In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Verklaring van de kampcommandant Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-06-13 Onderwerp: Henriëtte Polak wordt op grond van afspraken die zijn gemaakt tussen de rijkscommissaris en vertegenwoordigers van de evangelische kerk niet naar het oosten gedeporteerd.

Verklaring van de kampcommandant Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-06-13 Onderwerp: Henriëtte Polak wordt op grond van afspraken die zijn gemaakt tussen de rijkscommissaris en vertegenwoordigers van de evangelische kerk niet naar het oosten gedeporteerd.

Verklaring dat Henriëtte Polak niet naar het Oosten zal worden gedeporteerd

Ingang Kamp Westerbork&nbsp; Westerbork, 1942 De ingang van het kamp met hek, prikkeldraad en wachthuisje. De ingang bevindt zich voor de doorgang tussen de administratiebarakken 32 en 33.&nbsp; Op de achtergrond de schouwburg. Barak 80 is dan nog niet gebouwd.

Ingang Kamp Westerbork&nbsp; Westerbork, 1942 De ingang van het kamp met hek, prikkeldraad en wachthuisje. De ingang bevindt zich voor de doorgang tussen de administratiebarakken 32 en 33.&nbsp; Op de achtergrond de schouwburg. Barak 80 is dan nog niet gebouwd.

Oorspronkeljk ingang van kamp Westerbork met een wachthuisje van de marechaussee

Dhr. W. Eleveld voor de schilderwerkplaats ('Malerei').&nbsp; Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork, 1939-1940 &nbsp;

Dhr. W. Eleveld voor de schilderwerkplaats ('Malerei').&nbsp; Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork, 1939-1940 &nbsp;

W. Eleveld voor de schilderwerkplaats in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Van: de Joodse Raad voor Amsterdam, Bureau Den Haag Aan: wie het betreft Plaats: Den Haag Datum: 1942-08-18 Onderwerp: afstempeling oproepingen voor Joodse werkkampen; Joodse kapperszaken.

Van: de Joodse Raad voor Amsterdam, Bureau Den Haag Aan: wie het betreft Plaats: Den Haag Datum: 1942-08-18 Onderwerp: afstempeling oproepingen voor Joodse werkkampen; Joodse kapperszaken.

Bulletin nummer 7 van de Joodse Raad voor Amsterdam, Bureau Den Haag

Advertentie in verband met het overlijden van Izak van Dam in 1928.

Advertentie in verband met het overlijden van Izak van Dam in 1928.

Advertentie in verband met het overlijden van Izak van Dam in 1928

Advertentie na aanleiding van de zestigste verjaardag van Esther van Dam-Roco.

Advertentie na aanleiding van de zestigste verjaardag van Esther van Dam-Roco.

Advertentie na aanleiding van de zestigste verjaardag van Esther van Dam-Roco

Van: Burgemeester gem. Zuidbroek&nbsp; Aan: Ambtenaren Zuidhorn&nbsp; Plaats: Zuidbroek&nbsp; Datum: 1940-10-&nbsp; Onderwerp: overheidspersoneel van Joodse bloede.

Van: Burgemeester gem. Zuidbroek&nbsp; Aan: Ambtenaren Zuidhorn&nbsp; Plaats: Zuidbroek&nbsp; Datum: 1940-10-&nbsp; Onderwerp: overheidspersoneel van Joodse bloede.

Brief van de Burgemeester van de gemeente Zuidbroek aan de ambtenaren in Zuidhorn

Van: Levie, J.&nbsp; Aan: Lackrooy, Fam.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp,&nbsp;barak 60&nbsp; Datum: 1943-10-19&nbsp; Onderwerp: pakket ontvangen hartelijk dank (pakket nummer 23).

Van: Levie, J.&nbsp; Aan: Lackrooy, Fam.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp,&nbsp;barak 60&nbsp; Datum: 1943-10-19&nbsp; Onderwerp: pakket ontvangen hartelijk dank (pakket nummer 23).

Briefkaart van Joseph Levie aan familie Lackrooy vanuit kamp Westerbork

Van: Eerstaanwezend Ingenieur der Genie&nbsp; Aan: Houtvester Assen Plaats: Groningen Datum: 1950-02-13 Onderwerp: huurovereenkomst schiet-, mortier en granaatterreinen.

