In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Kampleven Westerbork

Vriendschappen kamp Westerbork

Aan: Kortoef-Leijden van Amstel, Sara Datum: 1942-12-08 Plaats: Amsterdam Naar: Westerbork, kamp, barak 81&nbsp; Onderwerp: verzenden van een pakket.

Aan: Kortoef-Leijden van Amstel, Sara Datum: 1942-12-08 Plaats: Amsterdam Naar: Westerbork, kamp, barak 81&nbsp; Onderwerp: verzenden van een pakket.

Bewijs van verzending van een pakket aan Sara Kortoef-Leijden van Amstel in kamp Westerbork

Bewijs van crematie&nbsp; Datum: 02-08-1943 Nr. 451 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Alexander, Karl geb. 12-06-97 overleden te Westerbork op 25-07-1943 op 28-07-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie&nbsp; Datum: 02-08-1943 Nr. 451 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Alexander, Karl geb. 12-06-97 overleden te Westerbork op 25-07-1943 op 28-07-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie in kamp Westerbork betreffende Karl Alexander

Van: Levie, Dien Aan: Jaap, Wies…pa en moe Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-16 Onderwerp: expresse pakket is binnengekomen; graag een bus boter; graag thee; ze krijgen in het kamp alleen ‘s morgens en ’s avonds koffie zonder melk en suiker; ze krijgen niets op het brood; behoefte aan hartigheid; Pakketjes via de Joodse Raad nog niet ontvangen; ze zullen elke dag naar het postkantoor gaan en kijken of er iets is aangekomen; het beste is echter de pakketten naar de werkplek van Jaap in het ziekenhuis te sturen; behoefte aan een krant die nauwelijks in het kamp te zien zijn; slapen en eten in varkenstallen en slapen op vieze stromatrassen; veel ouden van dagen komen binnen, zelfs op brancards en met krukken; een oude dokter zei: dat heel oude mensen en heel kleine kinderen dit niet overleven; Rotterdam is ook leeggehaald; er worden nieuwe barakken bijgebouwd; over het badhuisje, ijzerhoudend water en een warme douche voor Dien en Jo (8 minuten); ze weet niet hoe ze de was moet doen met koud water in de washokken; in de barak hangen de mensen de was op aan de balken of aan touwtjes, daar waar ze eten, slapen en alles doen; ze houdt de kleren aan tijdens het slapen, ze heeft maar een deken, Jaap heeft er geen een; ze hoopt spoedig dat aan dit alles een einde komt…

Van: Levie, Dien Aan: Jaap, Wies…pa en moe Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-16 Onderwerp: expresse pakket is binnengekomen; graag een bus boter; graag thee; ze krijgen in het kamp alleen ‘s morgens en ’s avonds koffie zonder melk en suiker; ze krijgen niets op het brood; behoefte aan hartigheid; Pakketjes via de Joodse Raad nog niet ontvangen; ze zullen elke dag naar het postkantoor gaan en kijken of er iets is aangekomen; het beste is echter de pakketten naar de werkplek van Jaap in het ziekenhuis te sturen; behoefte aan een krant die nauwelijks in het kamp te zien zijn; slapen en eten in varkenstallen en slapen op vieze stromatrassen; veel ouden van dagen komen binnen, zelfs op brancards en met krukken; een oude dokter zei: dat heel oude mensen en heel kleine kinderen dit niet overleven; Rotterdam is ook leeggehaald; er worden nieuwe barakken bijgebouwd; over het badhuisje, ijzerhoudend water en een warme douche voor Dien en Jo (8 minuten); ze weet niet hoe ze de was moet doen met koud water in de washokken; in de barak hangen de mensen de was op aan de balken of aan touwtjes, daar waar ze eten, slapen en alles doen; ze houdt de kleren aan tijdens het slapen, ze heeft maar een deken, Jaap heeft er geen een; ze hoopt spoedig dat aan dit alles een einde komt…

Brief van Dien Levie aan haar familie vanuit kamp Westerbork

Van: Reens, A. Aan: Haan, de, fam. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-12 Onderwerp: Bedankje voor toesturen pakketten

Van: Reens, A. Aan: Haan, de, fam. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-12 Onderwerp: Bedankje voor toesturen pakketten

Briefkaart van Annie Reens aan fam. de Haan vanuit kamp Westerbork

Van: Lijderdorff, Rene Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-07-19 Bijz: Stammliste, vorl. zurueckgestellt

Van: Lijderdorff, Rene Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-07-19 Bijz: Stammliste, vorl. zurueckgestellt

Militair Kamp Westerbork