In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Van: Gans, Gerard Aan: zijn ouders&nbsp; Plaats: Vught, kamp Datum: 1943-03-09 Onderwerp: barak 6 B, nummer 646; instructies voor het schrijven van een brief: Shutzhaftling G. Gans…; de inhoud mag niet over politiek of godsdienst gaan; pakketten zijn wel toegestaan; graag truien, een slip-over en een stuk zeep; schrijf goed en duidelijk en op de lijnen…

Van: Gans, Gerard Aan: zijn ouders&nbsp; Plaats: Vught, kamp Datum: 1943-03-09 Onderwerp: barak 6 B, nummer 646; instructies voor het schrijven van een brief: Shutzhaftling G. Gans…; de inhoud mag niet over politiek of godsdienst gaan; pakketten zijn wel toegestaan; graag truien, een slip-over en een stuk zeep; schrijf goed en duidelijk en op de lijnen…

Brief van Gerard Gans aan zijn ouders vanuit kamp Vught

Izaäk Gans, de vader van Gerard Gans was orthodox-Joods opgevoed. Toen hij op 18-jarige leeftijd Christen werd, is hij om deze reden door zijn familie verstoten. Hij trouwde met een niet-joodse vrouw en samen kregen zij 13 kinderen. Gerard was het tweede kind in het gezin. Na de lagere school werkte hij ook in de zaak van zijn vader, een haringinleggerij. Toen later het bedrijf moest worden opgeheven, vervoerde Gerard voor een ander bedrijf goederen met paard en wagen. Nog later werkte hij in een bloemenhandel bij het gezin thuis, die hij samen met zijn broer Eppo had opgezet als dekmantel, omdat zij beiden actief waren in het verzet. Voor de jongere kinderen was Gerard als een vader en omdat hij heel gelovig was, praatte hij ook met hen over het geloof. Hij was heel rustig en was vaak vredestichter bij de ruzietjes van de kinderen onderling. Toen zijn ouders 25 jaar getrouwd waren, op 22 februari 1942, waren er familieleden en goede vrienden uitgenodigd. Ook de verloofdes van Gerard en Eppo waren erbij: Reina en Ineke. In de brieven van Gerard en Eppo was meestal wel een regel voor hun meisje bestemd. Na zijn arrestatie is Gerard naar verschillende kampen gebracht: eerst naar Kamp Amersfoort, daarna in maart 1943 naar Kamp Vught en op 2 april naar Westerbork. Bij zijn vertrek uit Westerbork naar Sobibor heeft Gerard een briefje uit de trein gegooid, dat door de ondergrondse is gevonden en bij zijn ouders is bezorgd. Het briefje is er niet meer: vernietigd vanwege het risico dat het door de verkeerde gevonden zou worden tijdens huiszoekingen. Maar de tekst zal ik nooit vergeten: “Pa en Moe, ik ben op weg naar Auschwitz om vergast te worden; de vijand kan het lichaam doden, maar de ziel niet, die ontvangt een kroon zeer schoon. Haat niet, zij weten niet wat ze doen. Tot ziens bij Jezus”. &nbsp;

1943

December 1943

Van: Gans, Eppo Aan: zijn ouders&nbsp; Plaats: Vught, kamp Datum: 1944-08-23 Onderwerp: schrijven van een brief; humor; pakketje ontvangen; gedicht ingesloten; foto van Ineke; bevoorrechte positie in het kamp, waardoor hij anderen kan helpen; hoop dat alles weer het oude wordt, familie bij elkaar; apart stuk aan Reina, om haar moed in te spreken in verband met de al lange afwezigheid van Gerard.…

Van: Gans, Eppo Aan: zijn ouders&nbsp; Plaats: Vught, kamp Datum: 1944-08-23 Onderwerp: schrijven van een brief; humor; pakketje ontvangen; gedicht ingesloten; foto van Ineke; bevoorrechte positie in het kamp, waardoor hij anderen kan helpen; hoop dat alles weer het oude wordt, familie bij elkaar; apart stuk aan Reina, om haar moed in te spreken in verband met de al lange afwezigheid van Gerard.…

Brief van Eppo Gans aan zijn ouders, broers en zusters vanuit kamp Vught

Izaäk Gans, de vader van Gerard Gans was orthodox-Joods opgevoed. Toen hij op 18-jarige leeftijd Christen werd, is hij om deze reden door zijn familie verstoten. Hij trouwde met een niet-joodse vrouw en samen kregen zij 13 kinderen. Eppo was de tweede zoon en het vijfde kind in ons gezin. Hij scheelde minder in jaren met mij dan Gerard, maar toch heb ik aan hem minder herinnering dan aan Gerard. Hij werkte bij Philips op een laboratorium om het glaswerk na de proeven leeg en schoon te maken. Dat was werk dat zorgvuldig moest gebeuren en het leek hem wel wat om later als laborant te kunnen werken. Nog later werkte hij in een bloemenhandel bij het gezin thuis, die hij samen met zijn broer Gerard had opgezet als dekmantel, omdat zij beiden actief waren in het verzet. Eppo was impulsief en driftig en ook wat overmoedig; hij wilde graag vooruit in zijn leren. Maar Eppo werd opgepakt en komt na een verblijf in de gevangenissen van Den Bosch en Den Haag uiteindelijk in 1944 in kamp Vught terecht. Daar kan hij aan de slag bij het Philipskommando. Naast de toegestane brieven heeft Eppo ook brieven geschreven vanuit Vught via een contactpersoon van de Philipsfabrieken. Eppo gebruikte dan een andere naam: Cor Enwald. In zijn brieven aan zijn familie en verloofde spreekt zijn vaste geloof en zijn verwachting en hoop voor de toekomst, ondanks alles. Hij probeert ook zijn familie moed in te spreken. Eppo werd op 5 september 1944 vanuit Vught naar Sachsenhausen gedeporteerd en kort daarop doorgevoerd naar Neuengamme.

