In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

1943

Augustus 1943

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampgevangene aan het werk in de schoenmakerij van het kamp.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampgevangene aan het werk in de schoenmakerij van het kamp.

Foto van een still uit de Westerborkfilm

Van: Smilde, M. Aan: Caneel-Smilde, M. Plaats: Groningen Datum: 1944-04-14 Onderwerp: transporten; omstandigheden; pakketten; M. Caneel-Smilde verbleef in Westerbork, barak 72 Met stempel: Gepruft. De schrijfster gaat om onbekende redenen ervan uit dat Mina uit het kamp ontslagen zal worden. (Dit zal uiteindelijk op 29 april gebeuren). Joseph (Joop) is op 5 april 1944 doorgestuurd naar Theresienstadt.&nbsp;

Van: Smilde, M. Aan: Caneel-Smilde, M. Plaats: Groningen Datum: 1944-04-14 Onderwerp: transporten; omstandigheden; pakketten; M. Caneel-Smilde verbleef in Westerbork, barak 72 Met stempel: Gepruft. De schrijfster gaat om onbekende redenen ervan uit dat Mina uit het kamp ontslagen zal worden. (Dit zal uiteindelijk op 29 april gebeuren). Joseph (Joop) is op 5 april 1944 doorgestuurd naar Theresienstadt.&nbsp;

Brief van M. Smilde aan M. Caneel-Smilde vanuit Groningen

Kampgeld Lager Westerbork 10 Cent/10 Gutschen Serie CC No. 7244

Kampgeld Lager Westerbork 10 Cent/10 Gutschen Serie CC No. 7244

Kampgeld Lager Westerbork 10 cent

Van: (Swaab, Louis David) Aan: lieve tante Plaats: Datum: Onderwerp: brief geschreven door kind aan tante; doe goed mijn best op school; groetjes

Van: (Swaab, Louis David) Aan: lieve tante Plaats: Datum: Onderwerp: brief geschreven door kind aan tante; doe goed mijn best op school; groetjes

Brief van Louis David Swaab aan zijn tante

Persoonsbewijs Van: Polak, Keetje Afgegeven: Oegstgeest Datum: 1941-10-08 No. 004830 Zie ook 11061-23 (vervalst persoonsbewijs) van dezelfde persoon

Persoonsbewijs Van: Polak, Keetje Afgegeven: Oegstgeest Datum: 1941-10-08 No. 004830 Zie ook 11061-23 (vervalst persoonsbewijs) van dezelfde persoon

Persoonsbewijs van Keetje Polak

Paketsendung nach Lager Westerbork Met stempel handtekening Gemmeker

Paketsendung nach Lager Westerbork Met stempel handtekening Gemmeker

Pakketzegel kamp Westerbork

Bewijs van crematie Datum: 31-03-1943 Nr. 148 De Ambtenaar van den Burgerlijke Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Morpurgo, Esther geb. 06-04-71 overleden 27-03-1943 te Westerbork op: 29-03-1043 is gecremeerd.

Bewijs van crematie Datum: 31-03-1943 Nr. 148 De Ambtenaar van den Burgerlijke Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Morpurgo, Esther geb. 06-04-71 overleden 27-03-1943 te Westerbork op: 29-03-1043 is gecremeerd.

Bewijs van crematie in kamp Westerbork betreffende Esther Morpurgo

Bram van der Ploeg was in 1941 expeditieknecht bij een lijstenfabriek. Hij was in 1929 gemengd gehuwd met Helena Maria Duiker, rooms-katholiek, en in die huwelijksakte staat dat zijn beroep metaalbewerker is. Bram en Helena kregen drie dochters, waarvan er één als baby is gestorven. Aan het begin van de oorlog woonden ze in de Jacominastraat 24 op Rotterdam Zuid.&nbsp; Hij kwam aan de kade aan met een transport van dwangarbeiders die in rijnaken werden vervoerd. Deze mensen waren gearresteerd tijdens de razzia van Rotterdam op 10 en 11 november 1944. De grootste razzia die de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft gehouden. Bij deze razzia zijn ongeveer 52.000 van de 70.000 mannen tussen 17 en 40 jaar uit Rotterdam en Schiedam weggevoerd, een vrij hoog percentage vergeleken met latere razzia’s in andere steden, toen het verrassingseffect minder groot was. Een Duitse officier ontdekte dat er zich een jood onder de dwangarbeiders bevond en schoot hem in koelen bloede dood. Dit gebeurde op 13 november 1944, van Ploeg werd 35 jaar. Bron: http://stolpersteine-kampen.nl/index.php/struikelstenen-in-kampen/

