In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Gezondheidszorg kamp Westerbork

Besmettelijke ziekten kamp Westerbork

Polio epidemie kamp Westerbork

Programma Programma van de Buhne Lager Westerbork, maart 1944 Bunter Abend Met Otto Aurich, Jetty Cantor, Max Ehrlich, Franz Engel, Liesl Frank, Johnny en Jones, Esther Philipse, Mara Rosen, Willy Rosen en Erich Ziegler.

Programma Programma van de Buhne Lager Westerbork, maart 1944 Bunter Abend Met Otto Aurich, Jetty Cantor, Max Ehrlich, Franz Engel, Liesl Frank, Johnny en Jones, Esther Philipse, Mara Rosen, Willy Rosen en Erich Ziegler.

Programma van de Buhne Lager Westerbork

Van: Campen, van, Herman&nbsp; Aan: Schöne, A.E.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1942-10-16&nbsp; Onderwerp: sturen van pakketten en over omstandigheden op de laatste dag in het werkkamp de Bruine Enk. Hij heeft nog een bericht achtergelaten bij de kantine baas om zijn vertrek naar een onbekende bestemming door te geven. Ondertussen is zijn werkkampuitrusting gegroeid tot een Polen-uitrusting. Mogelijk moet hij aanstaande maandag op transport. herman is moedeloos en apathisch. Hij voelt het leven uit zijn handen glippen. Hij kreeg het advies in Westerbork zoveel mogelijk te eten. Hoe vetter je naar Polen gaat des te beter. Zijn ouders waren maar twee dagen in Westerbork. De schrijver vindt dat hij er al behoorlijk lang zit. Mogelijk heeft dit te maken met het feit dat hij ongehuwd is. Hij heeft al verschillende transporten op de maandagen en vrijdagen zien vertrekken. Er wordt voor hem gewerkt aan een mogelijke vrijstelling.

Van: Campen, van, Herman&nbsp; Aan: Schöne, A.E.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1942-10-16&nbsp; Onderwerp: sturen van pakketten en over omstandigheden op de laatste dag in het werkkamp de Bruine Enk. Hij heeft nog een bericht achtergelaten bij de kantine baas om zijn vertrek naar een onbekende bestemming door te geven. Ondertussen is zijn werkkampuitrusting gegroeid tot een Polen-uitrusting. Mogelijk moet hij aanstaande maandag op transport. herman is moedeloos en apathisch. Hij voelt het leven uit zijn handen glippen. Hij kreeg het advies in Westerbork zoveel mogelijk te eten. Hoe vetter je naar Polen gaat des te beter. Zijn ouders waren maar twee dagen in Westerbork. De schrijver vindt dat hij er al behoorlijk lang zit. Mogelijk heeft dit te maken met het feit dat hij ongehuwd is. Hij heeft al verschillende transporten op de maandagen en vrijdagen zien vertrekken. Er wordt voor hem gewerkt aan een mogelijke vrijstelling.

