In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

Van: Buijvoets, J.G. Aan:&nbsp; Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-07-20 Onderwerp: Organisatie werkverdeling gaat via het Bureau werkverdeling. Chef van dit bureau is de heer Vegelien.

Van: Buijvoets, J.G. Aan:&nbsp; Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-07-20 Onderwerp: Organisatie werkverdeling gaat via het Bureau werkverdeling. Chef van dit bureau is de heer Vegelien.

Instructie van J.G. Buijvoets over de organisatie van de werkverdeling in Interneringskamp Westerbork

Luchtfoto Plaats: Hooghalen Datum: 1945-03-22 Onderwerp: naast het dorp Hooghalen is ook de aftakking van de spoorlijn te zien dat naar kamp Westerbork gaat. De aftakking is zichtbaar tot iets voorbij de plek waar nu het Herinneringscentrum staat (de parkeerplaats voor het gebouw en de toegangsweg naar het kampterrein).

Luchtfoto Plaats: Hooghalen Datum: 1945-03-22 Onderwerp: naast het dorp Hooghalen is ook de aftakking van de spoorlijn te zien dat naar kamp Westerbork gaat. De aftakking is zichtbaar tot iets voorbij de plek waar nu het Herinneringscentrum staat (de parkeerplaats voor het gebouw en de toegangsweg naar het kampterrein).

Foto vanuit de lucht van Hooghalen en de aftakking van de spoorlijn naar het kamp toe

Van: Jacobs, Karel Aan: Edelstein, E. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-08-15 Onderwerp: omstandigheden, pakketten, barak 35. Ineke en de andere kinderen zijn goed overgekomen. Ze worden goed verzorgd. Irene is weg. Karel heeft verschillende heren gesproken die bij de Edelsteins' zijn langs geweest.

Van: Jacobs, Karel Aan: Edelstein, E. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-08-15 Onderwerp: omstandigheden, pakketten, barak 35. Ineke en de andere kinderen zijn goed overgekomen. Ze worden goed verzorgd. Irene is weg. Karel heeft verschillende heren gesproken die bij de Edelsteins' zijn langs geweest.

Brief van Karel Jacobs aan E. Edelstein vanuit kamp Westerbork

Toespraak van Jan Oosterkamp over het Joods werkkamp Ybenheer Jan was als omstander getuige van wat er zich in het kamp afspeelde.

Toespraak van Jan Oosterkamp over het Joods werkkamp Ybenheer Jan was als omstander getuige van wat er zich in het kamp afspeelde.

Toespraak van Jan Oosterkamp over het Joods werkkamp Ybenheer

Van: Simons, D. Aan: Medema, Mevr Plaats: Amsterdam Datum: 1942-12-14 Onderwerp: Pakketten, transporten, kinderen, begrafenis, dienstreis

Van: Simons, D. Aan: Medema, Mevr Plaats: Amsterdam Datum: 1942-12-14 Onderwerp: Pakketten, transporten, kinderen, begrafenis, dienstreis

Brief van David Simons aan mevrouw Medema vanuit Amsterdam

Van: Wollheim, Günter Aan: Bakker, familie Plaats: Amsterdam Datum: 1942/1943 Onderwerp: beide werkzaam bij de Joodse Raad, Afdeling Oosteinde (Judith, kantoorbediende, Günter, employé Interne Dienst); in geval van arrestatie waarschuwen mevrouw Sluzker-Rapaport; in geval zij in de Schouwburg zijn ondergebracht bagage via de Afdeling Expositur of Oosteinde; opsomming wat ze nodig hebben aan bagage; in het geval ze op het Ad. van Scheltemaplein zijn ondergebracht bagage via Freddy Michel, Afdeling ‘Hulp aan Vertrekkenden’ , J. van Eyckstraat…

Van: Wollheim, Günter Aan: Bakker, familie Plaats: Amsterdam Datum: 1942/1943 Onderwerp: beide werkzaam bij de Joodse Raad, Afdeling Oosteinde (Judith, kantoorbediende, Günter, employé Interne Dienst); in geval van arrestatie waarschuwen mevrouw Sluzker-Rapaport; in geval zij in de Schouwburg zijn ondergebracht bagage via de Afdeling Expositur of Oosteinde; opsomming wat ze nodig hebben aan bagage; in het geval ze op het Ad. van Scheltemaplein zijn ondergebracht bagage via Freddy Michel, Afdeling ‘Hulp aan Vertrekkenden’ , J. van Eyckstraat…

Brief met wat te doen als Günter en Judith worden opgepakt

Van: Buijvoets, J.G. Aan:&nbsp; Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1947-08-01 Onderwerp: Kamporder no. I/73 betreffende verkeer in het kamp. Dit vindt plaats over de hoofdweg, enkele uitzonderingen nagelaten.

Van: Buijvoets, J.G. Aan:&nbsp; Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1947-08-01 Onderwerp: Kamporder no. I/73 betreffende verkeer in het kamp. Dit vindt plaats over de hoofdweg, enkele uitzonderingen nagelaten.

Order van J. G. Buijvoets betreffende het verkeer in het kamp via de hoofdweg

Van: Blumenthal, Walter J. Aan: Wemmenhoven, Fam Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-12-07 Onderwerp: sturen van pakketten

Van: Blumenthal, Walter J. Aan: Wemmenhoven, Fam Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-12-07 Onderwerp: sturen van pakketten

Briefkaart van Walter J. Blumenthal aan fam. Wemmenhoven vanuit kamp Westerbork

Lagerbefehl No. 43&nbsp; Datum: 1943-07-29&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: Spertijd; Dragen van Jodenster.

Lagerbefehl No. 43&nbsp; Datum: 1943-07-29&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: Spertijd; Dragen van Jodenster.

Lagerbefehl No. 43

Voorkant van het album ‘Spielzeugfabrik’ Tekening van een varkentje met een tekst op zijn lijf en twee klompen. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-1944 Onderwerp: het album was bedoeld als een afscheidscadeau en werd gemaakt door Werner Rudolf Breslauer, Jordan en Leo Kok.&nbsp;

Voorkant van het album ‘Spielzeugfabrik’ Tekening van een varkentje met een tekst op zijn lijf en twee klompen. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-1944 Onderwerp: het album was bedoeld als een afscheidscadeau en werd gemaakt door Werner Rudolf Breslauer, Jordan en Leo Kok.&nbsp;

Foto van de voorkant van een album met de titel ''Spielzeugfabrik bestaande uit foto's, tekeningen en een gedicht

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Erich Ludwig IsraelSüssenwein

Erich Ludwig Israel
Süssenwein