Van: Meents, Max Aan: Brouwers, Ans Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-14 Onderwerp: Max is in kamp Westerbork terecht gekomen, op doorreis naar Duitsland; hij heeft niet kunnen schrijven, omdat hij alle tijd nodig had om een baantje te kunnen krijgen. Het is hem gelukt, waardoor hij al twee transporten heeft kunnen overslaan; hij is er nog met de meeste jongens van zijn kamer in Molengoot; na de oorlog kunnen ze de gelden schade van elkaar niet kunnen zien en omhelzen weer inhalen…

Van: Meents, Max Aan: Brouwers, Ans Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-14 Onderwerp: Max is in kamp Westerbork terecht gekomen, op doorreis naar Duitsland; hij heeft niet kunnen schrijven, omdat hij alle tijd nodig had om een baantje te kunnen krijgen. Het is hem gelukt, waardoor hij al twee transporten heeft kunnen overslaan; hij is er nog met de meeste jongens van zijn kamer in Molengoot; na de oorlog kunnen ze de gelden schade van elkaar niet kunnen zien en omhelzen weer inhalen…

Brief van Marcus Meents aan zijn verloofde vanuit kamp Westerbork

Van: &nbsp;Frank, M. Aan: Langstadt, W. Plaats: Zeist&nbsp; Datum: 1943-07-18&nbsp; Onderwerp: bewijs van het versturen van een brief van M. Frank aan W. Langstadt in Theresienstadt.

Van: &nbsp;Frank, M. Aan: Langstadt, W. Plaats: Zeist&nbsp; Datum: 1943-07-18&nbsp; Onderwerp: bewijs van het versturen van een brief van M. Frank aan W. Langstadt in Theresienstadt.

van het versturen van een brief van M. Frank aan W. Langstadt in Theresienstadt.

Van: Bamberger, Jeanette&nbsp; Aan: Meyer, Jo Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-18 Onderwerp: ze ligt in de ziekenbarak 84, Louis haar baby ligt bij haar (haar man is nog werkzaam bij de (Moerdijkbruggen); ze is gelukkig al weer wat beter; Louis gaat goed vooruit en krijgt goed te eten en hij wordt enorm verwend; Joseph heeft ze al meerdere keren geschreven, ze krijgt geen antwoord van hem; ze heeft van alles nodig, ze heeft niets meer; voor Louis graag babypakjes; overlijden van haar schoonmoeder, haar schoonvader kwam het haar vertellen, heel erg dat ze haar laatste dagen in een kamp moest verblijven…

Van: Bamberger, Jeanette&nbsp; Aan: Meyer, Jo Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-18 Onderwerp: ze ligt in de ziekenbarak 84, Louis haar baby ligt bij haar (haar man is nog werkzaam bij de (Moerdijkbruggen); ze is gelukkig al weer wat beter; Louis gaat goed vooruit en krijgt goed te eten en hij wordt enorm verwend; Joseph heeft ze al meerdere keren geschreven, ze krijgt geen antwoord van hem; ze heeft van alles nodig, ze heeft niets meer; voor Louis graag babypakjes; overlijden van haar schoonmoeder, haar schoonvader kwam het haar vertellen, heel erg dat ze haar laatste dagen in een kamp moest verblijven…

Briefkaart van Jeanette Bamberger-Goldsteen aan Jo Meyer vanuit kamp Westerbork

Bewijs van crematie&nbsp; Datum: 25-05-1943 Nr. 311 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van:&nbsp; Ebstein, Amalie geb. 05-09-76 overleden te Westerbork op 21-05-1943 op: 21-05-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie&nbsp; Datum: 25-05-1943 Nr. 311 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van:&nbsp; Ebstein, Amalie geb. 05-09-76 overleden te Westerbork op 21-05-1943 op: 21-05-1943 is gecremeerd.

ClaraDuschnitz-Ettinger

Clara
Duschnitz-Ettinger