In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Het inrichten van leslokalen voor L.O. in barak 107&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1951

Het inrichten van leslokalen voor L.O. in barak 107&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1951

Plattegrond van het inrichten van barak 107 tot schoolgebouw

Van: van Dijk, tante Juup&nbsp; Aan: Arthur Plaats: Westerbork, kamp, barak 72 Datum: 1943-08-27 Onderwerp: Arthurs brief is lang onderweg geweest; Marja en Hanneke moeten weer verhuizen; lange scheiding vader en kinderen; over Arthurs vakantiewerk en zijn rapport; het gaat hun beiden goed…

Van: van Dijk, tante Juup&nbsp; Aan: Arthur Plaats: Westerbork, kamp, barak 72 Datum: 1943-08-27 Onderwerp: Arthurs brief is lang onderweg geweest; Marja en Hanneke moeten weer verhuizen; lange scheiding vader en kinderen; over Arthurs vakantiewerk en zijn rapport; het gaat hun beiden goed…

Briefkaart van Juup van Dijk aan Arthur van Dijk vanuit kamp Westerbork

Van: van Dijk-de Vries, J.H. (Juup) Aan: van Dijk, A. Th. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-13 Onderwerp: de barak heeft schrijfdag; pappa heeft de hele dag dienst (ketelhuis), tante zal de briefkaart daarom schrijven; alle drie zijn kinderen hebben een goed tehuis gevonden bij pleegouders in Vorden; oom Jaap ligt in het kampziekenhuis; hij kan voor zijn zoon niet meer aan &nbsp;postzegels komen; pappa bevindt zich in barak 18; de kinderen kunnen hun brief naar dat adres sturen…

Van: van Dijk-de Vries, J.H. (Juup) Aan: van Dijk, A. Th. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-13 Onderwerp: de barak heeft schrijfdag; pappa heeft de hele dag dienst (ketelhuis), tante zal de briefkaart daarom schrijven; alle drie zijn kinderen hebben een goed tehuis gevonden bij pleegouders in Vorden; oom Jaap ligt in het kampziekenhuis; hij kan voor zijn zoon niet meer aan &nbsp;postzegels komen; pappa bevindt zich in barak 18; de kinderen kunnen hun brief naar dat adres sturen…

Briefkaart van J.H. van Dijk-de Vries aan A. Th. van Dijk vanuit kamp Westerbork

Van: van Dijk, Salomon (machinist ketelhuis) Aan: zijn drie kinderen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943 Onderwerp: in deze enveloppe had Salomon 2 postzegels gedaan die zijn kinderen dan konden gebruiken voor brieven aan hem gericht.&nbsp;

Van: van Dijk, Salomon (machinist ketelhuis) Aan: zijn drie kinderen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943 Onderwerp: in deze enveloppe had Salomon 2 postzegels gedaan die zijn kinderen dan konden gebruiken voor brieven aan hem gericht.&nbsp;

Enveloppe beschreven door Salomon van Dijk gericht aan zijn kinderen vanuit kamp Westerbork

Van: Zomerplaag, Morris Aan: lieve Ali en familie Plaats: Amersfoort, kamp Datum: 1943-06-08 Onderwerp: behoefte aan levensmiddelen; ontvangst van kleding; voedsel; omstandigheden. Ze zouden voor vier weken in Amersfoort verblijven. De reden zou zijn dat kamp Westerbork te vol werd. Morris verwacht dat ze elk moment weer terug zullen gaan naar Westerbork.

Van: Zomerplaag, Morris Aan: lieve Ali en familie Plaats: Amersfoort, kamp Datum: 1943-06-08 Onderwerp: behoefte aan levensmiddelen; ontvangst van kleding; voedsel; omstandigheden. Ze zouden voor vier weken in Amersfoort verblijven. De reden zou zijn dat kamp Westerbork te vol werd. Morris verwacht dat ze elk moment weer terug zullen gaan naar Westerbork.

Brief van Morris Zomerplaag aan Ali vanuit kamp Amersfoort

De heer Carel Joseph Knorringa Uithuizen, 1942 &nbsp;

De heer Carel Joseph Knorringa Uithuizen, 1942 &nbsp;

Een afbeelding van Carel Joseph Knorringa

Van: Gruppe Musik Aan: wie het betreft Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-07 Onderwerp: Kammermusikabend met een sopraan, klavier, cello en viool; muziek van Joodse componisten.