Brief van Herman van Campen aan A.E. Schöne vanuit kamp Westerbork

Betsij Henriette (Betty) van der Harst-Trompetter, alias 'Tineke' of 'Gon van der Laan' &nbsp;was een Joods verzetsstrijder. Haar ouders en broers Joël en Bram werden in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 in Hoogeveen gearresteerd en na een verblijf in Westerbork op transport gezet naar Auschwitz. Haar ouders werden op 5 november 1942 kort na aankomst in Auschwitz vergast, Joël overleed op 17 maart 1944 in Auschwitz na zestien maanden dwangarbeid, Bram kwam om ergens in januari 1945, bij de dodenmars van Blechhammer naar Groß-Rosen. Haar zus Henny, die in de oorlog getrouwd was en in Amsterdam bij haar schoonouders woonde, werd daar gearresteerd en via Westerbork op transport gezet naar Theresienstadt. Na een tocht door diverse concentratiekampen werd ze uiteindelijk in Kratzau (een subkamp van Groß-Rosen) bevrijd. Na de oorlog emigreerde ze naar de Verenigde Staten.&nbsp; Toen haar familie gearresteerd werd, woonde Betty Trompetter in de Viottastraat te Amsterdam. Door onder te duiken wist ze aan de razzia's te ontkomen. Op 28 november 1942 dook ze onder in pension 'De Roo' in Ugchelen, waar ze haar toekomstige echtgenoot Albert Henry van der Harst leerde kennen. Op 4 maart 1943 vertrokken ze, begeleid door Johannes Post naar een onderduikadres in Rijnsburg. Op verzoek van Johannes besloot ze later koerierster voor het verzet te worden. Als zodanig reisde zij met een eersteklas-treinabonnement door het hele land, wisselde informatie uit en bezorgde bonkaarten, valse identiteitsbewijzen en wapens. In de onderduik maakte Betty gebruik van een persoonsbewijs van Christina Cornelia de Hoog, waaraan ze binnen het verzet de roepnaam "Tineke" heeft overgehouden. Later kreeg ze een persoonsbewijs van Hillegonda Annetta Alida van der Laan, roepnaam "Gon". In het boek "Johannes Post" van Anne de Vries wordt ze Tineke van der Laan genoemd. Ze heeft meegewerkt aan de overval op het Huis van Bewaring Weteringschans. Deze overval is verraden. Ze is in de Amsterdamse Kinkerstraat opgepakt en gevangengezet in het Huis van Bewaring aan de Havenstraat (bij de Amstelveenseweg). Eind juli 1944 is ze naar Kamp Vught gebracht, vanwaar ze op 6 september 1944 naar Ravensbrück werd vervoerd. In Ravensbrück werkte ze onder andere als stratenmaker. Na ongeveer een maand werd ze naar het Agfacommando, een van de buitencommando's van Dachau vervoerd, waar ze op 15 oktober 1944 aankwam. Met haar medegevangenen liep ze dagelijks naar de Agfa-Kamerawerke-fabriek nabij München. Hier moest ze van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat zelfontspanners voor afweergeschut inregelen. Na de bevrijding, die voor haar kwam op 30 april 1945, werd zij met enkele lotgenoten twee weken opgevangen in Parijs, waar zij als helden werden onthaald. Bij aankomst in Nederland was niets geregeld; ze reisde met de trein naar Den Haag en liep naar het adres van Albert van der Harst. Met hem trouwde ze op 12 oktober 1945. Betty Trompetter heeft de kampen overleefd, mede doordat haar Joodse identiteit niet bekend is geworden.&nbsp;

Josef Wilhelm Bernard (Joop) Cohen werd geboren op 30 juni 1904 in Amsterdam. Hij groeide op in een niet-praktiserend joods gezin dat veel affiniteit had met het socialisme. Tijdens zijn jeugd ging hij naar het Christelijk Gymnasium in Utrecht. Hier werd zijn interesse in het christendom gewekt, waarna hij zich hiertoe bekeerde. In 1925 begon hij aan een studie theologie aan de Universiteit Utrecht. Al op jonge leeftijd liet Cohen zijn pacifistische en socialistische overtuiging zien. In 1935 werd hij predikant van de Hervormde Gemeente in Dokkum. Ook nu liet hij zijn principes niet varen. Nog in datzelfde jaar zorgde een preek ervoor dat hij gearresteerd werd. Hij moest veertien dagen in de gevangenis in Leeuwarden zitten. Cohen werd aangeklaagd voor opruiing, omdat hij zich had uitgesproken tegen de oorlog en dienstweigering zou hebben aangemoedigd. De twee weken in de cel hielden hem echter niet tegen. Cohen zag zichzelf namelijk niet alleen als predikant, maar ook als iemand die een verantwoordelijkheid had ten opzichte van de bevolking. Hij moest zijn gemeente erop wijzen wat er in de wereld aan de hand was, en wat de gevolgen voor zijn toehoorders konden zijn. Ook na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog bleef de dominee trouw aan zijn idealen en bleef hij prediken voor een geweldloze oplossing. Na een preek op 11 mei 1941 werd Cohen verhoord door de Sicherheitsdienst. Deze keer lieten ze hem nog gaan. Op 15 juni liep het echter anders. In zijn preek zei Cohen dat men God meer moest gehoorzamen dan de mensen. Hij verwees hiermee naar de Duitse bezetter. Dit is hem noodlottig geworden. https://www.visitwadden.nl/nl/verhalen/bundel/geloof-in-recht

Josef Wilhelm BernardCohen (Joop)

Josef Wilhelm Bernard
Cohen (Joop)