1944

Augustus 1944

Van: Heymann-Heymans, familie Aan: &nbsp;Heymans, Arthur en gezin Datum: 1943-08-09 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: alle pakketten tot en met nummer 40 ontvangen (opsomming). Herman heeft een operatie ondergaan. Hij ligt nog in het ziekenhuis, iedere avond om zeven uur mag hij bezoek ontvangen, verhalen over vele andere personen (echtpaar Wessels, ‘Jo(a)chim’ Mogendorff (1900), overleden in kamp Westerbork, (Jo)Hanna Alexander, (1923)), (Flora van (Creveld) Krefeld (1906).

Van: Heymann-Heymans, familie Aan: &nbsp;Heymans, Arthur en gezin Datum: 1943-08-09 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: alle pakketten tot en met nummer 40 ontvangen (opsomming). Herman heeft een operatie ondergaan. Hij ligt nog in het ziekenhuis, iedere avond om zeven uur mag hij bezoek ontvangen, verhalen over vele andere personen (echtpaar Wessels, ‘Jo(a)chim’ Mogendorff (1900), overleden in kamp Westerbork, (Jo)Hanna Alexander, (1923)), (Flora van (Creveld) Krefeld (1906).

Brief van de familie Heymann-Heymans aan het gezin A. Heymans vanuit kamp Westerbork

Van: Heymann-Heymans, familie Aan: Heymans, Arthur en gezin Datum: 1943-08-17 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: kaart van 1 augustus op de 14de ontvangen, met Herman gaat het goed. Hij heeft geen pijn meer na zijn operatie. Hij ligt nog steeds in het ziekenhuis...&nbsp;

Van: Heymann-Heymans, familie Aan: Heymans, Arthur en gezin Datum: 1943-08-17 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: kaart van 1 augustus op de 14de ontvangen, met Herman gaat het goed. Hij heeft geen pijn meer na zijn operatie. Hij ligt nog steeds in het ziekenhuis...&nbsp;

Van: Heymann-Heymans, familie Aan: Arthur Heymans en gezin Datum: 1943-08-20 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: pakketten binnengekomen, advies eieren harder te koken. Drie van de vier eieren waren platgedrukt. Herman ligt nog steeds in het ziekenhuis, ontmoetingen met bekenden. Er wordt veel over de toekomst gesproken.

Van: Heymann-Heymans, familie Aan: Arthur Heymans en gezin Datum: 1943-08-20 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: pakketten binnengekomen, advies eieren harder te koken. Drie van de vier eieren waren platgedrukt. Herman ligt nog steeds in het ziekenhuis, ontmoetingen met bekenden. Er wordt veel over de toekomst gesproken.

Van: Gans, Eppo Aan: zijn ouders&nbsp; Plaats: Vught, kamp Datum: 1944-08-20 Onderwerp:&nbsp;als ze de brief ontvangen, zal hij waarschijnlijk vertrokken zijn. Hij vermoed naar kamp Westerbork; verschillende personen van Joodse bloede zijn hem voorgegaan. Tot nu toe wist hij aan de dans te ontspringen. Hij is de enige die is achtergebleven. Vandaag zijn de laatste vier weggegaan; hij heeft al een keer op de lijst gestaan, maar werd gesperd door &nbsp;de SD. Hij adviseert zijn moeder de komende weken te gaan onderduiken. Hij zal zich niet naar Polen laten brengen en proberen te ontsnappen uit kamp Westerbork. De eerste vlucht locatie na Westerbork, zal Vredeveld in Beilen zijn. Alvast geld via hans naar Beilen sturen. Zijn ouders mogen dat zelf niet doen; hij zal via hans het verloop van zijn ontsnapping laten weten…. (Eppo zal niet naar Westerbork worden doorgestuurd, maar naar Sachsenhausen)

Van: Gans, Eppo Aan: zijn ouders&nbsp; Plaats: Vught, kamp Datum: 1944-08-20 Onderwerp:&nbsp;als ze de brief ontvangen, zal hij waarschijnlijk vertrokken zijn. Hij vermoed naar kamp Westerbork; verschillende personen van Joodse bloede zijn hem voorgegaan. Tot nu toe wist hij aan de dans te ontspringen. Hij is de enige die is achtergebleven. Vandaag zijn de laatste vier weggegaan; hij heeft al een keer op de lijst gestaan, maar werd gesperd door &nbsp;de SD. Hij adviseert zijn moeder de komende weken te gaan onderduiken. Hij zal zich niet naar Polen laten brengen en proberen te ontsnappen uit kamp Westerbork. De eerste vlucht locatie na Westerbork, zal Vredeveld in Beilen zijn. Alvast geld via hans naar Beilen sturen. Zijn ouders mogen dat zelf niet doen; hij zal via hans het verloop van zijn ontsnapping laten weten…. (Eppo zal niet naar Westerbork worden doorgestuurd, maar naar Sachsenhausen)

Naziconcentratiekampen

Sachsenhausen

Van: Houtvester Assen&nbsp; Aan: Luitenant Kolonel Eerstaanwezend Ingenieur Plaats: Assen Datum: 1949-10-29 Onderwerp: schietbanen kamp Schattenberg, ontwerp en aanleg, afstemming en compensatie.

Van: Houtvester Assen&nbsp; Aan: Luitenant Kolonel Eerstaanwezend Ingenieur Plaats: Assen Datum: 1949-10-29 Onderwerp: schietbanen kamp Schattenberg, ontwerp en aanleg, afstemming en compensatie.

RichardWertheimer

Richard
Wertheimer