Van: Gruppe Musik Aan: wie het betreft Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-07 Onderwerp: Kammermusikabend met een sopraan, klavier, cello en viool; muziek van Joodse componisten.

Programma (avond) van de Gruppe Musik in kamp Westerbork

Van: Blumenthal, Walther Plaats: Westerbork, kamp, Centraal Vluchtelingenkamp Dag van aangifte: 1940-03-04 Onderwerp: persoonsgegevens.

Van: Blumenthal, Walther Plaats: Westerbork, kamp, Centraal Vluchtelingenkamp Dag van aangifte: 1940-03-04 Onderwerp: persoonsgegevens.

Registratiekaart van Walther Blumenthal als bewoner van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

A.E.F. D.P. Registration Record Van: Polak, Henriëtte Beatrice Afgegeven: 1945-07-26 te Amsterdam Onderwerp: in verband met repatriëring naar Nederland.&nbsp;

A.E.F. D.P. Registration Record Van: Polak, Henriëtte Beatrice Afgegeven: 1945-07-26 te Amsterdam Onderwerp: in verband met repatriëring naar Nederland.&nbsp;

Registratiekaart van Henriëtte Beatrice Polak terug in Nederland

Van: Gassmann, Heinrich Aan: Herrn Befehlshaber der SS und SD… (lager Westerbork) Datum: 1942-07-13 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: verzoek van Heinrich. Zijn vrouw Inge Gassmann-Baumann zal met het komende transport van 15 juli 1942 uit Amsterdam komen. Heinrich vraagt of zij bij hem kan blijven.

Van: Gassmann, Heinrich Aan: Herrn Befehlshaber der SS und SD… (lager Westerbork) Datum: 1942-07-13 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: verzoek van Heinrich. Zijn vrouw Inge Gassmann-Baumann zal met het komende transport van 15 juli 1942 uit Amsterdam komen. Heinrich vraagt of zij bij hem kan blijven.

Brief van Heinrich Gassmann aan de commandant van kamp Westerbork

Cabaret. Cabaret (Humor und Melodie). Kamp Westerbork, schouwburg, barak 9. Datum: 1943-09.&nbsp; Zes meisjes op het toneel, de Westerborkgirls. Tekst: 'Magdelein, du sollst stets vartig sein'. De volgende 'meisjes' staan op de foto Catharina Frank (uiterst links) Hannelore Cahn (2 de van links) Beatrice Lissauer Ulla Gross Lotte Heider-Lehmann&nbsp; Ruth Pagener

Cabaret. Cabaret (Humor und Melodie). Kamp Westerbork, schouwburg, barak 9. Datum: 1943-09.&nbsp; Zes meisjes op het toneel, de Westerborkgirls. Tekst: 'Magdelein, du sollst stets vartig sein'. De volgende 'meisjes' staan op de foto Catharina Frank (uiterst links) Hannelore Cahn (2 de van links) Beatrice Lissauer Ulla Gross Lotte Heider-Lehmann&nbsp; Ruth Pagener

De 'Westerbork Girls' tijdens de uitvoering van een act in Humor und Melodie

Transport Transport dat uit Hooghalen vertrekt in derde klas rijtuigen. Mensen zwaaiend vanuit de trein Hooghalen, 1942.

Transport Transport dat uit Hooghalen vertrekt in derde klas rijtuigen. Mensen zwaaiend vanuit de trein Hooghalen, 1942.

Een deportatietrein vertrekt naar Auschwitz

Van: Houtvester Assen&nbsp; Aan: Directeur Staatsbosbeheer&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1949-12-27&nbsp; Onderwerp: in gebruik geven van kamp Schattenberg aan het Ministerie van Oorlog.

Van: Houtvester Assen&nbsp; Aan: Directeur Staatsbosbeheer&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1949-12-27&nbsp; Onderwerp: in gebruik geven van kamp Schattenberg aan het Ministerie van Oorlog.

