In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Vrijstellingen van deportatie vanuit kamp Westerbork

Vitamine R

Collaboratie

Landwacht

Nationale Jeugdstorm

Gebeurtenissen kamp Westerbork

Ontvluchtingen kamp Westerbork

Visitatie kamp Westerbork

Lippmann, Rosenthal & Co. kamp Westerbork

Omstanders kamp Westerbork

Bezoeken kamp Westerbork

Particulier bezoek kamp Westerbork

Zakelijke bezoek kamp Westerbork

Specifieke groepen kampbewoners

Barneveld Joden kamp Westerbork

Verlof kamp Westerbork

Calendarium kamp Westerbork

1966

Vrijstelling wegens ziekte

Weinreb vrijstelling

Vrijlating uit kamp Westerbork

Groene stempel

Blauwe stempel

Gemengd gehuwden vrijstelling kamp Westerbork

Platzen van vrijstellingslijsten kamp Westerbork

Rüstungs Sperre kamp Westerbork

Vrijstelling op basis van connecties in het buitenland kamp Westerbork

Misbruik van macht gevangenen in kamp Westerbork

Stammliste in kamp Westerbork

Barneveld vrijstelling kamp Westerbork

Vrijstelling op basis van een buitenlandse nationaliteit kamp Westerbork

Palestina vrijstelling kamp Westerbork

Frontkämpfer Sperre kamp Westerbork

Gekochte vrijstellingen kamp Westerbork

Callmeyer vrijstelling kamp Westerbork

Gedoopte Joden vrijstelling kamp Westerbork

Alte Lagerinsassen

120.000 Stempel

Vrijstelling door ziekte kamp Westerbork

Vrij personeel kamp Westerbork

Verzamelplaatsen voor deportatie naar kamp Westerbork

Joodse werkkampen

Joods werkkamp Kloosterhaar

Joods werkkamp Havelte

Joods werkkkamp het Amsterdamsche Bos

Joods werkkamp Ybenheer

Joods werkkamp Vledder

Joods werkkamp Twilhaar

Joods werkkamp Beugelen

Joods werkkamp Balderhaar

Joods werkkamp Arriën

Joods werkkamp 't Schut

Joods werkkamp Bruinhorst

Joods werkkamp de Bruine Enk

Joods werkkamp de Beetse

Joods werkkamp Conrad

Joods werkkamp de Wittebrink

Joods werkkamp de Wite Pael

Joods werkkamp de Vecht

Joods werkkamp de Vanenburg

Joods werkkamp de Landweer

Joods werkkamp de Fledders

Joods werkkamp Geesbrug

Joods werkkamp Echten

Joods werkkamp Diever B

Joods werkkamp Diever A

Joods werkkamp de Zomp

Joods werkkamp Kremboong

Joods werkkamp It Petgat

Joods werkkamp het Wijde Gat

Joods werkkamp Overbroek

Joods werkkamp Gijsselte

Joods werkkamp Orvelte

Joods werkkamp Oranjekanaal

Joods werkkamp Molengoot

Joods werkkamp Mantinge

Joods werkkamp Linde

Joods werkkamp Lievelde

Joods werkkamp Stuifzand

Joods werkkamp Schaarshoek

Joods werkkamp Ruinen

Joods werkkamp Palästina

Dag-Joodse Werkkampen

Dag en nacht-Joodse werkkampen

Plaatsen in kamp Westerbork

Latrines kamp Westerbork

Kamporganisatie kamp Westerbork

Notbereitschaft

Mislukt evacuatieplan Westerbork

RSHA

Zenstralstelle für Judische Auswanderung

Beroepsgroepen in kamp Westerbork

Artsen kamp Westerbork

Post kamp Westerbork

Censuur kamp Westerbork

Ontspanning kamp Westerbork

Theater kamp Westerbork

Artiesten kamp Westerbork

Gruppe Bühne

Familiebarakken kamp Westerbork

Crematorium

Dienstbereiche

Dienstbereich Gesundheitsdienst

Dienstbereich Ordnungsdienst und Notbereitschaft

Dienstbereich Verwaltung

Dienstbereich Lagerkommandantur

Dienstbereich Hauptküche

Dienstbereich Werkstätten II

Dienstbereich Werkstätten I

Dienstbereich Aussendienst

Dienstbereich Innendienst

Dienstbereich Besondere Lagerwerkstatten

Dienstbereich Frauendienst

Dienstbereich Erziehung und Fürsorge

Vrijstelling Portugese Joden kamp Westerbork

Afstammingsonderzoek

Gebeurtenissen en groepen buiten kamp Westerbork

Represailles

Vluchtelingenkampen

Vluchtelingenkamp Hoek van Holland

Orthodoxe Joden kamp Westerbork

Verplegers kamp Westerbork

Joodse Ordedienst

Voedselvoorziening kamp Westerbork

Organisatie voedselvoorziening kamp Westerbork

Keukenpersoneel kamp Westerbork

Essenholers

Frachtgruppe

Spoorlijn kamp Westerbork

Smalspoor kamp Westerbork

Muziek kamp Westerbork

Klassieke muziek kamp Westerbork

Optredens kamp Westerbork

Kinderkoor kamp Westerbork

Gezondheidszorg kamp Westerbork

Patiënten kamp Westerbork

Grote woonbarakken kamp Westerbork

Barakken gebouwd van 1939-1942

Briefkaart Van: Asscher, A. Aan: Tollenaar-Fischer, S. (moeder van Abraham en Jacob) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-10-06 Onderwerp: Bram bedankt zijn moeder voor de pakketten en toegestuurde koffers. Jeannot vraagt om een zakagenda, kam, schaakbord, schoenborstel, hemden en zijn werkjas. Daarnaast vragen ze om voedsel. Ook vraagt Bram of zijn moeder een pakket kan opsturen naar zijn schoonouders (in Westerbork) en Trees (verloofde) , die in barak 28A te Vught zit.&nbsp;

Briefkaart Van: Asscher, A. Aan: Tollenaar-Fischer, S. (moeder van Abraham en Jacob) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-10-06 Onderwerp: Bram bedankt zijn moeder voor de pakketten en toegestuurde koffers. Jeannot vraagt om een zakagenda, kam, schaakbord, schoenborstel, hemden en zijn werkjas. Daarnaast vragen ze om voedsel. Ook vraagt Bram of zijn moeder een pakket kan opsturen naar zijn schoonouders (in Westerbork) en Trees (verloofde) , die in barak 28A te Vught zit.&nbsp;

Briefkaart van Bram Asscher aan S. Tollenaar-Fischer vanuit kamp Westerbork

Distributie

Het intern wijzigen van barak 35 tot 8 gezinswoningen&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-04 Opmerking: barak 35 is het voormalige weeshuis in het Doorgangskamp

Het intern wijzigen van barak 35 tot 8 gezinswoningen&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-04 Opmerking: barak 35 is het voormalige weeshuis in het Doorgangskamp

Plattegrond met functiewijziging van barak 35 in het woonoord Schattenberg

SaraBacharach

Sara
Bacharach