In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

Lagerbefehl Westerbork, kamp 1943-03-05, No. 12 Inhoud: Werktijden; Heidelager

Lagerbefehl Westerbork, kamp 1943-03-05, No. 12 Inhoud: Werktijden; Heidelager

Lagerbefehl No. 12

Verdeelkeuken.&nbsp; Verdeelkeuken van het interneringskamp. Barak 50 Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1945.&nbsp; De verdeelkeuken, woonbarak gedetineerden. Op de wand zijn nog tekeningen te zien uit de periode van het doorgangskamp.

Verdeelkeuken.&nbsp; Verdeelkeuken van het interneringskamp. Barak 50 Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1945.&nbsp; De verdeelkeuken, woonbarak gedetineerden. Op de wand zijn nog tekeningen te zien uit de periode van het doorgangskamp.

Foto van de verdeelkeuken van een woonbarak in het Interneringskamp Westerbork

Lagerbefehl Westerbork, kamp 1943-04-09, No. 24 Inhoud: Verlaten van het kamp. Blz.: 2

Lagerbefehl Westerbork, kamp 1943-04-09, No. 24 Inhoud: Verlaten van het kamp. Blz.: 2

Lagerbefehl No. 24

Van: Cahen, J.&nbsp; Aan: Beste allemaal.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp ('Ergens in Nederland') Datum: 1942-11-01&nbsp; Onderwerp: Kampomstandigheden in kamp Westerbork.&nbsp;Terugblik op begin oktober 1942. Schetsjes gemaakt door Leo Kok.&nbsp; Blz. 7 van 14. Inventarisnummers 3022 t/m 3035

Van: Cahen, J.&nbsp; Aan: Beste allemaal.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp ('Ergens in Nederland') Datum: 1942-11-01&nbsp; Onderwerp: Kampomstandigheden in kamp Westerbork.&nbsp;Terugblik op begin oktober 1942. Schetsjes gemaakt door Leo Kok.&nbsp; Blz. 7 van 14. Inventarisnummers 3022 t/m 3035

Foto van de brief 'Ergens in Nederland' van J. Cahen aan bekenden vanuit kamp Westerbork

Van: Braaf, B. Aan: Medema, Mevr. Plaats: Amsterdam Datum: 1942-12-21 Onderwerp: Pakketten, kinderen, weeshuis

Van: Braaf, B. Aan: Medema, Mevr. Plaats: Amsterdam Datum: 1942-12-21 Onderwerp: Pakketten, kinderen, weeshuis

Brief van B. Braaf aan mevrouw Medema vanuit Amsterdam

Van: Katz-Levie, S.&nbsp; Aan: Katz-Franken, E.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-1944 Onderwerp: voedsel; omstandigheden en groeten. Hoe hebben jullie de kerst doorgebracht? Behoefte aan een bericht. Bijz.: 'westerbork - briefpapier'

Van: Katz-Levie, S.&nbsp; Aan: Katz-Franken, E.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-1944 Onderwerp: voedsel; omstandigheden en groeten. Hoe hebben jullie de kerst doorgebracht? Behoefte aan een bericht. Bijz.: 'westerbork - briefpapier'

Brief van S. Katz-Levie aan E. Katz-Franken vanuit kamp Westerbork

Van: de Generaal-Majoor Inspecteur Aan: Muller, J. Plaats: Den Haag Datum: 1915-05-04 Onderwerp: ongeschikt verklaard voor militaire dienst en om nog langer deel uit te maken van het bataljon Landweer Infanterie.

Van: de Generaal-Majoor Inspecteur Aan: Muller, J. Plaats: Den Haag Datum: 1915-05-04 Onderwerp: ongeschikt verklaard voor militaire dienst en om nog langer deel uit te maken van het bataljon Landweer Infanterie.

Brief van de Generaal-Majoor Inspecteur aan J. Muller vanuit Den Haag

Van: Hoorn, van, B. Aan: Medema, fam. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-15 Onderwerp: Bevestiging ontvangst en bedankje pakket

Van: Hoorn, van, B. Aan: Medema, fam. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-15 Onderwerp: Bevestiging ontvangst en bedankje pakket

Briefkaart van Betsy van Hoorn aan fam. Medema vanuit kamp Westerbork

Bewijs van crematie&nbsp; Datum: 01-06-1943 Nr. 322 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van:&nbsp; Scharnitzki, Max geb. 04-07-05 overleden te Westerbork op 27-05-1943 op 31-05-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie&nbsp; Datum: 01-06-1943 Nr. 322 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van:&nbsp; Scharnitzki, Max geb. 04-07-05 overleden te Westerbork op 27-05-1943 op 31-05-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie in kamp Westerbork betreffende Max Scharnitzki

Van: van Dam-Kollem, Betje Aan: familie Plaats: Amsterdam, Adema van Scheltemaplein 1 Datum: 1943-06-20 Onderwerp: Betje is de avond ervoor (19 juni 1943) opgepakt en ondergebracht op de Adama van Scheltemaplein. Ze heeft voor familie wat geld achtergelaten. Bij elk woord dat ze schrijft valt een traan. Ze gaat mogelijk zondagavond naar kamp Westerbork, later in de brief schrijft ze: ‘ ik hoor zojuist dat we pas maandag vertrekken’&nbsp;

Van: van Dam-Kollem, Betje Aan: familie Plaats: Amsterdam, Adema van Scheltemaplein 1 Datum: 1943-06-20 Onderwerp: Betje is de avond ervoor (19 juni 1943) opgepakt en ondergebracht op de Adama van Scheltemaplein. Ze heeft voor familie wat geld achtergelaten. Bij elk woord dat ze schrijft valt een traan. Ze gaat mogelijk zondagavond naar kamp Westerbork, later in de brief schrijft ze: ‘ ik hoor zojuist dat we pas maandag vertrekken’&nbsp;

JacobCohen

Jacob
Cohen