werden overgebracht. Mozes is op 02 november 1942 vanuit kamp Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd, zijn overlijdensdatum is vastgesteld op 11 maart 1943 in het KdO Ludwigsdorf. Jeannette was toen al in kamp Vught; ze verbleef daar sinds 14 januari 1943. Haar zoon Machiel werd geboren op 31 mei 1943 in Vught. Hij werd vernoemd naar zijn grootvader Machiel, geboren 17 juli 1886 in Amsterdam en vermoord in Sobibor op 23 april 1943. Jeannette en Machiel komen op 7 juni 1943 naar kamp Westerbork en beiden gaan op 21 september 1943 op transport naar Auschwitz, waar ze na aankomst op 24 september worden vermoord.&nbsp;

Situatie Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1955-1958/1959 De basisplattegrond is uit 1955. Op de plattegrond is onder andere aangegeven de barakken die zijn verdwenen door sloop of brand.

Situatie Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1955-1958/1959 De basisplattegrond is uit 1955. Op de plattegrond is onder andere aangegeven de barakken die zijn verdwenen door sloop of brand.

Abrahamvan Dam

Abraham
van Dam