Brief van Houtvester Assen aan de directeur van Staatsbosbeheer

Van: Fuldauer, Henri Aan: zuster en allen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-12-01 Onderwerp: pakje ontvangen; de brief is voor allen bestemd; volgens de nieuwe bepalingen mag alleen van dit briefmodel gebruik gemaakt worden; bij antwoorden alleen gebruik maken van het aangehechte antwoord formulier en enkel op de lijnen schrijven; de schrijver is gezond en zal aanstaande zaterdag 55 jaar worden…

Van: Fuldauer, Henri Aan: zuster en allen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-12-01 Onderwerp: pakje ontvangen; de brief is voor allen bestemd; volgens de nieuwe bepalingen mag alleen van dit briefmodel gebruik gemaakt worden; bij antwoorden alleen gebruik maken van het aangehechte antwoord formulier en enkel op de lijnen schrijven; de schrijver is gezond en zal aanstaande zaterdag 55 jaar worden…

Brief van Henri Fuldauer aan lieve zuster en allen vanuit kamp Westerbork

Van: Dekker, G. Aan: Huisman, G.K. Plaats: Smilde Datum: 1945-06-30 Onderwerp: gegevens over de werkzaamheden van gedetineerden en de bewaking in Smilde van 25 t/m 30 juni 1945.

Van: Dekker, G. Aan: Huisman, G.K. Plaats: Smilde Datum: 1945-06-30 Onderwerp: gegevens over de werkzaamheden van gedetineerden en de bewaking in Smilde van 25 t/m 30 juni 1945.

Rapport van G. Dekker over werkzaamheden van gedetineerden en hun bewakers in Smilde

Van: B.G. (Grootkerk) Aan: Drogisterij In den ouden gaper, Den Haag Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-02-13 Onderwerp: pakje ontvangen, graag zorgen voor een haarkam

Van: B.G. (Grootkerk) Aan: Drogisterij In den ouden gaper, Den Haag Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-02-13 Onderwerp: pakje ontvangen, graag zorgen voor een haarkam

Briefkaart van B.G. Grootkerk aan een drogist in Den Haag vanuit kamp Westerbork

Joodse werkkampen

Joods werkkamp Geesbrug

Van: Metzelaar, Sal Aan:&nbsp;Reina en Jansje Plaats: Echten, Joods werkkamp Datum:&nbsp;1942-06-28 Onderwerp: het is zondagmorgen en Sal zit in de kantine; in Echten is niet veel veranderd; in de buurt waar Reina woont (Wolvega) is een strafkamp ingericht (It Petgat); er is daar in tegenstelling tot Echten, bewaking (Nederlandse politie); verlof zit er niet in, ook niet dat ze zondag uit het kamp mogen gaan; toestanden voor de winkels in Amsterdam; van Ab de laatste tijd niet veel meer gehoord; hij heeft zijn fiets nog in het kamp…&nbsp;

Van: Metzelaar, Sal Aan:&nbsp;Reina en Jansje Plaats: Echten, Joods werkkamp Datum:&nbsp;1942-06-28 Onderwerp: het is zondagmorgen en Sal zit in de kantine; in Echten is niet veel veranderd; in de buurt waar Reina woont (Wolvega) is een strafkamp ingericht (It Petgat); er is daar in tegenstelling tot Echten, bewaking (Nederlandse politie); verlof zit er niet in, ook niet dat ze zondag uit het kamp mogen gaan; toestanden voor de winkels in Amsterdam; van Ab de laatste tijd niet veel meer gehoord; hij heeft zijn fiets nog in het kamp…&nbsp;

Brief van Sal Metzelaar aan Reina en Jansje vanuit het Joodse werkkamp Echten

Van: Stibbe-de Jong, L.B.&nbsp; Aan: Kruyff, A. Mevrouw&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1944-02-17&nbsp; Onderwerp: Op de Barneveldlijst geplaatst door de kampcommandant wegens verdienste voor het kamp; pakketten; omstandigheden en ziekte.

Van: Stibbe-de Jong, L.B.&nbsp; Aan: Kruyff, A. Mevrouw&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1944-02-17&nbsp; Onderwerp: Op de Barneveldlijst geplaatst door de kampcommandant wegens verdienste voor het kamp; pakketten; omstandigheden en ziekte.

JozsefHirsch

Jozsef
Hirsch