In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Bijlage bij aangifte overlijden van vermist persoon

Van: Schoon, S.&nbsp; Aan: Stichting 1940-1945&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1949-01-24&nbsp; Onderwerp: verzoek om nabestaanden van gecremeerde verzetsslachtoffers in kennis te stellen van vondst van de overblijfselen van de in september 1943 gefusilleerde verzetsstrijders. De in de brief genoemde Jood is Werner Stertzenbach.

Van: Schoon, S.&nbsp; Aan: Stichting 1940-1945&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1949-01-24&nbsp; Onderwerp: verzoek om nabestaanden van gecremeerde verzetsslachtoffers in kennis te stellen van vondst van de overblijfselen van de in september 1943 gefusilleerde verzetsstrijders. De in de brief genoemde Jood is Werner Stertzenbach.

Brief over het in kennis stellen van nabestaanden van gecremeerde verzetsstrijders

Van:&nbsp;Krankenkasse Aan: Büks, Helene Plaats: Wenen Datum: 1937-07-22 Onderwerp: bewijs van aanmelding betreffende verzekering/uitkering voor vrije beroepen.

Van:&nbsp;Krankenkasse Aan: Büks, Helene Plaats: Wenen Datum: 1937-07-22 Onderwerp: bewijs van aanmelding betreffende verzekering/uitkering voor vrije beroepen.

Bewijs van aanmelding betreffende verzekering/uitkering voor vrije beroepen.

Mededeling Van: Grevelink, J. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-18 Onderwerp: dienst van de officier van kazerneering.

Mededeling Van: Grevelink, J. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-18 Onderwerp: dienst van de officier van kazerneering.

Mededeling van J. Grevelink aan J. Buijvoets over de dienst van de officier van kazerneering

Foto van een vertrekkend transport Plaats: Westerbork, kamp/Hooghalen Datum: 1942 Onderwerp: trein op weg naar het ‘Oosten’ vanuit Hooghalen; op de achtergrond kampgevangenen die waren betrokken bij de afwikkeling van het transport en marechaussee, die verantwoordelijk waren voor de bewaking van de gedeporteerden.

Foto van een vertrekkend transport Plaats: Westerbork, kamp/Hooghalen Datum: 1942 Onderwerp: trein op weg naar het ‘Oosten’ vanuit Hooghalen; op de achtergrond kampgevangenen die waren betrokken bij de afwikkeling van het transport en marechaussee, die verantwoordelijk waren voor de bewaking van de gedeporteerden.

Foto van een transport dat net is vertrokken vanuit Hooghalen

Plaatsen in kamp Westerbork

Doorgangskamp Westerbork

Verklaring (pasje) afgegeven door de Joodsche Raad voor Amsterdam op 1942-03-30.&nbsp; Van: Frenkel, Hans Philip&nbsp; Bewijs dat deze als koerier voor Westerbork werkzaam is bij de Joodsche Raad voor Amsterdam.

Verklaring (pasje) afgegeven door de Joodsche Raad voor Amsterdam op 1942-03-30.&nbsp; Van: Frenkel, Hans Philip&nbsp; Bewijs dat deze als koerier voor Westerbork werkzaam is bij de Joodsche Raad voor Amsterdam.

Verklaring van Hans Philip Frenkel afgegeven door de Joodsche Raad

Armband.&nbsp; Armband van de Joodsche Raad.&nbsp; Kamp Westerbork, jaartal onbekend.&nbsp; Detail van een armband van de joodsche raad voor Amsterdam afdeling Westerbork.&nbsp; Band no. 0.28.&nbsp; Zie ook inv. nr. 156.

Armband.&nbsp; Armband van de Joodsche Raad.&nbsp; Kamp Westerbork, jaartal onbekend.&nbsp; Detail van een armband van de joodsche raad voor Amsterdam afdeling Westerbork.&nbsp; Band no. 0.28.&nbsp; Zie ook inv. nr. 156.