Van: Eerstaanwezend Ingenieur der Genie&nbsp; Aan: Houtvester Assen Plaats: Groningen Datum: 1950-02-13 Onderwerp: huurovereenkomst schiet-, mortier en granaatterreinen.

Brief van de Ir. van de Genie te Groningen aan Houtvester Assen

Van: Dressler, C.&nbsp; Aan: Katz-Franken, E.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1944-02-20&nbsp; Onderwerp: schrijfdag; pakketten;&nbsp;met de schrijfster en haar ouders gaat het goed. De groeten van Joseph Levie. Bijz.: 'Westerbork - briefpapier'

Van: Dressler, C.&nbsp; Aan: Katz-Franken, E.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1944-02-20&nbsp; Onderwerp: schrijfdag; pakketten;&nbsp;met de schrijfster en haar ouders gaat het goed. De groeten van Joseph Levie. Bijz.: 'Westerbork - briefpapier'

Brief van C. Dressler aan E. Katz-Franken vanuit kamp Westerbork

Van: Hartog, Henri Aan: Gelder, van, L. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-10-19 Onderwerp: Pakket ontvangen.

Van: Hartog, Henri Aan: Gelder, van, L. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-10-19 Onderwerp: Pakket ontvangen.

Briefkaart van Henri Hartog aan Leon van Gelder vanuit kamp Westerbork

Van: Boer, de, Y. Aan: Gevolmachtigde Reorganisatie Ned. Politie Plaats: Groningen Datum: 1942-07-06 Onderwerp: Overname van het Vreemdelingenkamp te Westerbork; transporten; veranderingen betreffende de Marechaussee; prikkeldraad versperring.

Van: Boer, de, Y. Aan: Gevolmachtigde Reorganisatie Ned. Politie Plaats: Groningen Datum: 1942-07-06 Onderwerp: Overname van het Vreemdelingenkamp te Westerbork; transporten; veranderingen betreffende de Marechaussee; prikkeldraad versperring.

Brief van Y. de Boer aan de gevolmachtigde Reorganisatie Nederlandse Politie

Mevrouw Schliesser en twee heren voor de centrale keuken. Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork, 1940-1942.&nbsp;

Mevrouw Schliesser en twee heren voor de centrale keuken. Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork, 1940-1942.&nbsp;

Mevrouw Schliesser en twee heren voor de centrale keuken in kamp Westerbork

Aan: Lierens, D. Van:&nbsp;Lierens, H. Plaats: Amsterdam Datum: 1943 Onderwerp: verzenden van een pakket aan David Lierens, barak 68.

Aan: Lierens, D. Van:&nbsp;Lierens, H. Plaats: Amsterdam Datum: 1943 Onderwerp: verzenden van een pakket aan David Lierens, barak 68.

Bewijs van verzending van een pakket aan David lierens in kamp Westerbork

Van:&nbsp; Aan: Buijvoets, J. G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-22 Onderwerp: Verantwoording van verrichte controles en werkzaamheden van de schrijver van het rapport.&nbsp;

Van:&nbsp; Aan: Buijvoets, J. G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-22 Onderwerp: Verantwoording van verrichte controles en werkzaamheden van de schrijver van het rapport.&nbsp;

Rapport over verrichtte controles en werkzaamheden op 22 juni 1945

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampgevangenen aan het werk op de zinkbedden van de nieuwe waterzuivering.&nbsp;

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampgevangenen aan het werk op de zinkbedden van de nieuwe waterzuivering.&nbsp;

Foto van een still uit de Westerborkfilm

Van: het Rode Kruis, Afwikkelingsbureau Aan: van Dam, B.H.A.&nbsp; Plaats: Den Haag Datum: 1946-07-25 Onderwerp: inlichtingen over het lot van Keetje en Simon Gans.

Van: het Rode Kruis, Afwikkelingsbureau Aan: van Dam, B.H.A.&nbsp; Plaats: Den Haag Datum: 1946-07-25 Onderwerp: inlichtingen over het lot van Keetje en Simon Gans.

Brief van het Rode Kruis over het lot van Keetje en Simon Gans

Van: Buijvoets, J.G. Aan: Districtscommissaris Militair Gezag te Assen e.a. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-13 Onderwerp: verhoor gedetineerden in het kamp.

Van: Buijvoets, J.G. Aan: Districtscommissaris Militair Gezag te Assen e.a. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-13 Onderwerp: verhoor gedetineerden in het kamp.

Mededeling van J.G. Buijvoets aan de Districtscommissaris Militair Gezag te Assen e.a over verhoor van gedetineerden

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Vluchtelingenkamp Datum: 1941-12-04 Onderwerp gedicht met de titel ‘Stella Maris (Ein Traum)’

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Vluchtelingenkamp Datum: 1941-12-04 Onderwerp gedicht met de titel ‘Stella Maris (Ein Traum)’

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Van: Droppers, Marechaussee Aan: Droppers, mej. G. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-02-27 Onderwerp: Jan Droppers bedankt zijn zuster in Enschede voor het pakje met handschoenen, dat hij in kamp Westerbork, waar hij momenteel dienst doet, heeft ontvangen. Hij is er blij mee, maar heeft ze nog niet nodig omdat het niet koud is. Wat maar goed is, want anders was het een stuk zwaarder, omdat hij continu wacht moet houden, de ene week 's nachts, de andere week overdag. 's Nachts moeten ze wacht "kloppen" om het kamp heen en overdag staan ze in de torens. In het kamp zijn altijd ongeveer 10.000 Joden Er gaat bijna geen dag voorbij of er komen er weer bij, maar elke week gaan er "vast" 1200 naar Polen. Wat natuurlijk een verschrikkelijk iets is voor die mensen. Maar gelukkig hoeven zij daarbij niet te helpen, dat regelen de Joden zelf. Je moet er medelijden mee hebben, want wat de Joden momenteel aangedaan wordt kan niemand goedkeuren. Maar hun mentaliteit komt in het kamp vaak tot uiting. Ze staan met een been in het graf, maar als ze elkaar een hak kunnen zetten zullen ze het niet laten. Hij maakt het wel goed. Het eten is goed, maar er is niet veel te beleven omdat je midden op de hei zit. Vermoedelijk zal hij er de komende maanden ook wel blijven. Hij had vernomen dat zijn zuster onlangs bijna een vliegtuig op haar dak had gekregen, wat natuurlijk minder mooi is. Hij las dat ze momenteel met paardrijles bezig is. Hij heeft nu ook weer een paard gekregen, die in Groningen op stal is. De groeten aan allen.

Van: Droppers, Marechaussee Aan: Droppers, mej. G. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-02-27 Onderwerp: Jan Droppers bedankt zijn zuster in Enschede voor het pakje met handschoenen, dat hij in kamp Westerbork, waar hij momenteel dienst doet, heeft ontvangen. Hij is er blij mee, maar heeft ze nog niet nodig omdat het niet koud is. Wat maar goed is, want anders was het een stuk zwaarder, omdat hij continu wacht moet houden, de ene week 's nachts, de andere week overdag. 's Nachts moeten ze wacht "kloppen" om het kamp heen en overdag staan ze in de torens. In het kamp zijn altijd ongeveer 10.000 Joden Er gaat bijna geen dag voorbij of er komen er weer bij, maar elke week gaan er "vast" 1200 naar Polen. Wat natuurlijk een verschrikkelijk iets is voor die mensen. Maar gelukkig hoeven zij daarbij niet te helpen, dat regelen de Joden zelf. Je moet er medelijden mee hebben, want wat de Joden momenteel aangedaan wordt kan niemand goedkeuren. Maar hun mentaliteit komt in het kamp vaak tot uiting. Ze staan met een been in het graf, maar als ze elkaar een hak kunnen zetten zullen ze het niet laten. Hij maakt het wel goed. Het eten is goed, maar er is niet veel te beleven omdat je midden op de hei zit. Vermoedelijk zal hij er de komende maanden ook wel blijven. Hij had vernomen dat zijn zuster onlangs bijna een vliegtuig op haar dak had gekregen, wat natuurlijk minder mooi is. Hij las dat ze momenteel met paardrijles bezig is. Hij heeft nu ook weer een paard gekregen, die in Groningen op stal is. De groeten aan allen.

JacobSpijer

Jacob
Spijer