Armband van de Joodse Raad

De tweeling Mina en Rachel werden in Amsterdam op 11 december 1924 geboren, als dochters van Levie de Lange en Henriëtte of Jetje de Lange Turfreijer. Vader Levie was op 20 februari 1904 geboren en moeder Jetje op 9 maart 1905, beiden in Amsterdam. Toen Mina en Rachel werden geboren woonde het gezin in de Valkenburgerstraat 175, maar de geboorte vond plaats in het ziekenhuis. Het was nodig de kinderen in de couveuse te leggen, want het leken net twee kleine poppen. De een was 4 pond, de ander 3,5 pond. Na elf dagen kwam Jetje thuis, maar de tweeling moest nog in het ziekenhuis blijven. Jetje moest de kinderen elke drie uur komen voeden. Daarvoor moest zij telkens 20 minuten naar het ziekenhuis lopen, van 's morgens vroeg tot 's avonds laat. Na ongeveer zes weken kwam de tweeling thuis. Mina en Rachel hadden een oudere broer Israël (Issie) en na hun zouden er nog 12 kinderen komen.&nbsp; Het gezin bestond uit vijftien kinderen, waaronder twee tweelingen. Op een paar stoelen werden planken gelegd, zodat iedereen kon zitten. Levie had een grote grijze pan waar het eten in zat en telde de koppen om te zien of ze allemaal binnen waren! De leerplichtige kinderen moesten vanaf september 1941 naar een Joodse school. Ze zaten op verschillende adressen waar kleine lokaaltjes waren. Leraressen van de Joodse school waren juffrouw Kroeze en juffrouw Urbach. Later kwam er een juffrouw bij: juffrouw Koster uit de Korte Distelstraat. Het gezin woonde toen in de Distelvoorstraat 26 in Amsterdam-Noord. Tijdens de crisisjaren kregen de kinderen schoolvoeding in een eetzaal. Maar in 1941 werd het verboden dat de gemeente Joodse kinderen te eten gaf. Dat moest de Joodse gemeente toen maar zelf doen.&nbsp; Mina en Rachel gingen na hun schooltijd werken. Ze waren toen veertien jaar oud. De een als hulp in de huishouding en de ander als fabrieksmeisje op een bleekpoederfabriek aan de Papaverweg. Met hun baan verdienden zij beiden drie gulden per week. Tijdens de oorlog werkte hun vader Levie in de werkverschaffing, maar werd, samen met andere Joodse werklozen overgeplaatst van "plan Bosplan" naar Bethlem bij Diemen. Achteraf bleek dat Bethlem een verkapt Joods kamp was, dat dit met opzet was gebeurd om al die Joodse mannen tegelijk op te kunnen pakken. Er zaten in totaal 305 Joodse mannen in Bethlem. Op 2 oktober 1942 sloeg de SS toe. Tegen vijf uur verschenen er soldaten met geweren aan weerszijden van de dijk. Ze werden naar het stations-emplacement aan de Polderweg gebracht, waar ze met nog duizenden andere werden ingesloten. De aanvoer van mensen bleef de hele avond en nacht doorgaan. In de nacht van 2 op 3 oktober werden ook Jetje en de 15 kinderen uit hun huis gehaald en naar de Polderweg gebracht. Het was een spookachtige en rommelige nacht. Men begon al transporten over te brengen naar Westerbork. Levie heeft in alle drukte toch Jetje met de kinderen gevonden. Dat was een weerzien in een sfeer van doffe verslagenheid. Ze zaten in een grote kluit bij elkaar op de grond. Later werd bekend gemaakt dat diegenen die een "Sperre" hadden zich konden melden. Issie de oudste broer, had een Sperre omdat hij bij drukkerij Joachimsthal in de Jodenbreestraat werkte waar o.a. Het Joods-weekblad werd gedrukt. Met die Sperre had hij het terrein weer mogen verlaten maar hij wilde bij zijn ouders, broertjes en zusjes blijven. Issie vroeg zijn vader wat hij moest doen. Levie gaf Issie de raad om zich te melden. Toen hij zich gemeld had kreeg hij te horen dat hij terug kon gaan, maar Issie voelde er weinig voor om alleen terug te gaan. Levie heeft hem gesmeekt om toch te gaan. Tenslotte liet Issie zich bepraten en ging. In de vroege ochtend van 3 oktober 1942 werden zij ook naar Westerbork vervoerd. Levie, Jetje en veertien van hun kinderen werden ondergebracht in blok 59. Na negen dagen in Westerbork zijn Levie, Jetje en hun kinderen op 12 oktober 1942 naar Auschwitz gedeporteerd. Het was half vier in de nacht toen de trein weer stopte en ze op de plaats van bestemming waren. Levie hoorde de naam Auschwitz noemen, maar hij hoorde ook de namen Birkenau en Raisko. Hij droeg de jongste tweeling op zijn arm en enkele kinderen klemde zich vast aan de rok van Jetje. Langs de spoorbaan liep een weg en alle mannen van 17 tot 50 jaar moesten zich links van de weg opstellen en de rest moest rechts gaan staan. Er werden ongeveer 400 bruikbare mannen uitgehaald. Terwijl men bezig was de mensen in links en rechts te verdelen, naderde in hoog tempo een kolonne militaire vrachtwagens. Ze hadden kennelijk haast, de mensen werden er gewoon ingesmeten. Levie hield met zijn ogen de plaats vast waar zijn vrouw en kinderen stonden. Jetje en de kinderen gingen ook in de wagens. Toen het zover was wuifden ze, Levie wuifde terug.....een laatste groet. Ongeveer 1600 personen, waaronder Jetje en haar kinderen werden afgevoerd en onmiddelijk in de gaskamers van Auschwitz-Birkenau om het leven gebracht. Mina was toen 17 jaar oud. Haar moeder Jetje 37 jaar oud en de jongste tweeling, Philip en Leendert, pas acht maanden oud. Alleen haar oudste broer Issie is later omgebracht. Issie de Lange stierf op 4 juni 1943 in Sobibor, dertien dag voor zijn 20e verjaardag. Hun vader, Levie de Lange, moest als dwangarbeider in de kolenmijnen van Jawiszonice werken en heeft als enigste van het gezin de oorlog overleefd. Levie is op 16 december 1973 in Amsterdam overleden.&nbsp; &nbsp;

1944

December 1944

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 12&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1961-04-27 Opmerking: woonfunctie

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 12&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1961-04-27 Opmerking: woonfunctie

ElisabethFlesseman-van Schaik

Elisabeth
Flesseman-van Schaik